Arjantin'in umudu Amerikan Doları
22 Kasım 2023
Arjantin'de geçtiğimiz günlerde yapılan seçim sonucunda Devlet Başkanlığı koltuğuna oturan sağcı popülist Javier Milei kötü giden ülke ekonomisine ilişkin planlarını hiçbir zaman gizlemedi. Seçim kampanyası sırasında üzerinde kendi resminin bulunduğu büyük boy bir 100 dolarlık banknotu seçmenlerine gösterdi. 53 yaşındaki politikacı kameraların önünde, Arjantin Merkez Bankası'nın kartondan yapılan görselini öfkeyle paramparça etti. Vermek istediği mesaj açıktı: Arjantin'in dolara ihtiyacı var! Mevcut para birimi peso da merkez bankası gibi kaybolup gitmeli.
Ancak gözlemcilere göre Milei radikal söylemlerini şu anda eyleme dönüştürecek güce sahip değil. Zira ne kendisi ne de partisi parlamentoda çoğunluğa sahip. Bununla birlikte, seçim kampanyası sırasında ekonomiye yönelik vaatleri hayli alkış toplamıştı.
Bu vaatlerin ilgi görmesinin muhtemel nedenlerinden biri de Arjantin ekonomisinin kötü durumda olması ve toparlanmakta güçlük çekmesi.
Latin Amerika'nın en büyük ikinci ekonomisine sahip olan Arjantin'de enflasyon yüzde 140'ın üzerinde seyrediyor. Bu yıl da kuraklık nedeniyle hasat düşük kaldı ve ülkenin en önemli ihraç ürünleri olan et, balık ve soyada beklenen gelir elde edilemedi. Bu durum yoksulluğu artırırken ekonominin de bu yıl için küçülmesine zemin hazırladı. Bu olumsuz gelişmeler nedeniyle birçok seçmen siyasetten umudunu kesmiş durumda.
Hızlı çözüm dolar
Javier Milei'e göre, ABD doları tedavüle sokulursa Arjantin yeniden istikrarı yakalayacak.
Bunun başka örnekleri var. Ekvador ve El Salvador sırasıyla 2000 ve 2001 yıllarından bu yana doları geçerli bir ödeme aracı olarak kabul ederken, Panama'da dolar 1904 yılından bu yana ana ödeme aracı.
Bu ülkelerde dolar resmi para birimi olarak tanınıyor ve sabit bir döviz kuru mevcut para biriminin dolara dönüştürülme oranını belirliyor. Ülkenin kendi para birimi dolaşımda kalmaya devam ediyor, ancak yeni para basılmadığı için yavaş yavaş dolaşımdan kalkıyor.
Doların tedavüle alınmasıyla birlikte El Salvador ve Ekvador'da enflasyon hız kesti ve ekonomik performans istikrar kazanmaya başladı. Buna karşın bu süreçte her iki ülkenin dış borçları ise arttı.
Yüksek enflasyon oranlarının görüldüğü pek çok ülkede gayrı resmi bir dolarizasyon uygulanır. Bu ülkelerin ulusal para birimleri değer kaybederken, tüketiciler genellikle döviz olarak dolara yönelir ve "sabit rezerv" olarak biriktirirler.
Dolarizasyonun avantajları neler?
Ekonominin ve para biriminin kötüye gitmesinin başlıca nedenleri olarak, ekonomi, maliye ve para politikalarında yapılan ciddi hatalar gösterilir.
Milei ve dolarizasyon yanlılarına göre ise, para biriminin kontrolü politikacılardan, yani yolsuzluk yaptığı düşünülen elitlerden alınırsa, yüksek enflasyon da dahil ekonomik sorunlar kendiliğinden çözülür.
Almanya'nın Kiel kentinde bulunan Dünya Ekonomi Enstitüsü'nde ekonomi araştırmacısı olan Nils Sonnenberg'e göre Arjantin'de enflasyon oranları ülke tarihi boyunca yüksek seyretti. Uzman, 1881'de pesonun kullanılmaya başlanmasından bu yana, banknotlardan 13 sıfırın atıldığı beş para birimi reformu yapıldığının altını çizerken, ülkede savaş olmadan iki kez hiperenflasyon yaşandığına da vurgu yaptı.
Arjantin'de halkın siyasete ve para birimine olan güveni de bu gelişmelere paralel olarak hayli düşük. İmkânı olanlar paralarını daha istikrarlı olduğu düşünülen para birimlerinde tutuyor. Arjantin İstatistik Kurumu verilerine göre 2022 yılı sonunda Arjantinliler yabancı hesaplarda ya da döviz olarak 246 milyar ABD dolarından fazla bir para biriktirdi. Söz konusu rakam ülkenin GSYİH'sının yaklaşık yarısına tekabül ediyor. Bu durum, yabancı para birimlerine kaçışı zorlaştırmak için 2019'dan bu yana uygulanan sermaye kontrollerine rağmen engellenemedi.
Siyasetten bağımsız olamayan Merkez Bankası istikrarlı bir para birimi sağlayamadı. Arjantin'de Merkez Bankası Ekonomi Bakanlığı'na bağlı olarak faaliyet sürdürüyor. Geçmişte hükümetler Merkez Bankası başkanlarını görevden almış, bankayı para basmaya teşvik etmişti.
Sonnenberg DW'ye verdiği demeçte, son 122 yılda, yani 1900'den beri Arjantin'in bütçe açığı verdiğini belirterek, "Yani harcamalar gelirlerden daha yüksek oldu. Bu açık bir şekilde kapatılmak zorunda. Ya vergiler artırılacak ya da daha yüksek borçlanma yoluna gidilecek. Ve eğer daha fazla borçlanma olmazsa o zaman para basılır" diye konuştu.
Dolarizasyonu savunanlar, ABD dolarının ulusal para birimi olarak kabul edilmesiyle Arjantin'in istikrarlı bir para birimine sahip olacağına inanıyor.
Dolarizasyonun tehlikeleri neler?
Dolarizasyonun avantajları aynı zamanda dezavantajlarını da oluşturuyor. Eğer ulusal siyaset para birimi üzerinde kontrol sağlayamazsa siyasi manevra alanı da büyük ölçüde daralır.
İster sübvansiyonlar, ister sosyal programlar, ister eğitim sektörü ya da seçim vaatlerinin finansmanı söz konusu olsun, eğer bir ülkenin kendi para birimi yoksa daha fazla kemer sıkmak zorunda kalınır.
Durgunluklar ve ekonomik krizler de, eğer devlet büyük zorlukların üstesinden gelecek araçlara sahip değilse çok daha ağır sonuçlar doğurabilir.
Ayrıca ister yerli ihracatçılar ister turizm sektörü için olsun, kendi para birimini devalüe ederek rekabet avantajı elde etmek artık mümkün olmaz.
Arjantin aslında bu soruna aşina bir ülke. 1991 ile 2001 yılları arasında para birimini yasal bir düzenleme ile ABD dolarına 1'e 1 oranında sabitledi. 1990'ların sonunda ise Brezilya ve Meksika gibi önemli ticaret ortakları para birimlerini dolar karşısında keskin bir şekilde devalüe edince Arjantin ekonomisi bundan olumsuz etkilendi. Malları aniden çok pahalı ve satılması neredeyse imkansız hale geldi. Bu nedenle de 1'e 1 döviz kuru uygulamasından vazgeçmek zorunda kaldı.
Dolayısıyla dolar Arjantin için hem bir istikrar vaadi hem de bir risk anlamı taşıyor. Doların bir ödeme aracı olarak kullanılıp kullanılmayacağı ve ne zaman kullanılacağı ise henüz belli değil.
Kesin olan tek şey, seçilmiş başkanın siyasi çoğunluğa sahip olmadığı için bazı ekonomik vaatlerinden taviz vermek zorunda kalacak olması.