درد خیالی؛ وقتی عضو قطع شده بدن درد می‌کند
۱۴۰۲ اسفند ۲۵, جمعه
توماس فری با این مشکل مواجه است. او در آن پای خود که سال‌ها پیش قطع شده بود و دیگر وجود ندارد احساس درد می‌کند. این پرسش او که «چرا عضو قطع شده بدنم درد می‌کند؟» پاسخ ساده نمی‌یابد.
فری بیش از ۳۰ سال قبل پای خود را در نتیجه یک حادثه از دست داد. اما تقریباً از همان زمانی که او پای خود را از دست داد، در پای نداشته خود احساس درد شدید دارد.
از این وضعیت تحت عنوان «درد خیالی» (phantom pain) یاد می‌شود. این احساس درد یک مساله نادر نیست، بلکه بیش از ۷۰ درصد کسانی که قطع عضو را تجربه کرده اند از این درد رنج می‌برند.
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
مردم ممکن است به دنبال از دست دادن پا، دست یا دیگر اعضای بدن به شمول پستان بعد از عملیات ماستکتومی (پسان‌برداری) و همچنین دندان‌ها، این درد را تجربه کنند.
این درد معمولاً اندکی بعد از قطع عضو شروع می‌شود، اما گاهی ماه‌ها بعد بروز می‌کند. مثال توماس فری نشان می‌دهد که این درد معمولاً مزمن است و زندگی انسان‌های دچار به آن را در طول عمر متاثر می‌سازد.
فری می‌گوید که این احساس درد مانند میگرین یا اختلال سردردی است: «تکان‌های درد برای چند ثانیه دوام می‌کند، بعداَ برای پنج دقیقه تکرار می‌شود. این می‌تواند ساعت‌ها ادامه یابد.»
گزارش‌های مرتبط را در صفحه صحت ما بخوانید!
فری می‌گوید که این درد غیرقابل تحمل است و زندگی روزمره او را محدود می‌کند: «با درد خیالی، نمی‌توانم با دوستانم برای صرف غذای شب بروم، نمی‌توانم به دیدارها بروم.»
درک این نوع درد برای دوستان، همکاران و اعضای خانواده دشوار است و به این خاطر کمتر مردم همدردی نشان می‌دهند. فری این وضعیت را به یاد می‌آورد و می‌گوید: «من هنوز عکس‌العمل پدرم را به یاد دارم که می‌گفت: زیاد شکایت نکن.»
درد خیالی: یک وضعیت عصبی
در ادبیات طبابت حتی از قرن شانزدهم به این سو ارجاعاتی به «درد خیالی» وجود دارد. اما محققان هنوز تلاش دارند توضیحی برای این احساس درد پیدا کنند.
توماس وایس، فیزیولوژیستی که در مورد درد خیالی زیاد تحقیق کرده است، می‌گوید که فهم فعلی این است که «قطع عضو، کل سیستم عصبی را تغییر می‌دهد.» به گفته او، در نتیجه قطع عضو، مسیرهای عصبی در اندام‌های باقی مانده و همچنین نخاع شوکی و مغز دچار تغییرات می‌شود.
بخشی از تغییرات قابل ملاحظه در ناحیه‌ای از مغز ایجاد می‌شود که به نام قشر سامانه حسی اولیه (primary somatosensory cortex) یاد می‌شود. این ناحیه مغز تحریکات در بدن مانند تماس، فشار و دما را درک می‌کند و به همین خاطر به نام قشر لمسی مغز یاد می‌شود.
در مورد درد بیشتر بخوانید: آیا انسان می‌تواند دردهای مزمن را فراموش کند؟
هر بخش بدن ناحیه خاص خود را در قشر لمسی مغز دارد و آن‌ها به صورت جمعی نوعی از نقشه بدن را در این قشر مغز تشکیل می‌دهند.
وایس می‌گوید وقتی یک عضو بدن قطع شود، آن ناحیه مغز که با آن ارتباط دارد، دیگر سیگنال دریافت نمی‌کند. او می‌گوید این وضعیت مثل این است که «این ناحیه‌های مغز بیکار شده باشند.»
او می‌گوید که سپس ناحیه‌های مجاور وظیفه اعضای قطع شده را به عهده می‌گیرند و سیگنال یا تکانه‌هایی به مغز می‌فرستند: «این به نام سازمان‌دهی مجدد عملیاتی یا تجدید ساختار عملیاتی گفته می‌شود.»
این داکتر می‌گوید که شبکه عصبی خود را با نیازمندی‌های جدید تطابق می‌دهد که معمولاً یک امر خوب است، اما برای کسانی که عضو بدن شان قطع شده است الزاماَ خوب نیست: «در کسانی که به صورت خاص مغز تطبیقی دارند احتمال دچار شدن به درد خیالی بیشتر است.»
وایس می‌گوید که این تغییرات در قشر سامانه حسی-پیکری اولیه به صورت کامل این پدیده را توضیح نمی‌دهد. امروزه محققان روی دیگر بخش‌های سیستم عصبی تحقیق می‌کنند تا دریابند که چه چیزی باعث درد خیالی می‌شود. آن‌ها همچنین در مورد علت‌های احتمالی ژنتیکی درد خیالی مطالعه می‌کنند.
این تحقیقات به خاطری پیچیده است که درد خیالی در هر شخص متفاوت است. وایس می‌گوید: «برخی افرادی که قطع عضو داشته اند اصلاَ درد خیالی ندارند، اما برخی دیگر به حدی درد شدید دارند که به خودکشی فکر می‌کنند.»
درد خیالی چگونه معالجه می‌شود؟
برای تسکین دردهای خیالی می‌توان از داروهای مسکن قوی استفاده کرد، اما این داروها می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند که برای افراد دچار به این وضعیت مانند فری یک مشکل دیگر است.
اما تحقیقات در مورد ریشه‌های عصبی درد خیالی منجر به یک شیوه خاص تداوی شده است که به نام «آینه درمانی» یاد می‌شود.
بیشتر بخوانید: آیا می‌توان پس از سکته مغزی به زندگی روزمره بازگشت؟
توماس فری این روش را تجربه کرده است. او در جریان این تداوی، پای سالم خود را در پیش روی یک آینه حرکت می‌دهد. انعکاس آن در آینده مغز را فریب می‌دهد. این حرکت با پای قطع شده مرتبط است. در نتیجه ساختارهای بد شکل یافته در قشر لمسی مغز که منجر به احساس درد می‌شود، برگشت می‌کنند و درد خیالی کاهش می‌یابد.
فری در توضیح این روش تداوی می‌گوید: «همان لحظه‌ای که آن را شروع می‌کنم، احساس می‌کنم جریان یافتن انرژی شروع می‌شود.» این روش تداوی به او کمک کرده است از گرفتن داروهای مسکن خودداری کند.
حالا آینه درمانی می‌تواند بدون یک آینه نیز کار کند، به کمک اپلیکیشن‌ها و واقعیت مجازی که عین تاثیر را ایجاد می‌کنند.
برای فری این نیز مهم است که انسان چه رویکردی می‌تواند در برابر درد داشته باشد: «مشکل افراد دچار درد مزمن این است که آن‌ها علیه درد اعلام جنگ می‌کنند و آن را تبدیل به دشمن خود می‌سازند.» او رویکرد خود را تغییر داد و درد را به عنوان بخشی از زندگی خود قبول کرد: «من مجبور شدم درد را دوست خود بسازم.»