آیا عربستان از پول نفت بدش می‌آید؟
۱۳۸۷ خرداد ۲۲, چهارشنبه
عربستان سعودی، بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی نفت جهان، برای مقابله با افزایش بی‌رویه‌ی بهای نفت، کشورهای عضو اوپک و مصرف‌کنندگان نفت را به نشستی برای حل بحران قیمت‌ها فرا خوانده است. نشستی که باید تا پیش از ماه سپتامبر برگزار شود.
اوپک در صدد است به همراه مصرف‌کنندگان نفت در سراسر جهان به راه‌حلی منطقی برای کنترل رشد بی‌رویه‌ی قیمت نفت پیدا کند. این‌که عربستان سعودی پیشنهاد برگزاری چنین نشستی را داده، چندان عجیب نیست، چراکه این پادشاه‌نشین، تنها کشور عضو اوپک است که ظرفیت‌های کافی در اختیار دارد تا هر زمان که بخواهد با افزایش سقف تولید، قیمت‌ها را تعدیل کند.
شایعاتی مبنی بر پایان ذخایر نفتی
دانیل یارگین، کارشناس اقتصادی آمریکایی، می‌گوید: «عربستان سعودی ظرفیت تولید ۱۱ تا ۵/ ۱۲ میلیون بشکه نفت در روز را دارد و برنامه دارد تا این ظرفیت را افزایش دهد» . هرچند که امروزه دیگر میدان‌های بسیار بزرگ نفتی در این کشور کشف نمی‌شوند، اما «این منطقه هم‌چنان یکی از ذخایر اصلی نفت است- شبیه شوروی سابق یا کشورهای غرب آفریقا، برزیل یا کانادا» .
با وجود این، شایعاتی در مورد پایان ذخایر نفتی جهان، همواره قیمت طلای سیاه را در بازار بالا می‌برد. معیارهای نوسان بهای نفت هم تغییر کرده است. بحران‌های سیاسی مانند پرونده‌ی هسته‌ای ایران و شایعات پیرامون کمبود ظرفیت‌های تولید، به همان اندازه در نوسان قیمت نفت نقش ایفا می‌کنند که عامل عرضه و تقاضا.
ظرفیت‌های محدود پالایش
با وجود این‌که عربستان سعودی می‌تواند تولید روزانه‌ی نفت خود را از ۴/ ۹ میلیون بشکه‌ی کنونی به ۱۱ میلیون بشکه افزایش دهد، اما تنها بالا بردن سقف تولید، قیمت‌ها را نخواهد شکست.
منوچهر تکین از مرکز جهانی مطالعات انرژی لندن، معتقد است: «نفت تولید شده باید در درجه‌ی اول تصفیه شود تا قابل مصرف باشد. ظرفیت‌های جهانی پالایش نفت محدود است» . زیاد نیستند تعداد پالایشگاه‌هایی که ظرفیت خالی برای تصفیه‌ی تولید بیشتر را داشته باشند. به فرض این‌که سقف تولید هم افزایش یابد، امکان تصفیه‌ی آن وجود نخواهد داشت. تکین می‌افزاید: «ظرفیت محدود پالایش هم خود سهمی در افزاش بهای نفت ایفا می‌کند» .
از نظر الکسی میلر، رئیس شرکت نفتی گازپروم روسیه، «با روند کنونی بهای نفت در سال ۲۰۰۹ میلادی به ۲۵۰ دلار در هر بشکه (۱۵۹ لیتر) خواهد رسید» .
« باید به دنبال عوامل اصلی بود»
محمد علی خطیبی، نماینده‌ی ایران در اوپک، تهدید و تحریم اقتصادی و اشغال نظامی را از عوامل اصلی افزایش قیمت‌ها می‌داند و معتقد است که کشورهای مصرف‌کننده باید رویکرد خود را برای حل مشکل بهای نفت تغییر دهند.
به اعتقاد وی، قیمت‌های کنونی نفت واقعی نبوده و در حالی‌که بازار با مازاد تولید روبه‌رو است، قیمت‌ها هم‌چنان افزایش می‌یابند. خطیبی در ادامه از اقدام غرب در محدود کردن همکاری شرکت‌های نفتی با تولیدکنندگان انتقاد می‌کند و آن‌را نیز عاملی در کاهش تولید و افزایش بها می‌داند.
رقابت با سوخت‌های بیو و انرژی‌های جایگزین
ابراهیم المطرف، کارشناس نفت در عربستان سعودی، پیشنهاد تشکیل صندوقی بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در بخش پالایش نفت را مطرح می‌کند. هر روز بر میزان تقاضا برای محصولات سبک پالایشگاهی مثل بنزین و گازوئیل افزوده می‌شود و در مقابل استفاده از محصولات سنگین‌تر کاهش می‌یابد. یک دلیل این موضوع، محدودیت‌های بین‌المللی زیست‌محیطی است. هر چه قوانین سخت‌گیرانه‌‌تر می‌شوند و محصولات پالایشگاهی سنگین، خطرناک‌تر تشخیص داده می‌شوند، قیمت نفت خام افزایش می‌یابد. در این شرایط هر چه بهای نقت افزایش یابد، تولید سوخت و منابع انرژی جایگزین، توجیه اقتصادی بیشتری پیدا می‌کنند.
یرگین معتقد است که افزایش بهای نفت، بسیاری را به جنب‌وجوش انداخته تا سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در زمینه تحقیقات انجام دهند: «میلیاردها دلار به سمت پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه‌ی سوخت‌های بیو و انرژی‌های جایگزین سرازیر شده است. چیزی که تا کنون سابقه نداشته است» .
این‌جاست که سعودی‌ها نگران از دست دادن مشتریان خود هستند. زیرا کسی که یک بار برای تأمین انرژی به سراغ آب، باد یا خورشید برود، دیگر نفت نخواهد خرید، حتی اگر قیمت آن کاهش پیدا کند. در چنین شرایطی عربستان برای افزایش تولید و تعدیل بها، بخشی از مازاد درآمد نفتی خود را برای کشف و استخراج میدان‌های جدید سرمایه‌گذاری می‌کند. میدان‌هایی که حتی استخراج از آنها مشکل بوده یا چندان مقرون به صرفه نیست.
البته کشورهای تولیدکننده‌ی نفت، مازاد درآمد را در بخش‌های دیگر نیز سرمایه‌گذاری می‌کنند، چراکه دوران نفت هم روزگاری به سر خواهد آمد.