25 godina od završetka rata na Kosovu

Kosovski rat je završen 10. septembra 1999. godine. Tog dana je Savjet bezbjednosti UN-a u Njujorku donio Rezoluciju 1244, kojom su borbena dejstva formalno okončana. Ona su već bila prekinuta prethodnog dana.

Dva i po mjeseca ranije, 24. marta 1999. uveče, NATO je započeo prva bombardovanja ciljeva u SR Jugoslaviji (koju su činile Srbija i Crna Gora). Bila je to prva borbena misija Sjeveroatlantskog saveza bez mandata UN-a i prva uz učešće njemačkih vojnika. To je bilo kršenje tabua – za NATO zbog izostalog mandata UN-a i za njemačku javnost zbog učešća u ratu. Cilj NATO-a je bio da primora jugoslovensku vojsku na povlačenje sa Kosova, kako bi se spriječila proterivanja i kršenja ljudskih prava kosovskih Albanaca koji tamo žive.

Predistorija

Raspad Jugoslavije počeo je 1991. godine proglašenjem nezavisnosti Slovenije, Hrvatske i Makedonije. Bosna i Hercegovina je proglasila nezavisnost 1992. godine, Srbija je vodila ili pokretala ratove protiv Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovina, samo je Makedonija ostala pošteđena.

I na Kosovu su znaci rano ukazivali na eskalaciju: već 1989. godine predsjednik Saveza komunista Srbije, Slobodan Milošević, ukinuo je autonomiju pokrajine Kosovo. Protjerivanje Albanaca iz državne uprave i javnog sektora (zdravstvo i obrazovanje) na Kosovu je počelo već ranije, a naročito se intenziviralo nakon ukidanja autonomije. Dugo je postojao nenasilni otpor kosovskih Albanaca, koji je predvodio književnik Ibrahim Rugova, koji je kasnije postao osnivač države i prvi predsjednik Kosova.

Od sredine devedesetih godina, zagovornici nasilnog otpora protiv Srbije dobijaju sve više pristalica. Oni su se organizovali u Oslobodilačku vojsku Kosova (OVK). Ta, u početku, mala jedinica brzo je prerasla u regularnu vojsku u drugoj polovini 1990-ih godina.

Rat prije NATO bombardovanja

Uslijedili su teroristički napadi na stanice srpske policije, na koje je Beograd odgovorio nesrazmjernom silom. Oružani sukob je 1998/1999. godine prerastao u rat. Okidač za NATO intervenciju bilo je otkrivanje tijela 40 ubijenih kosovskih Albanaca u selu Račak, u januaru 1999. godine. Međunarodni posmatrači su tada govorili o masakru, što su vlasti u Beogradu negirale.

Rambuje i kraj diplomatije

Mirovni pregovori vođeni su u Rambujeu kod Pariza, u februaru 1999. godine, pod vodstvom Balkanske kontakt grupe. To su bili posljednji diplomatski pokušaji Evropljana i SAD-a da natjeraju kosovske Albance i Srbe da sporazumno okončaju borbe.

Međutim, pregovori su propali. Posljednji pokušaj američkog specijalnog izaslanika Ričarda Holbruka da u Beogradu ubijedi srpskog moćnika Miloševića da popusti, takođe je bio neuspješan.

Kontroverze u vezi sa mandatom UN-a

Uoči NATO vazdušnih napada, zapadni političari, posebno američki predsjednik Bil Klinton, više puta su optuživali Srbiju da planira genocid na Kosovu. NATO nije tražio mandat UN-a jer bi se suočio sa otporom Rusije i Kine u Savjetu bezbjednosti UN-a. Za tadašnju njemačku vladajuću koaliciju, koju su činili Socijaldemokrate (SPD) i Zeleni, učešće u ratu sa nekoliko borbenih aviona bila je teška odluka. Pacifisti i militaristi u Njemačkoj bili su suprotstavljeni jedni drugima.

Takozvani plan „Potkovica“ njemačkoj vladi je trebalo da dâ neophodno opravdanje za učešće u ratu na Kosovu. Radi se o planu, koji je navodno sačinjen u Beogradu, a imao je za cilj da potisne albansko stanovništvo preko južne granice Kosova u Albaniju. Nije potvrđeno da li je taj plan zaista postojao. Nesporno je da je stotine hiljada kosovskih Albanaca pobjeglo ili protjerano.

Milošević popušta – pod pritiskom Moskve?

Većina današnjih stručnjaka se slaže da su pogrešne procjene razlog zbog kojeg je NATO rat trajao više od jedanaest sedmica. NATO je bio uvjeren da će Milošević nakon nekoliko dana bombardovanja poslati signale za pregovore.

S druge strane, u Beogradu se špekulisalo da će NATO u nekom trenutku popustiti i staviti kompromis na sto. Na kraju je Milošević popustio, vjerovatno zato što je Moskva vršila uticaj u Beogradu. Rusiji, koja je tada bila ekonomski veoma oslabljena, bila je potrebna saradnja sa Zapadom, uvjeren je bivši specijalni izaslanik EU-a za Kosovo, Austrijanac Volfgang Petrič.

Rezolucija 1244 i Kumanovski sporazum

Završetak rata regulisala su dva međunarodno-pravna akta. Vojnim sporazumom u Kumanovu od 9. juna 1999. godine, gradu u današnjoj Sjevernoj Makedoniji, naređeno je povlačenje Vojske Jugoslavije i srpske policije sa Kosova. Odgovornost za bezbjednost regiona bila je u rukama NATO-a. Sporazum je takođe predviđao razoružanje OVK-a.

Dan kasnije, Savjet bezbjednosti UN-a odobrio je Rezoluciju 1244, poznatu i kao Rezolucija o Kosovu. Ona je predstavljala međunarodno-pravni osnov za rješavanje kosovske krize. Sporazumom je utvrđeno da Kosovo ostane sastavni dio Savezne Republike Jugoslavije, ali sa veoma širokom autonomijom. Da bi uspostavile civilnu upravu, Ujedinjene nacije su formirale UNMIK, misiju privremene administracije. UN su takođe poslale međunarodne snage Kfora za bezbjednost na Kosovu. Međutim, konačni status Kosova ostao je otvoren u rezoluciji.

Nezavisnost Kosova

Nakon 78 dana, oko 2.300 vazdušnih udara i, kako se procjenjuje, oko 3.500 mrtvih, intervencija NATO-a je okončana. Kosovski rat, koji je počeo godinu i po dana ranije, bio je završen.

Devet godina kasnije, 17. februara 2008. godine, Kosovo je proglasilo nezavisnost i sada ga priznaje 115 od 192 zemlje članice UN-a, uključujući Njemačku. Rusija, Kina, kao i pet zemalja EU (Grčka, Rumunija, Španija, Slovačka, Kipar) nisu među njima. Srbija i dalje odbija da prizna nezavisnost Kosova.

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu