20 години Википедија: Седум нешта, кои вреди да се знаат
15 јануари 2021
Џими Вејлс ни во сон не можел да замисли дека денес ќе постојат преку 50 милиони објави кога на 15 јануари 2001 заедно со Лери Сангер ја основал онлајн енциклопедијата со слободен пристап, Википедија.
Платформата денес е меѓу 20те најомилени интернет страници на светот и без комерцијална позадина. Вејлс тогаш го составил првиот текст на англиски јазик и читателите ги поздравил како што е вообичаено меѓу програмери со „Hello World" („Здраво свету").
Само на германски јазик Википедија брои преку 2,5 милиони енциклопедиски сосржини и е на четврто место од сите јазици. По првата англиска верзија, германската беше втората што стартуваше 2 месеца по англиската Википедија во март 2001. Германските страници дневно бележат во просек по 15 милиони пребарувања. Патем, најстарата сочувана верзија на еден текст на германски јазик третира нешто што со корона пандемијата стана познато на секого: “ланчана реакција на полимераза”, односно молекурално биолошка постапка која е попозната под скратеницата ПЦР.
Сѐ друго што се чини важно да се знае за дигиталната енциклопедија го сумиравме во следнава листа:
1.Што значи „Википедија”?
Дали ќе знаевте дека зборот е кованица од „Вики” што на хавајски значи брзо и „енциклопедија”, односно опширна збирка на поими. Според името, „Википедија” треба да служи за пребарување на брзо достапни информации.
Денес под „Вики” подразбираме онлајн понуда која може да се користи и без претходни знаења. Според текстот што може да се најде на Википедија, се работи за „страница чија содржина не само што ја читаат посетителите, туку директно во прозорецот на онлајн пребарувачот може да биде и променета. Целта честопати е заеднички да се кумулира искуство и знаење (колективна интелигенција) и да се документира во форма разбирлива за целната група.”
2. Како настанува онлајн лексиконот кој е бесплатно достапен до секого?
Таков е и принципот на Википедија, бидејќи секој може да партиципира. По правило волонтери “википедијанци” ги пишуваат текстовите. Само за германската страница се пријавени 3,6 милиони лица, но за активни се сметаат само околу 20 илјади.
Но, многу автори не значи и добар квалитет. Затоа постапката за контрола на текстовите во текот на времето постојано се усовршува. Правилата на германофоните важат за посебно строги, но и бројот на луѓе кои сакаат да работат волонтерски е сѐ помал.
Инаку, зад Википедија стои фондацијата Викимедија, на која Вејлс во минатото и ја подарил енциклопедијата. Без реклами и исклучиво од донации се финансираат инфраструктурата на онлајн лексиконот и програмерите. Фондацијата изминатата година имаше прилив од 120 милиони долари.
3. На кои јазици се најголемиот дел објави?
Листата со јазици со најголем број објави ја предводи англискиот со 6,1 милиони. Веројатно за многумина неочекувано на второ и трето место се јазици кои воопшто не се многу распространети во светот: јазик кој го зборуваат околу 18 милиони лица на Филипините на второ и шведски на трето место пред германската верзија која е на четврто место.
Повеќе:
-Македонија на Википедија - приказна во развој
-Паѓа поддршката за анти-пиратскиот закон во САД
Причина за тоа е веројатно што на двата јазика се објавуваат и автоматски или делумно автоматски генерирани објави.
Ако се бројат само објавите де факто составени од автори, германската верзија е на второ место.
4. Дали има држави кои не се многу среќни за постоењето на Википедија?
Постојано се случува поединечни држави да цензурираат слободно достапни информации. Па така и Викепедија во неколку држави беше блокирана, на пример со години во Кина и Турција, како и курдската верзија во Иран, а еден период не беше достапна ниту узбекистанската. Русија работи на развој на сопствена алтернатива за онлајн лексиконот основан од Американците Вејлс и Сангер. Според информации на руските медиуми за тоа веќе бил издвоен и соодветен буџет.
5. Колку е обемно знаењето што е документирано во германската верзија на Википедија?
Според статистиката на Википедија само германската верзија во печатена форма - и без фотографии - би зафаќала 1471 тома. Потребни би биле осум регали, ако на секој се наредат по 200 книги. Последниот би бил до половина пополнет.
6. Дали Википедија заменува книга?
Печатени енциклопедии полека губат на популарност. “Енциклопедијата Британика” уште во 2012 соопшти дека од тогаш па натаму ќе излегува само во дигитална верзија, а истото го стори во 2014 и енциклопедијата „Брокхаус” значајна за германското јазично подрачје. Вејлс тврди дека проблем за Британика не претставувала само Википедија, туку и лексиконот “Енкарта” на Мајкрософт, како и тоа што не се развивала во чекор со времето. Сепак многу жалел што такви институции исчезнуваат, кајо што изјави во 2017 во интервју за ДВ. Вејлс не мисли дека “Википедија заменува книги или посодржајни текстови, туку дека ги надополнува. Слично како што Британика или Брокхаус не може да го заменат Шекспир. Едно е да добиеш информации за Шекспир, друго да го прочиташ самиот текст.” Освен тоа, појаснува Вејлс, книгите и Википедија имале иста цел: просвета.
7. Колку е Википедија „неутрална”?
Википедија го има додатокот “слободна енциклопедија”. Но, колку е слободна во смисла на независна и колку неутрални може да бидат содржаните објави?
Мартин Рулш, соработник во германската Викимедија, односно организацијата која стои зад Википедија, како и долгогодишен волонтер за онлајн лексиконот за ДВ вели: „Мислам дека не постои вистина и неутралност. Но, целта на Википедија е што е можно повеќе дасе приближиме и стремиме кон тоа. И ако не постои неутрален став, тогаш да се претстават што е можно повеќе различни.”