Zašto Orbanu smeta simbol Mađarskog ustanka?
30. decembar 2018.
Imre Nađ, posleratni mađarski političar, za mnoge Mađare je simbol nezavisnosti Mađarske i njenog prkosa svemoćnom Sovjetskom Savezu. Nakon što je jednom već bio isključen iz Politbiroa, jer se usprotivio nacionalizaciji i agrarnoj „politici" diktiranoj iz Moskve, tokom „destaljinizacije" je ipak vraćen u politički vrh Mađarske gde ga je ustanak 1956. zatekao na položaju premijera.
O Nađu su napisane mnoge knjige i teško je reći, koliko je on sam podstakao tu pobunu Mađara protiv komunističke samovolje i uticaja Sovjetskog Saveza. U svakom slučaju, njegova politika u kojoj se trudio da bude liberalan koliko je to bilo moguće, za Moskvu je bila glavni uzrok „kontrarevolucije" koja je izbila u toj zemlji. Jer, Nađ je pristao čak i na nešto nezamislivo za Kremlj: višestranački sistem i izbore u Mađarskoj.
Žalosna epizoda je bila i kad se Nađ od sovjetskih tenkova u Budimpešti sklonio u ambasadu Jugoslavije. I tu je teško reći, šta se stvarno događalo, ali čak i da je Tito hteo da pomogne Nađu, to je bila i više nego opasna igra: sovjetski tenkovi su već bili na granici prema Jugoslaviji i malo je trebalo da „pregaze" i „izdajnika socijalizma" u Jugoslaviji.
Ipak, postignut je pismeni dogovor kojim se i Moskva obavezala da neće progoniti mađarske službenike u ambasadi, a ni druge učesnike Mađarskog ustanka. Naravno, to je bila laž: Nađ je uhapšen iste večeri kad je napustio jugoslovensku ambasadu, „osuđen" na tajnom procesu i ubrzo streljan.
Čak i pre sloma komunizma krajem osamdesetih, Mađarska je bila počela da rehabilituje Imrea Nađa da bi mu u konačno slobodnoj Mađarskoj bilo podignuto više spomenika. Glavni spomenik je bio postavljen na trgu u Budimpešti, nedaleko od zgrade parlamenta –taj koji je sada uklonjen.
Zvanično tumačenje glasi da će spomenik Nađu biti „premešten" na manje istaknuto mesto gde bi bio deo spomenika čitavom Mađarskom ustanku. Ali pravi razlog je to što se i mađarski premijer Orban lično založio za premeštanje spomenika Nađu kako bi tamo bio postavljen obnovljeni spomenik koji je tamo i stajao pre komunizma - spomenik žrtvama neuspešne socijalističke revolucije u Mađarskoj 1918.
Doduše, haotični dani raspada Austrougarske i ta „revolucija" se ni po čemu ne mogu meriti sa žrtvama i značaju Mađarskog ustanka iz 1956. Ali ta „komunistička opasnost" je bila nešto što je svakako hteo da istakne mađarski diktator i Hitlerov poslušnik, Mikloš Horti koji je i podigao taj spomenik i kojeg sada Orban želi da vrati na isto mesto.
Ne samo u Mađarskoj u toj „rokadi" spomenika vide i Orbanov pokušaj da rehabilituje mađarskog fašističkog vođu. Osim toga, današnji mađarski premijer ne želi da ima „pred nosom" skulpturu svog prethodnika koji se hrabro suprotstavio Moskvi. Orban se, uprkos sankcijama Evropske unije, zalaže za što bolji odnos s Putinom.
aš.pa.dpa,afp