مرگ و میر دسته‌جمعى فك‌هاى خزر
۱۳۸۸ اردیبهشت ۳۰, چهارشنبه
انقراض ماهیان خاوریاری و کاهش استحصال خاویار و روی‌آوری به صیدهای بی‌رویه مشکلاتی هستند که پیش از این زیاد در رابطه با دریاى خزر مطرح می‌شد. حال افزایش مرگ و میر در میان فک‌های دریایی نیز بر این نگرانی‌ها افزوده شده است.
تاریخچه کوتاه نابودی فک خزر
نابودی فک‌های دریاى خزر از دوران شوروی سابق آغاز شده است. در سال دو هزار میلادی بیش از۱۰هزار و پانصد فک دریایی بر اثر مسمومیت شدید در سواحل دریای خزر قزاقستان از بین رفتند. کارشناسان قزاقستان اعلام کرده بودند، نوعی ویروس موجب مرگ فک های دریایى شده است.
در سال ۲۰۰۷ نیز حدود هزار فک در اطراف حوزه‌هاى نفتی این كشور تلف شدند. محققان می‌گویند تعداد فک های دریای خزر به ۱۰ درصد کاهش یافته است. اتحادیه جهانی حفاظت زیست نیزهشدار داده است که «وضعیت فک خزر بحرانی است و در معرض انقراض قرار گرفته.» تا پیش از یك قرن پیش یك میلیون فك در دریای خزر زندگی می‌كرد كه این رقم در حال حاضر به ۱۰۰ هزار رأس رسیده است. فك خزر در تقسیم بندی "اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت" نیز سالهاست در فهرست قرمز جانوران آسیب پذیر قرار گرفته است.
علت مرگ و میر
وجود سموم كلری د. د. ت یکی از عواملی است كه خطر انقراض فك را شدت داده . این سموم در سه نقطه یعنى در باكو، آستارا و تنكابن بیش از سایر نقاط دریاست. گروه های طرفدار محیط زیست معتقدند آلودگی های زیست محیطی سیستم ایمنی فک ها را از بین برده و آنها را نسبت به ویروسها آسیب پذیر کرده. از طرفی کاهش کلیکا، منبع تغذیه فک های دریایی و همچنین شکار صیادان که فک ها را رقیبی سرسخت می‌شمارند نیز عامل دیگر نابودی فک های خزر است. نبایست فراموش كرد كه در قسمت شمالی دریاى خزر صیادان روسى این فك‌ها را به خاطر پوست نیز شكار می‌كنند.
لاشه های فک‌ها در سواحل زیبای خزر
فك های خزر حدودا۵۰ سال عمر می‌كنند و به سواحل ایران بیش از سواحل چهار كشورحاشیه‌ای دیگر نزدیك می‌شوند و عمدتا در تابستان، پاییز و بهار در سواحل ایران زندگی مى‌كنند. خبرگزاری مهر گزارش می‌دهد که، «اگر سری به ساحل زیبای خزر بزنیم، لاشه‌های این حیوان زیبا را خواهیم دید با ردی از ضربات نیزه و پتك. كامران زلفی‌نژاد، مدیركل محیط زیست استان گیلان در‌این باره می‌گوید: «فك‌ها در ماهیگیری بسیار قهار هستند، از این رو صیادان این حیوان را رقیب جدی خود می‌دانند و با نیزه آنها را می‌كشند. لاشه‌های این پستاندار كه نیزه خورده‌اند، همواره در سواحل جنوبی دریای خزر در گیلان قابل مشاهده است».
سواحل استان‌های مازندران و گیلان آلوده‌اند
احمد مرادی کارشناس محلی در امور دریای خزر در گفتگو با دویچه وله آلودگی دریا را در استان های مازندران و گیلان بیشتر از استان گلستان می‌داند: «آلودگی دریای خزر در بخش شرقی آن نسبت به استان های گیلان و مازندران زیاد نیست، به دلیل اینکه تعداد کارگاهها و کارخانه ها کمتر هستند و در نتیجه فاضلاب های صنعتی نیز از طریق رودخانه ها کمتر روانه دریا می‌شوند.»
امید به بهتر شدن شرایط
الهه کولايی، استاد دانشگاه و کارشناس در امور خزر نیز ضمن اشاره به زمینه‌های قانونی حفظ محیط زیست در میان کشورهای ساحلی می‌گوید: «من تصورم این است که اگر کشورهای ساحلی حقوق خودشان را درنظر بگیرند و تعهداتشان را هم انجام دهند، ما می‌توانیم اکو سیستم بسیار ارزشمند و انحصاری این دریاچه را حففظ بکینم و به نسل‌های آینده تحویل بدهیم.»
بسیارى از گروههای ایرانی فعال محیط زیست هشدار می‌دهند که برای نجات فک ها آموزش همگانی و کاری دسته جمعی برای صیادان لازم هست.
سه فصل در ایران و یك فصل در شمال خزر
مرگ دسته جمعی فك ها درسواحل قزاقستان، سبب نگرانى ایران شده است. سازمان حفاظت محیط زیست ایران خواستار پیگری هرچه سریعتر علل مرگ تنها پستاندار خزر و برخورد با متخلفان شده است. قرارا است ایران از طریق "سازمان حفاظت محیط زیست، برنامه محیط زیست دریای خزر" (CEP) نیز موضوع مرگ و میر دسته جمعی فك خزر را پیگیری كند.
با توجه به تاسیس کشورهای نوین حوزه دریای خزر كارشناسان اقدامات درازمدت و استراتژیک مشترك برای حفظ اکوسیستم دریا را ضروری مى‌دانند. مبارزه علیه انقراض نسل فک دریایی نیز فقط با مشارکت همه کشورهای ساحلی امكانپدیر خواهد بود.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بهنام باوندپور