تبلیغات

فلسفه

پرش از قسمت تمام محتواها درباره این موضوع

تمام محتواها درباره این موضوع

سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد <br> «تنش‌آفرینی فلسفه‌ی وجودی رادیکالیسم» • مصاحبه با بهمن نیرومند

چهار سال دوره‌ی ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد همراه با تنش فراوان میان دولت ایران و دولت‌های دیگر بوده است. آیا با رئیس‌جمهوری دیگر شاهد تنش‌زدایی در سیاست خارجی ایران خواهیم بود؟

فلسفه و هنر زندگی

هنر زندگی چیست؟ چرا در عصر ما پرسش از پی سبک زندگی، اهمیت ویژه‌ای یافته است؟ آیا فلسفه می‌تواند راهنمای خوبی برای هنر زندگی باشد؟ آخرین شماره‌ی ویژه‌نامه‌ی مجله‌ی آلمانی "روشنگری و نقد" به هنر زندگی اختصاص دارد.

فلسفه‌ی احساس

یکی از جنبه‌های طبیعت انسان که همواره مورد توجه اندیشه‌ورزان، به‌ویژه فلاسفه قرار داشته، جلوه‌های گوناگون احساس انسانی است. حس‌هایی چون عشق و همدردی، خوشبختی و شادی، ترس و خشم و یا شرم و گناه.

کارل فریدریش فون وایتسکر درگذشت • یک فیزیکدان اتمی که به فلسفه گرایید و به "فیلسوف صلح" شهرت یافت!

یکی از مهمترین فعالیتهای فون وایتسکر کوشش برای ساختن بمب اتم بود: « پس از آنکه از ساختن بمب منصرف شدیم، بارها به خودم می‌گفتم، خدا را شکر که ما قادر به انجام آن نبودیم، وگرنه باید بمب را برای هیتلر می‌ساختیم.»

اتهام وزير اطلاعات به رامين جهانبگلو، استاد فلسفه

غلامحسين محسنى اژه‌اى، وزير اطلاعات جمهورى اسلامى ايران، در مصاحبه‌اى مطبوعاتى در تهران دكتر رامين جهانبگلو، نويسنده و استاد فلسفه ايرانى را متهم به همكارى با امريكا براى ايجاد انقلاب مخملى در ايران كرد.

دستگيرى رامين جهانبگلو، نويسنده عرصه فلسفه

رامين جهانبگلو، نويسنده و سرپرست گروه انديشه معاصر در دفتر پژوهشهاى فرهنگى ايران دستگير شد. انتشار خبر دستگيرى جهانبگلو موجب تعجب محافل روشنفكرى در ايران و خارج شده است.

فلسفه‌بافى و تقليد / نقدى بر «سکس و فلسفه»‌ی مخملباف

در فيلم «سکس و فلسفه» ساخته جديد محسن مخملباف، که اين هفته براى بار اول در آمريکا، در شهر نيويورک به نمايش درآمد، از سکس خبرى نيست و منظور از «فلسفه» هم همان فلسفه‌بافى رايج از نوع «عرفان زمينى براى مبتديان» است که گروه خاصی از روشنفکران ايرانى سخت شيفته آن است.

«در واقع ما نيستيم که فيلمسازى را در ايران تعطيل کرده‌ايم. فيلمسازى ما را در ايران تعطيل کرده‌اند.»

اکران فيلم «سکس و فلسفه» مخملباف در ايتاليا

«سکس و فلسفه» آخرين فيلم سينمايى محسن مخملباف دراين روزها بر روى پرده سينماهاى ايتاليا است. اين فيلم که در کشور تاجيکستان و با هنرمندى بازيگران تاجيک ساخته شده هم اکنون در شهرهاى رم، ميلان، فلورانس، ونيز، ناپل، تورين، بلونيا و چند شهر ديگر ايتاليا به نمايش درآمده و همزمان با اکران آن رسانه‌هاى عمومى و مطبوعات ايتاليا به تبليغ آن پرداخته‌اند.

دستگيرى رامين جهانبگلو، نويسنده عرصه فلسفه

تأملاتی درباره‌ی عدالت (گفتار ششم): <br>انديشه‌ی عدالت در فلسفه‌ی اپيکوری و رواقی

کشورگشايی‌های اسکندر مقدونی، مرزهای جغرافيای سياسی دنيای کهن را در هم ريخت و گسترش حيات معنوی و فرهنگی يونان باستان را در بخش عمده‌ای از جهان آن روز به دنبال آورد. صورت‌های انديشه، دانش و هنر، آنگونه که در دنيای يونانی و در ميان اقوام گوناگون آن تکوين و تکامل يافته بود، تدريجا" اهميت و ارزش «ملی» خود را در محدوده‌ی يک تمدن شکوفا از دست داد.

«ما نیستیم که فیلمسازی را در ایران تعطیل کردیم. فیلمسازی ما را در ایران تعطیل کرده‌اند!»

محسن مخملباف / «سكس و فلسفه» و معضل سانسور در ايران

شهر رم پایتخت ایتالیا به تازگی میزبان برگزاری جشنواره فیلم آسیا بود که در چارچوب آن فیلمهایی از ایران هم به نمایش درآمدند، از جمله فیلم «سکس و فلسفه» ساخته جدید محسن مخملباف کارگردان پرآوازه ایرانی که خود نيز به دعوت برگزارکنندگان در این جشنواره حضور داشت. اما موضوع این فلیم درباره چیست، انگیزه مخلمباف از ساختن این فیلم چه بوده و چرا این فيلمساز صاحبنام ایرانی فعالیتهای خود را به خارج کشور منتقل کرده؟ پرسشهاي

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار بيست‌و‌دوم و پايانی): تنديسی هشدار دهنده

گفتار پايانی را به اعلاميه ی جهانی حقوق بشر و ضرورت تحقق هر چه بيشتر مفاد آن در سراسر جهان اختصاص داده ايم.

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار بيست‌و‌يکم): دولت قانونمدار و حقوق بشر

در گفتارهای پيشين نشان داديم که دولت برای تثبيت و نهادينه کردن حقوق بشر از طريق انتقال آن به درون قوانين موضوعه، از چه اهميتی برخوردار است. اما اين امر تنها يک روی سکه است. روی ديگر سکه آن است که متأسفانه در جهان ما حقوق بشر از طرف دولت‌ها بيش از هر چيز و هر کس تهديد و نقض می‌شود. به همين دليل از حقوق بشر به‌مثابه حقوق تدافعی فرد در مقابل دولت نيز ياد می‌کنند. اين دوگانگی، ضرورت سازماندهی ويژه‌ای از دولت را برجست

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار بيستم): نقش دولت در تبديل حقوق بشر به حقوق موضوعه

در توضيح شاخص های ساختاری حقوق بشر، به پنج خصلت: جهانشمولی، اعتبار اخلاقی، بنياديت، اولويت و انتزاع اين حقوق اشاره کرديم. بايد افزود که همين خصايل، نهادينه کردن حقوق بشر از طريق انتقال آن به قوانين موضوعه و تبديل آنها به حقوق اساسی و مدنی را چه در گستره ی حقوق بين المللی و چه در محدوده ی حقوق ملی در دستور کار قرار می دهد. انديشه پردازان حقوق بشر، استدلال های گوناگونی برای ضرورت چنين فرآيندی اقامه می کنند:

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار نوزدهم): رابطه‌ی پرتنش ميان دولت و حقوق بشر

قدرت، بنابر طبيعت خود، گرايش مستمری به سوی ازدياد و تمرکز دارد. بنابراين، سرشت و غايت فی نفسه‌ی هر دولتی، گسترش قلمروی سيطره‌ی آن است. درست به همين دليل، قدرت همواره نيازمند کنترل و حد و مرز است. مرزهای همه‌ی دولتها و حکومتها، در آنجاست که با منزلت و حرمت انسان برخورد می‌کند. چنين چيزی به ناگزير رابطه‌ای پرتنش ميان حقوق بشر و نوع سازماندهی دولت، برقرار می‌کند.

فلسفه ی حقوق بشر (گفتار هجدهم): حقوق زنان، حقوق بشر است (بخش دوم)

مانع ديگری که در راه تثبيت حقوق انسانی زنان وجود دارد، سيطره‌ی فرهنگ سنتی، دين، رسوم و آداب اجتماعی است که تأثيری نيرومند بر انسان‌ها و بويژه بر زنان دارد. از همين رو فعالان و انديشه‌پردازان جنبش حقوق انسانی زنان، ضمن اينکه حساسيت‌ها و ويژگی‌های فرهنگی و قومی را در نظر می‌گيرند، بر اين امر آگاهی دارند که اعتقادات فرهنگی و دينی اکثرا" با برابری حقوقی ميان زن و مرد ناسازگارند و بويژه در آنجا که موضوع بر سر خود

فلسفه‌ى حقوق بشر (گفتار هجدهم): حقوق زنان، حقوق بشر است (بخش نخست)

منشور جهانی حقوق بشر و بسياری ميثاقهای بين‌المللی ديگر که به دنبال آن به تصويب رسيده‌اند، بر برابری حقوقی همه ی انسان‌ها، صرفنظر از جنسيت آنان مهر تأييد زده‌اند. اما واقعيت اينست که زنان در سراسر جهان به صورت‌های گوناگون و البته در مقياسی متفاوت، مورد تبعيض واقع می‌شوند. و بدتر آنکه در بعضی از مناطق و حوزه‌های فرهنگی، اينگونه تبعيضات، به صورت اموری کاملا" طبيعی و اجتناب ناپذير مورد پذيرش قرار می‌گيرند. در

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار هفدهم): اعتبار اخلاقی حقوق بشر به چه معناست؟

منظور از اعتبار اخلاقی حقوق بشر چيست؟ برای پاسخ دادن به اين پرسش، بايد خاطر نشان ساخت که حقوق، ادعاهای توجيه شده يا توجيه پذير از طرف دارنده يا حامل حقی نسبت به مخاطب خود بر پايه ی مبانی حقوقی است. در مناسبات حقوقی، مبانی حقوقی، سرچشمه ی ادعاهای حقوقی می‌باشند. حقوق قانونی ادعاهايی شکايت پذير در چارچوب قوانين يک کشور هستند که خدشه دار کردن آنها می‌تواند با اقدامات تنبيهی ارگانهای دولتی روبرو گردد. حقوق قانونی

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار شانزدهم): گسترش در پهنا و تعميق در ژرفا

انديشه‌ی حقوق بشر در تکامل تاريخی خود، در دو بعد تعميق و گسترش يافته است: در ژرفا يا بعد محتوايی و در پهنا يا بعد مکانی. در بعد محتوايی، شاهد ژرفش تدريجی ايده‌ی حقوق بشر هستيم. اين ژرفش، مراحل سه گانه‌ای را پشت سر گذاشته و صورتهای گوناگونی از حقوق بشر را به همراه آورده است که مهمترين آنها عبارتند از: حقوق ليبرالی، حقوق سياسی و حقوق اجتماعی.

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار پانزدهم): حقوق عينی و حقوق ذهنی

در مباحث حقوقی مدرن، اکثرا" با دو مفهوم «حقوق عينی» و «حقوق ذهنی» روبرو می‌شويم. حال بايد ديد که اين دو مفهوم بر چگونه حقوقی دلالت می‌کنند و چه ارتباطی ميان آنها با «حقوق بشر» وجود دارد؟ مفهوم «حقوق عينی»، معنايی معادل نظام حقوقی دارد. کانت در اثر معروف خود «مابعدالطبيعه‌ی اخلاق»، امر حقوقی را چيزی می‌داند که «قوانين در مکانی معين و زمانی معين می‌گويند يا گفته‌اند». وی می‌افزايد: «حق، در برگيرنده‌ی جامعيت

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار چهاردهم): حقوق اساسی و حقوق شهروندی

در ادبيات مربوط به حقوق بشر، معمولا" در کنار مفهوم «حقوق بشر»، به دو مفهوم «حقوق اساسی» و «حقوق شهروندی» نيز برمی‌خوريم. اين سه مفهوم، گاهی به صورت مترادف و گاهی به جای يکديگر و به صورت جانشين برای يکديگر مورد استفاده قرار می‌گيرند. اما در تفکيک مفهومی، لازم است مرزهای ظريف ميان اين مفاهيم سه گانه و دلالت موضوعی هر يک را در نظر داشت. در اين گفتار تلاش خواهيم کرد تا مرزها و نيز فصول مشترک ميان حقوق بشر، حقوق اساسی

فلسفه ی حقوق بشر (گفتار سيزدهم) : عنصرهای سه گانه ی حقوقی

در يک رابطه ی حقوقی، معمولا" با سه عنصر روبرو هستيم: «حامل»، «مخاطب» و «موضوع». حامل کسی است که از حقی برخوردار می باشد. مخاطب، فرد يا نهادی است که حق از او مطالبه می شود. موضوع، محتوای حقی است که حامل در مقابل مخاطب از آن برخوردار است. حقوق بشر نيز مانند ساير حقوق، در رابطه ای مشابه با اين عناصر سه گانه مورد توجه قرار می گيرد. ما در اين گفتار، بطور مشخص تر به بازنمود اين عناصر سه گانه در انتساب مفهومی آنها با حقوق بش

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار دوازدهم): شاخص های ساختاری حقوق بشر

يکی از مباحث اساسی در تبيين مفهوم حقوق بشر، بررسی آن از منظر ساختار حقوقی است. چرا که اين مفهوم، همانگونه که از ترکيب آن دريافت می‌شود، از جمله با موضوعی حقوقی سروکار دارد. اما حقوق بشر، هرگونه حقی نيز نيست و دارای شاخص‌هايی است که باعث نوعی تفکيک و به اصطلاح تشخص آن، نسبت به ساير حقوق می‌گردد. در تأملاتی که برای تبيين ساختاری حقوق بشر صورت گرفته است، می‌توان پنج شاخص و خصلت اصلی را برای چنين تمايز و تشخصی برجس

فلسفه ی حقوق بشر (گفتار يازدهم): ارزش‌های حقوق بشری

پس از بررسی فشرده ی تاريخ هستی پذيری و تکامل مفهوم حقوق بشر، اينک در ادامه ی گفتارها، به مباحث امروزين حقوق بشری باز می گرديم. کانونی ترين ارزش فلسفی حقوق بشر، همانا «منزلت انسان» است که بدوا" آن را در گفتاری جداگانه بررسيديم. در اين گفتار، روشن خواهيم ساخت که برای تبيين دقيق تر مفهوم منزلت انسان، بايد ارزشهای ديگری را که جزو آن به شمار می آيد و بطور همزمان به مثابه ارزشهای حقوق بشری محسوب می گردد، در نظر گرفت. در

گوتفريد ايفراهيم لسينگ، از متفكران عصر روشنگرى و مدافع سرسخت تساهل و روادارى و آزادى اديان و انديشه

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار دهم): دستاوردهای فلسفه‌ی روشنگری در زمينه‌ی حقوق بشر

انسان دوران جديد، بريده از تکيه گاه آسمانی و رها‌شده در روی زمين، ديگر نمی‌توانست برای حفظ خويشتن به مراجع مافوق و متافيزيکی متکی باشد و به ناگزير بايد روی پای خود می‌ايستاد. اين وضعيت تازه ولی ناخوشايندی بود که انسان در آن صرفا" به مدد خرد خودبنياد و مدرن می‌توانست رفتار عملی حقوقی و اخلاقی خود را در چارچوب منافع عمومی جامعه و برای حفظ خويشتن متعين سازد. ضروری بود که به اين نياز انسان مدرن برای حفظ خويشتن، بر

فلسفه‌‌ى حقوق بشر (گفتار نهم): ايمانوئل کانت و حقوق بشر

در بررسی ديدگاه های متفکران دوره‌ روشنگری در مورد حقوق بشر، به ايمانوئل کانت (Immanuel Kant) فيلسوف بزرگ آلمانی می‌رسيم. وی در سال‌های پايانی سده‌ی هجدهم، يکی از آثار پر اهميت خود را در اين زمينه تحت عنوان «مابعدالطبيعه‌ى اخلاق» منتشر ساخت. کانت در اين اثر، آزادی انسان را حقی فطری و همزاد او و به عنوان حقی بشری به رسميت می‌شناسد. آزادی به مفهوم کانتی آن، مادامی که با آزادی هر فرد ديگر، بتواند در چارچوب يک قانون عموم

شعر؛ همجوارى شعور و تخيل: گفتگو با ضياء موحد، شاعر و استاد منطق و فلسفه

در جامعه‌اى که هستى معنوى‌اش بر مدار شعر مى‌گردد و «منطق‌دانى» از خصائل تاريخى باشندگانش محسوب نمى‌شود طبيعى است شاعر منطق‌دان و اهل فلسفه به کرات با اين پرسش مواجه شود که همزيستى شعر که ظاهرا به عالم شهود تعلق دارد با منطق و عقلانيت چگونه ممکن است؟

ژان ژاك روسو، فيلسوف سوئيسى (۱۷۱۲ — ۱۷۷۴)

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار هشتم): ژان ژاک روسو و حقوق بشر

ژان ژاک روسو (Jean-Jacques Rousseau) متفکر سوئيسی، در سده ی هجدهم و اوج دوره ی روشنگری اروپا می زيست. انديشه های او در زمينه های سياسی، ادبی و تربيتی، تأثير بزرگی بر معاصران گذاشت. نقش فکری او که سالها در پاريس عمر سپری کرد، به عنوان يکی از راهگشايان آرمانهای انقلاب کبير فرانسه قابل انکار نيست. اگر چه روسو، از نخستين روشنگرانی است که مفهوم حقوق بشر را بطور مشخص به کار گرفت، اما نزد او از اين مفهوم تنها می توان به معنايی ويژه

جان لاك، فيلسوف انگليسى (۱۶۳۲ — ۱۷۰۴ م.)

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار هفتم): جان لاک و حقوق بشر

تنها چند دهه پس از هابس، جان لاک (John Locke)، ديگر فيلسوف انگليسی، فلسفه‌ی سياسی خود را عمدتا" در نقد آرای هابس ارائه نمود. جان لاک را عموما" پدر معنوی انديشه‌ی حقوق بشر در دوران جديد می‌دانند. برای آشنايی با انديشه‌های وی در مورد حقوق بشر، نخست بايد تصوير او را از انسان و جامعه مورد توجه قرار داد. اينکار ما را در برخی زمينه ها به مقايسه‌ی انديشه‌های سياسی ميان لاک و هابس سوق می‌دهد.

توماس هابس، فيلسوف انگليسى (۱۵۸۸ — ۱۶۷۹)

فلسفه ی حقوق بشر (گفتار ششم): توماس هابس و حقوق بشر

گام اصلی در گذار از حق طبيعی به حقوق بشر در دوران جديد، در دوره ی خردگرايی و روشنگری اروپا برداشته شد. ژان ژاک روسو يکی از فيلسوفان اين دوره گفته بود: «انسان آزاد زاده شده است و همه جا در زنجير است». فلسفه ی روشنگری، با اعتماد به نيروی خرد انسانی، می خواست بشريت را از زنجير قيمومت کليسا و اقتدارگرايی وارهاند. هدف روشنگری، افسون زدايی از جهان، برچيدن اسطوره و سرنگونی پندار به ياری دانش بود.

نيکولو ماکياوللی (Niccolo Machiavelli) متفکر فلورانسی

فلسفه ی حقوق بشر (گفتار پنجم): حقوق بشر در دوره ی باززايش و انسانگرايی

جنبش معنوی انسانگرايی (هومانيسم) در قرن پانزدهم ميلادی، عليه سيطره ی هزار ساله ی مسيحيت قرون وسطا، علم طغيان برافراشت و جلال و جبروت کليسا را به چالش خواند. هدف اين جنبش، بيش از هر چيز رهايی هنر و علم از چنگ کليسا بود. با باززايش (رنسانس)، ميراث معنوی يونان باستان يعنی انديشه ی آزاد مبتنی بر خرد و تجربه، دوباره در کانون توجه قرار گرفت. هومانيسم از اين راه در پی دستيابی به انسانيتی والاتر بود. اگر چه اين جنبش توانست

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار چهارم): حقوق بشر در سده‌های ميانه

در سده های ميانه، انديشه‌ی يونانی حق طبيعی، زير سيطره‌ی کليسا در محاق افتاد. مسيحيت در آغاز و بر طبق آموزه‌ها و موعظه‌های عيسا مسيح، همه‌ی انسانها را در مقابل خداوند برابر می دانست. اما با تسلط تدريجی کليسا بر حيات سياسی و اجتماعی، شکاف هولناکی ميان آنچه که برابری در مقابل خداوند ناميده می‌شد و يک برابری واقعی انسانی در حيات اجتماعی ايجاد شده بود.

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار سوم) : حق طبيعی در پويه‌ی تاريخ

امروزه حقوق بشر، به مثابه عالی‌ترين هنجار حقوقی فهم می‌شود که نسبت به حقوق موضوعه (يعنی حقوق وضع شده توسط انسان) و نيز حقوق شخصی (که آن را حقوق ذهنی يا باطنی نيز می نامند)، در مرتبه‌ی والاتری قرار دارد. گفتيم که سکوی حرکت برای ايضاح مفهوم حقوق بشر، همانا مرکزی‌ترين ارزش آن، يعنی حرمت و منزلت انسان است، که نه قابل انتقال و واگذاری است و نه صرفنظر کردنی.

ايمانوئل كانت، فيلسوف آلمانى: ”اگر چه انسان آنگونه که بايد مقدس نيست، اما بر او بايسته است تا انسانيتی را که در اوست با تقدس بنگرد."

فلسفه‌ی حقوق بشر (گفتار دوم): منزلت انسان

منزلت انسان، کانونی ترين ارزش فلسفی حقوق بشر و به معنای در نظر گرفتن ارزشی ويژه برای شخصيت انسانی است. اين ارزش، هم خصلتی درونی دارد و هم اجتماعی و ادعايی برای احترام نسبت به انسان را به بيان در می آورد. منزلت انسان، نه قابل انتقال و واگذاری و نه صرفنظر کردنی است.

مراسم روز جهانى حقوق بشر در برابر پارلمان آلمان در برلين: ”براى جهانى عارى از شكنجه”

فلسفه ی حقوق بشر (گفتار نخست): هم راهبرد و هم راهکار!

حقوق بشر نيز مانند بسياری ديگر از مفاهيم انديشه ی سياسی دوران جديد، طی يک دهه ی اخير، بيش از پيش مورد توجه روشنفکران و نخبگان سياسی ايران قرار گرفته و حتا به مرکز دايره ی توجه بخش بزرگی از آنان رانده شده است.