Арт, Пол и neue stalinistische Kunst
7 февруари 2019
Земете ја на пример антологијската "Sound of Silence” на дуетот Сајмон и Гарфанкл, нејзините пророчки стихови напишани во 1963, кои и денес и овде звучат толку описно точни, елегични и вознемирувачки. Песната, би рекле Пејџ и Плант, останала иста, прекрасна и свежа, автентична. Но иако зборовите и мелодијата се исти, новата верзија во изведба на американскиот хеви метал бенд Disturbed е причината зошто токму оваа песна заслужува да биде сметана како химна на денешницата. Како вонвременско ехо кое трае повеќе од пеdесет години, започната пред да бидеме родени и бескрајно актуелна за десетици следни генерации.
Нејзината оргинална изведба е поема на една невина Америка, пред атентатот врз Кенеди, несвесна за крвта врз Виетнам, за светот на црно-бели екрани и расни поделби, задимени бистроа во кои "ѓубретарките”, ролките и сомотните пантолони на битник генерацијата се опираа пред налетот на blue jeans, кожни јакни и харли-дехвис мотори. Авторот, Пол Сајмон, ќе каже дека песната е посветена на "невозможноста на луѓето да комуницираат , интелектуално и емотивно”. Повикани од музите да ја олеснат тегобата на нивното невино современие, Пол и Арт ќе ја испеат песната во sottto vocce манир, нежни гитарски жици и умилно-помирливи воведни стихови "Hello darknes my, old friend ...”
"... I've come to talk with You again” контемплативно ќе продолжи пеесет години подоцна Дејвид Дрејман, пејачот на Disturbed облечен во пост-џинс даркерско одело, нуларица и нитни на долната усна. Стиховите се исти, но сега со вовед од притаено-мрачно пиано снимено во 2015 г. на надежната Обама-ера, љубичесто несвесна дека ”визијата која тивко гмизи / си оставила семе дур сум бил во сни”. Елегичноста полека се повлекува пред бран-по-бран налети на растревожени чувства за "луѓе кои зборат без збор да изустат”, на протест за "напишани песни кои никој не ги споделува”, за стравот во кој "никој не се осмелува да го разбурка звукот на тишината”. Таму каде што Пол и Арт кликнуваа со надеж дека песната ќе посее ведрост и полет, пеесет години подоцна ќе слушнеме разбеснето ржење на фронтменот на Disturbed и повикот "Глупаци! Не разбирате дека тишината како рак се шири!”. Милозвучната елегија на шеесетите тоне во проповедничкиот гнев на новиот век и фатвата фрлена за "луѓето ничкосани се молат пред неонскиот бог од нив создан”, проследена од марш крешендо на агоничен глас и апокалиптичен оркестар.
Други колумни од Арсим Зеколи:
-Радио Северна-Македонија не јавува
Тишината никогаш не била попомирувачки бенигна од тивкиот епилог во изведба на Пол и Арт под зидините на Кенедиевскиот Камелот. И никогаш повезнемирувачка, очајна и злокобна од марсовски-воинственото и заканувачко мрмотење на хеви-вокалот на Disturbed денес, во подрумот на Казино Трамп. Една иста песна како почеток и заокружување на една иста епоха и двете диаметрално спротиставени интерпретации. Како потсетник дека уметноста е контекстот на историјата, единствено и незаменливо способна да ја долови душата на времето надвор од дневните политики, строго контролирани тишини и квартални статистики.
Скептичен сум дали Иља Кржановски ќе ја постигне истата цел со неговото животно дело, експерименталниот филм "ДАУ”, именуван како руска верзија на "Труман Шоу” и најскап руски кинематографски проект досега. Кој по повеќекратни одложувања, конечно неделава ја доживеа својата премиера низ култи-катчињата на Париз. Несомнено уметнички претенциозен проект од грандиозни димезии, "ДАУ” е опишан како мулти-медиален потфат на деценијата, започнат во 2006 и со повеќе од 700 часа материјал снимени во "Институт” во Украина и низ редица локации во Централна Азија и Европа. Замислен како биографски филм за рускиот нобеловец Лев Ландау, "ДАУ” е експериментален кинематографски обид за доловување на животот во СССР во времето на Јосиф Висарионович Стаљин. Во духот на cinema realite, Кржановски има ангажирано преку четири стотини актери, претежно натуршчици (од научници па до ноторни криминалци), чија споделена роља била да со месеци и години го доловуват обичниот живот на луѓето во времето на Коба – во сите брутални или прозаични аспекти. Амбициозноста е премал збор за да се доловии замислата на режисерот во конципирање на толку сценографски комплексен и духовно контроверзен потфат. За успешноста на проектот сетики ќе треба да почекаме и – од втора рака – дознаеме од критичката јавност, која засега се чини дека е повеќе збунето љубопитна отколку воодушевена.
Хендикепот да за ова дело просудуваме преку пренесени написи не спречува да даваме независна (пр)оценка за истиот. Со таа задршка во предвид, интересни се редица контекстуални аспекти на "ДАУ” врз кои може да дадеме првични оценки за креативниот бекграунд на проектот. И симболичните корелации со слични потфати во уметноста.
Таквите симболики и буквално се наметнуваат од првиот чекор. Имено, за следењето на филмот намести билети, треба да добиете "Пасош на ДАУ” со кој можете да ги следите сите етапи на филмот, распределен низ најмалки три театри. Детаљ кој нужно потсетува на сличните експерименти на словенската авангардна Neue Slovenische Kunst и нејзиниот арт-проект NSK Passport наменет за сите кои ги прифаќаат нивните тогашни базични постулати на истоимената им ‘виртуелна држава'. Сличностите во мулти-медиалниот, аудио-визуелен пристап на Кржановски и оној на фантјата на NSK би биле недоволни за влечење компаративни паралели, доколку истите не би се надополниле и со духовно-инспиративни допирни точки. Во кои се кријат подлабоките културни, политички, и социални подлоги кои ја ткааат контроверзноста на двата уметнички потфата.
Појавата на NSK во средината на осумдесетите години на минатиот век делумно се темелеше врз иделошки проблематичниот однос на словенската авангарда со СФРЈ и делумно врз "комплицираниот однос на Словенците со Германците”. Успешната провокација, современиците паметат, беше доволна да NSK биде паралелно оптужувана за палео-комунизам и нео-нацизам, зависно од призмата на обвинителите. Во случајот на ДАУ, аурата создадена околу самиот филм/проект го подвлекува трауматичниот однос на русите кон ликот и ерата на Јосиф Висерјонович, посебно низ призмата на современикот Хрушчов и современиот Путин. Драматизирањето на сталинизмот можеби цела да понуди споредбена слика со современа Русија, либерална Русија, помеѓу Капиталот на Маркс и капитализмот на Путин, повторно според теркот на НСК и нејзниот хепенинг "From Kapital to Capital. An event of the final decade of Yugoslavia”.
Дури и доколку е така, ДАУ се чини дека е надворешно пласиран внатрешно-руски перформанс низ кој руското современие се соочува со сопственото минато, со стаљинизмот како можеби најтемната, најсрамна, најужасна страница на сопствената историја. Како своевиден Neue Stalinistische Kunst на внатрешна интроспекција во табу епизодите предолго држани во сенка на политичкиот опортунизам со кој самата Русија се држи заробена на вечната стартна позиција кон современоста. А сепак, промоцијата на таквата слика пред западот е ништо повеќе од продавање снег на пингвини, се додека истата претстава не биде изложена пред руската публика. Неодамнешните искуства со "Матилда” (историјска љубовна драма за Царот Николак II и руско-полската балерина Матилда Кшешинска) и жестоките критики и напади од Руската Црква и конзервативните кругови сепак предупредуваат дека можеби Москва сеуште не е спремна да поверува во солзите на жртвите на сталинизмот.
Неисполнетата желба на авторот да премиерата на "ДАУ” се одржи во Берлин не се исполнила поради наводно ненавремено поднесените спецификации за комплцираните сценски поставки. Според други, поради наводната неспремност на Берлин да го удоволи барањето за (ре)изградба на берлинскиот зид. Премиерата на крај се одржа во Париз. Што симболички секако се чини поавтентично, со обзир на про-стаљинистичката француска интелектуална елита (предводена од Сартр) на современието во кое е сместен филмот.
Какви и да се финалните оценки, "ДАУ” исполнува барем еден од класичните критериуми на уметност од современ значак – провокацијата. Посебно што со темата која ја третира – тоталитаризмот и обичниот човек – се поклопува со пост-демократските струења и стравовите на современите западни општества соочени со претпоставено надминатите злодушја од минатото. Следењето на овој филм добива повеќе од уметнички димензии бидејќи навлегува во судир на концепти на манипулација со масите, судир во кој современо софистициранта хедонистичка публика на Хаксли ги набљудува примитивните сценски бруталности на поробените аскети на Орвел. Како и секој храбар исчекор вон конвенционалните рамки, "ДАУ” е можеби преамбициозен за сопственото време, но сосема навремен за потсетување на публиката дека службените истории се релативни, но духовните мината се секогаш апсолутни.