سالگرد کتاب‌سوزان نازی‌ها در "سرزمین شاعران و متفکران"

روز دهم ماه مه سال ۱۹۳۳، در تاریخ فرهنگی آلمان به عنوان فصلی تاریک ثبت شده است. در شامگاه این روز، بیش از ۷۰ هزار تن در "میدان اپرای" شهر برلین گرد آمدند تا به آتش‌کشیدن بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب را جشن بگیرند. این کتاب‌ها را دانشجویان دانشگاه‌ها به آن میدان منتقل کرده‌بودند.

هربرت گوتیار (Herbert Gutjahr)، رهبر "انجمن دانشجویان آلمان،" پیش از آغاز این مراسم اعلام کرد: «ما تصمیم داریم علیه روح ضد آلمانی در این کشور مبارزه کنیم. به این خاطر من اکنون کتاب‌های ضد آلمانی را به دست شعله‌های آتش می‌سپارم.» گوتیار با این جمله، نخستین بسته‌ی کتاب‌‌ها را به درون هیمه‌ی آتش انداخت. این رهبر دانشجویان نازی، در آن‌هنگام ۲۳ سال بیشتر نداشت.

"شکوفه‌های ملت"

اعضای "انجمن دانشجویان آلمان،" هنگام سوزاندن کتاب‌ها که با اجرای موزیک و سرود‌خوانی همراه بود، شعارهایی موسوم به "سوگند آتش" را هم فریاد می‌زدند. «برای حفظ و رواج سنت در خانه و دولت، علیه زوال فرهنگی و اخلاق» و «من کتاب‌های هاینریش مان، ارنست گلزر و اریش کستنر را به آتش می‌سپارم» از جمله‌ی این شعارها بودند که روز پیش از آغاز مراسم، از سوی این انجمن دانشجویان آلمان" منتشر شده بود. این مراسم به‌طور زنده، از رادیوی سراسری آلمان پخش می‌شد.

اریش کستنر که خود برای تماشا به "میدان اپرا" رفته بود، در این باره می‌نویسد: «من روبروی دانشگاه ایستاده بودم و دانشجویان، این شکوفه‌های ملت را در لباس اس آ (نیروی شبه نظامی حزب نازی‌ها) می‌دیدم و به کتاب‌هایی که در شعله‌های آتش می‌سوختند، خیره مانده بودم.» او از این مراسم در یادداشت‌های خود، به عنوان حادثه‌ای "تهوع‌آور" یاد کرده است. اریش کستنر که با انتشار آثاری مانند "امیل و کارآگاهان" شهرتی جهانی کسب کرده بود، از جمله نویسندگانی بود که در دوران نازی، آلمان را ترک نکرد.

یوزف گوبلز، مبتکر "انقلاب فرهنگی آلمان"

مراسم "تطهیر ادبی" در روز دهم ماه مه، که سرآغاز دوران خفقان، سانسور دولتی و نظارت بر فرهنگ را دو ماه پس از قدرت‌گیری حزب نازی‌ها رقم می‌زند، در ۳۴ شهر دانشگاهی آلمان بر پا شد. در شامگاه این روز، دانشجویان راست‌گرا در اغلب این شهرها مشعل به دست "علیه ذهنیت ضد آلمانی" به راهپیمایی پرداختند. بنا بر گزارش رسانه‌ها، مقامات بلند پایه‌ی نازی، استادان و رئیسان دانشگاه‌ها"نیز در این مراسم از پیش‌برنامه‌ریزی شده، سخنرانی کردند.

یوزف گوبلز، وزیر تبلیغات نازی‌ها، در مراسم کتاب‌سوزان برلین حضور داشت. این نازی دوآتشه، سخنرانی خود را با این جمله‌ها آغاز کرد: «مردان و زنان آلمانی، اکنون زمانه‌ی روشنفکربازی‌های افراطی یهودی‌وار به پایان رسیده است و آغاز انقلاب آلمانی، راه را برای فرهنگ آلمانی نیز هموار کرده است.»

این وزیر تبلیغات که مدرک دکترای خود را در رشته‌ی ادبیات آلمانی گرفته بود، مبتکر اصلی "انقلاب فرهنگی آلمانی"، موسوم به "کارزار علیه ذهنیت ضد آلمانی" بود. او پس از قدرت‌یابی نازی‌ها در سال ۱۹۳۳، "پاکسازی" نهادهای فرهنگی ‌ـ هنری این کشور را از یهودیان و دگراندیشان آلمانی آغاز کرد و "تطهیر" محیط دانشگاه را به عهده‌ی "انجمن دانشجویان آلمانی" که از پیشگامان جنبش راسیستی نازی‌ها بود، واگذاشت.

این انجمن پس از جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ ـ ۱۹۱۸)، شکل گرفت. در این دوران اغلب دانشجویان آلمانی، از در مخالفت با جمهوری وایمار (۱۹۱۹‌ـ ۱۹۳۳) برآمدند و راه رهایی آلمان شکست‌خورده و "تحقیرشده" پس از جنگ را در راه‌کارهای حزب ناسیونال سوسیالیست جستجو می‌کردند. این دانشجویان، تشکیلات گوناگون نازی‌ها را، مناسب‌ترین مکان برای ترویج و اجرای خواست‌های خود می‌دیدند و از سال‌های پایانی دهه‌ی ۱۹۲۰، مسئولیت‌های تعیین‌کننده‌ای در این نهادها به عهده داشتند.

"تطهیر ادبی" به دست دانشجویان

سرآغاز "تطهیر" محیط دانشگاه، با بیانیه‌ای که "دفتر کل نشریات و تبلیغات انجمن دانشجویان آلمانی" در ۶ آوریل ۱۹۳۳ منتشر کرد، همراه بود. نقطه‌ی اوج "کارزار علیه ذهنیت ضد آلمانی" در این اعلامیه، پاکسازی ادبی یا "تطهیر" دانشگاه و کشور با آتش بود.

پس از انتشار این بیانیه، نهاد‌های محلی دست به کار شدند و خبرها و مقاله‌هایی درباره‌ی لزوم برخورداری از زبان و فرهنگ "خالص" ملی، تهیه ‌کردند و در اختیار روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران قرار ‌دادند. "انجمن دانشجویان آلمانی" لزوم اجرای "تطهیر ادبی" را واکنشی به "کارزار بدنام‌سازی" آلمان از سوی یهودیان در جهان مطرح می‌کرد.

در نتیجه‌ی این پاکسازی ادبی ـ فرهنگی، بسیاری از کتاب‌های نویسندگان و متفکران آلمان از میان رفت. آثار بیش از ۱۳۰ نویسنده‌ی آلمانی که اغلب هم یهودی نبودند، به آتش کشیده شد: نوشته‌های آلبرت اینشتین، زیگموند فروید، کورت توخولسکی، آنا زگرس، توماس مان، لئون فویشت‌واگنر، از جمله‌ی این آثارند. رمان‌های بیش از ۳۷ نویسنده‌ی خارجی، مانند جک لندن، اسکار وایلد، ماکسیم گورکی، ارنست همینگوی، هلن کلر و سینکلر لوئیس نیز در لیست "آثار ضاله‌"ی نازی‌ها قرار داشت.

هاینریش هاینه، (۱۷۹۷ ـ ۱۸۵۶) شاعر و متفکر آلمانی در قرن نوزدهم پیش‌گویی کرده‌بود: «آن‌جا که کتاب‌را بسوزانند، انسان‌ را هم به دست شعله‌های آتش خواهند سپرد.»

این پیش‌گویی وحشتناک، در قرن بیستم در آلمان نازی به واقعیت بدل شد.