Patrijarhovo diplomatsko remek-delo

Carigradski patrijarh Vartolomej I dugo se trudio da obezbedi sastanak sa papom pre pravoslavnog sinoda koji se u junu održava na Kritu. Bilo je čak pretpostavki da bi mogla da se isposluje i blic-poseta pape Franje samom sinodu. Ti napori pojačani su nakon istorijskog sastanka Franje i ruskog patrijarha Kirila I sredinom februara u Havani.

Prema tvrdnjama upućenih, aktuelna inicijativa potekla je iz Franjinog ličnog pisma kojim je obavestio Vartolomeja I o crkvenom sastanku na Kubi. Poglavari iz Istanbula i Vatikana žele da preduprede utisak da nova osovina Prvog Rima i „Trećeg Rima“ (Moskve) ide na uštrb tesnih veza sa ekumenskim patrijarhatom u Istanbulu koje potiču još iz vremena pape Jovana XXIII (1958-1963).

Krajem marta, ekumenski patrijarh predložio je papi zajedničku posetu jednom izbegličkom kampu na grčkom ostrvu Lezbosu, agape s izbeglicama i pomen mrtvima zbog brojnih žrtava strašne plovidbe s turske obale.

Ovim humanitarnim aktom Vartolomej I ne želi samo da dokaže svoju ekumensku povezanost i lično prijateljstvo sa Franjom – to se, ionako, nikakvim pokušajima smetnji iz Moskve ne može osporiti. Posetom Lezbosu Vartolomej I istovremeno potcrtava pripadnost ovog i drugih ostrva kao i cele severne Grčke ekumenskom patrijarhatu.

Pozadina: Grčka crkva se tek državnom nezavisnošću od turskog sultana odvojila i o od patrijarhata u tadašnjem Stambolu. Tako su i 1863. i 1882. širenjem grčke teritorije dodatne eparhije uzete iz nadležnosti Konstantinopolja.

Tek veliko povećanje grčkih oblasti pre i tokom Prvog svetskog rata nije više bilo praćeno širenjem crkvene nadležnosti. Ideja je bila da se dalje ne oslabi ekumenski patrijarhat u Turskoj koji je do 1923/24. izgubio gotovo sve vernike kroz masakre i proterivanja. Njime su tako ostale poslednje eparhije na grčkom tlu, ali je crkva u Grčkoj zadužena da ih vodi.

U praksi se to praktično svodilo na priključivanje grčkoj crkvi – sve dok patrijarh Vartolomej I devedesetih nije počeo da podseća na svoja prava. To je, u vreme arhiepiskopa atinskog Hristodula, već jednom dovelo do raskida crkvene zajednice između patrijarhata i grčke nacionalne crkve. Nove napetosti desile su se i sa arhiepiskopom Jeronimom II, koji je ranije dugo važio za naklonjenog Konstantinopolju. On čak u januaru nije učestvovao na pravoslavnom samitu koji je služio kao priprema za sinod.

Ali sada atinski arhiepiskop dolazi na Lezbos. Prihvatio je poziv Vartolomeja I i time osnažio njegovu crkvenu nadležnost nad ostrvima. Time se demonstriraju i novi odnosi patrijarha i Jeronima.

Ovo diplomatsko remek-delo poglavara naravno ne nailazi svuda na oduševljenje. Mitropolit pirejski Serafim – i inače poznat po svojim antiekumenskim i antisemitskim izjavama – besni zbog pristanka grčkog crkvenog rukovodstva na „izbeglički šou sa rimskim arhijeretikom Franjom“.

„Nacional-pravoslavni“ mitropolit Argolide s istočnog Peloponeza, Nektarije Antonopulos, bi odmah da svoju eparhiju zabarikadira protiv svake „navale stranaca i islamizacije kroz migrante i teroriste“. U Grčkom ultrapravoslavnom miljeu su tako zloba i formalnosti postavljene iznad solidarnosti sa izbeglicama.

Autor Hajnc Gštrajn, 1941, je austrijsko-švajcarski teolog s težištem na orijentalistici, pravoslavlju i slavistici, dugogodišnji dopisnik švajcarskih medija s Bliskog istoka i Balkana i predavač na nekoliko univerziteta. Ovaj tekst je napisao za Katoličku novinsku agenciju (KNA).