Kolika je odgovornost Mađarske za holokaust?

Povod za Godinu holokausta je sedamdeseta godišnjica početka genocida nad Jevrejima u Mađarskoj: od marta 1944. do januara 1945. deportovano je i u nemačkim logorima smrti ubijeno skoro 600.000 Jevreja. Zajedno sa jevrejskim zajednicama Mađarske i uz učešće izraelske države, tokom godine je planirano mnogo manifestacija.Gest Orbanove vlade pozitivno je iznenadio mnoge mađarske Jevreje, ali su istovremeno mnogi ipak ostali skeptični. Ovi drugi su izgleda bili u pravu. Jer, još na samom početku Godine sećanja na holokaust, Šandor Šakalji, direktor vladinog Instituta za istoriju "Veritas", relativizovao je učešće Mađarske u holokaustu. U intervjuu mađarskoj novinskoj agenciji MTI, on je rekao da su Jevreji u Mađarskoj imali "značajne gubitke" tek posle nemačke okupacije zemlje, 19. marta 1944. Prethodne deportacije Jevreja je nazvao „akcijama policije prema strancima“, navodeći da većina tada deportovanih Jevreja nije imala mađarski pasoš.

Kontraverzni spomenik

Najveću kontraverzu je ipak izazvao planirani spomenik nemačke okupacije Mađarske,19. marta 1944. Predviđeno je da stoji na centralnom Trgu slobode u Budimpešti: orao, simbol nemačkog rajha, obrušio se na arhanđela Gavrila, koji simbolizuje Mađarsku. Izričito se kaže da je spomenik posvećen "svim žrtvama", u periodu od marta 1944 do kraja rata, u aprilu 1945. Stav vlade je, a to piše i u preambuli ustava iz 2012. da je suverenitet Mađarske prestao da važi 19. marta 1944. Između redova, to znači da je Mađarska država samo delimično ili uopšte nije odgovorna za holokaust nad mađarskim Jevrejima.

Mađarske jevrejske zajednice i brojne jevrejske organizacije protestovale su protiv spomenika. Andraš Hajsler, predsednik federacije jevrejskih zajednica „Mažihiš“, izjavio je u utorak (21.01) u Budimpešti, da ako vlada ne odustane od inauguracije spomenika i ako šef "Veritas"-a ne podnese ostavku, „Mažihiš“ neće učestovati u Godini sećanja na holokaust.

"Grubo i tendenciozno falsifikovanje istorije"

Portparol vladajuće stranke Fideš, nazvao je debatu o spomenku "histerijom". Mađarski premijer Viktor Orban je branio spomenik. U pismu predsedniku Mažihiša je napisao da ima onih koji bi hteli da manifestaciju povodom sećanja na holokaust politički iskoriste, ali će se takvim pokušajima odlučno suprotstaviti.I brojni istaknuti mađarski istoričari protestuju protiv spomenika, uključujući i Krištiana Ungvarija: "Ovaj spomenik je grubo i tendenciozno falsifikovanje istorije", kaže Ungvari. "Mađarska je bila formalno okupirana, ali je ostala važan saveznik Nemačke." Budimpeštanski istoričar takođe ističe kako su mađarske vlasti deportovale Jevreje: više nego ažurno i po strožijim kriterijumima od Nemaca. Da su se držali nemačkih uputstva, oko 200.000 mađarskih Jevreja nije moralo da bude deportovano, kaže Ungvari.

Sve samo predizborna kampanja?

Još prošle godine je došlo kontroverzi oko obima mađarske odgovornosti za holokaust, a u vezi sa predloženim Memorijalnim centrom u bivšoj železničkoj stanici u Budimpešti, pod nazivom "Kuća sudbina". Koncept je napravila istoričarka Marija Šmit, direktorka "Kuće terora" u Budimpešti, koja ima reputaciju da smanjuje odgovornost režima Mikloša Hortija za holokaust. Jevrejske zajednice i organizacije joj prebacuju da se u "Kući sudbine" , koja pre svega podseća na ubijanje jevrejske dece, preveliki naglasak stavlja na pojednačne spasioce mađarskih Jevreja. "Mnogo više energije je investirano za istrebljenje jevreja nego za njihovo spasavanje", kaže izraelski ambasador u Budimpešti, Ilan Mor.Nove kontraverze na početku godine posvećene holokaustu, Ungvari je nazvao "korisnim predizbornim aktivnostima " za vladajuće stranku Fideš. "Ta stranka svu kritiku predstavlja kao neprijateljske napade inostranstva na mađarski suverenitet. I kod velikog dela njenog biračkog tela, krajnje desno orijentisanog, to pada na plodno tlo ", kaže istoričar Ungvari.

Autro: Keno Fersek

Odg. urednica: Dijana Roščić