صدمین سالروز جنگ جهانی اول: عامل چه بود؟

دانشکده اقتصاد بلگراد در برابر ایستگاه اصلی قطار این شهر قرار دارد. روزانه دانشجویان در برابر ساختمان این دانشکده به بحث و گفتگو می پردازند. شب ها نیز این محله خالی از جمع و جوش نیست. در عقب آن جاده ای قرار دارد که "گاوریلو پرینسیپ" نام گذاری شده است.

این نام شخصی است که در 28 جون سال 1914، فرانس فردیناند، ولیعهد پادشاهی اتریش - هنگری و زن او را کشت. در بلگراد در وسط شهر یک خیابان به نام او مسمی شده است، زیرا صربی ها از او به عنوان یک قهرمان ستایش می کنند.

اما حالا به نظر می رسد که این اسطوره ملی با خطر مواجه شده باشد. چون تومسیلاو نیکولیچ، رئیس جمهور صربستان به تازگی ها اظهار داشت: «ما صربی ها در ارتباط با عوامل جنگ اول جهانی در یک وسوسه جعل تاریخی قرار داریم».

در آستانه صدمین سالروز این سوء قصد، کتاب های تاریخی جدید و نمایشنامه ها نوشته شده اند. بحث قدیمی درباره علت این حادثه بار دیگر زنده شده است. سوال این است که شخصیت گاوریلو پرینسیپ، میان قهرمان و گناهکار در کجا قرار دارد.

قهرمان یا قاتل؟

هدف پرینسیپ آزادی بوسنیا از سلطه قیصر اتریش و ایجاد دولت یوگوسلاویا بود، اما وسیله او برای این هدف، انجام سوء قصد بود. کریستوفر کلارک، مورخ از دانشگاه کمبریج موضوع را چنین جمع بندی می کند: "کسی که برای یکی تروریست است، برای دیگری مبارز راه آزادی است. پرینسیپ و همدستان او نمی خواستند مردم بی گناه را بکشند و یا ترس و هراس بزرگی را دامن بزنند. آنها می خواستند فضای ترس در میان نخبگان پادشاهی اتریش و هنگری ایجاد کنند، اما آنها به مفهوم امروزی تروریست نبودند".

ولادیمیر کِچمانویچ، نویسنده صربی هیچ شکی ندارد که شلیک های پرینسیپ در شهر ساراییوو، شلیک آزادی بودند. او که به تازگی کتابی با عنوان "این پرینسیپ است" نوشته است و به تازگی ها در صربستان نشر شده است، می گوید: "برای من پرینسیپ آشکارا یک قهرمان است. در غیر آن من باید انسانی را که با این شیوه خود را فدا کرده است، چه بنامم؟".

در "سازمان جوانان صربستان" که پرینسیپ عضو آن بود، همواره سخن از این است که او یک مستبد را کشته است. اما هولم سوندهاوسِن مورخ جنوب شرق اروپا برعکس به این باور است که ولیعهد فرانس فردیناند نه مستبد و نه تشنه جنگ بود، برعکس "سلطانی بود اصلاح طلب".

بیلجانا سرِبلجانویچ که یک نویسنده است، در مورد این سوال که پرینسیپ قاتل یا قهرمان بوده است، با دید انتقادی می نگرد. نمایشنامه او درباره پرینسیپ در ماه اکتوبر در تئاتر بزرگ شهر ویانا نمایش داده شد. او در مصاحبه ای با دویچه وله گفت: "او قبل از همه یک انقلابی بود که برای رهایی سرزمین اشغال شده اش مبارزه می کرد. به این ترتیب شلیک های شهر ساراییوو، یک عمل انقلابی اما متاسفانه خشونت بار بود".

علت و منشای جنگ اول جهانی

بعد از سوء قصد، شورای وزیران اتریش - هنگری تصمیم گرفت تا صربستان را در برابر یک اولتیماتوم غیرقابل قبول قرار دهد و با این انتظار که این التیماتوم مورد پذیرش قرار نمی گیرد، دست به اقدامات نظامی بزند. فقط 37 روز بعد از آن جنگ آغاز شد. ویلهلم دوم قیصر آلمان چک سفید در اختیار ویانا قرار داد تا در بدل آن وعده حمایت نظامی برای حمله بر صربستان را بدهد.

فقط چند روز بعد، روسیه، فرانسه و بریتانیا نیز شامل جنگ شدند. کریستوفر کلارک مورخ توضیح می دهد: "قدرت های بزرگ خطر و نفع احتمالی را محاسبه کردند و در پایان همه تصمیم به جنگ گرفتند".

به این دلیل سوء قصد ساراییوو اکثراً فقط به عنوان جرقه ای تلقی می شود که جهان را طعمه آتش جنگ کرد، اما نه به عنوان عامل اصلی واقعی درگیری جنگ اول جهانی. مورخ بریتانیایی می افزاید: "بی معنا و مضحک است که صربستان را مسئول آغاز جنگ عنوان کنیم".

اما او در کتاب پروفروش خود با عنوان "آنکه در خواب راه می رود" می نویسد که سوء قصد ساراییوو بیشتر از فقط یک بهانه برای جنگ بوده است. او توضیح می دهد: "قبل از آغاز حوادث در ویانا تلاش ها برای صلح بیشتر از جنگ بوده است. اما بعد از سوء قصد، محتوای سیاست کاملاً تغییر کرد، زیرا بزرگترین سخنگوی صلح، فرانس فردیناند، از سخن گفتن باز ماند".

کِچمانویچ نویسنده صربی چنین دیدگاه هایی را "تجدید نظر در تاریخ" تلقی می کند. او به این باور است که مورخان غربی تلاش می کنند "گناه جرمنی" را نسبی جلوه دهند و مسئولیت جنگ را به دوش "پرینسیپ صربی" بیندازند. او در گفتگو با دویچه وله گفت: "در جنگ سرد، آلمان و اتریش خود را به عنوان متحدین ایالات متحده امریکا، بریتانیا و فرانسه جلوه دادند. همه این کشورها در زمان حاضر تلاش می کنند خصومت های تاریخی و تناقض های شان را از میان بردارند."

او افزود، در این مورد به خصوص ساده است که کشوری مانند صربستان را که بعد از جنگ در یوگوسلاویا در دهه 1990 به عنوان نیروی شریر مورد تحقیر قرار گرفت، مسئول قلمداد کنند.

بحثی بدون پایان

زمانی که در باره "تقصیر صربی ها" بحث می شود، نویسنده بیلجانا سرِبلجانویچ همیشه تکرار می کند که گاوریلو پرینسیپ خود را به عنوان یک صربی احساس نمی کرد. رسانه (Boulevard-Presse) بلگراد به این دلیل این نویسنده را متهم کرده است که او می خواهد این "قهرمان صربی" را بی ارزش جلوه دهد، درحالی که "پرینسیپ یک یوگوسلاویایی معتقد بوده است".