Priključenje i prisajedinjenje
6. decembar 2018.
Već i kratak pogled u Dudenov rečnik nemačkog jezika je dovoljan da se uvidi da pojam „priključenja“ – Anschluss - ima više od 20 značenja. Na nemačkom govornom području se tom rečju, pod navodnicima, obično označava Hitlerov ulazak u Austriju 1938, ali se ona pojavljuje i u tekstovima o drugim istorijskim događajima. I to sa drugim značenjem.
Prvog decembra, Rumunija je proslavila 100-godišnjicu postojanja moderne rumunske države. Po završetku Prvog svetskog rata, doneta je odluka o priključenju Transilvanije Rumunskoj kraljevini, što je za nemačku novinsku agenciju DPA bio povod da objavi izveštaj koji je počinjao ovako:
„Sa više vojnih parada, Rumunija, je u subotu proslavila 100-tu godišnjicu priključenja nekadašnje mađarske provincije Transilvanije“.
Kraljevina Rumunije je u Prvom svetskom ratu na strani Antante bila jedna od pobedničkih sila. San većinskog rumunskog stanovništva u tadašnjoj mađarskoj Transilvaniji, san o ujedinjenju sa Rumunijom, zaista se ostvario u vidu mirovnih ugovora. Nastala je nova Velika Rumunija u koju je bila uključena Transilvanija, deo Banata i veliki delovi nekadašnjeg austrougarskog carstva.
U izveštaju DPA povodom proslave stogodišnjice u Rumuniji, više puta se, u kontekstu tadašnjih istorijskih okolnosti, pominje reč „priključenje“. Nju je preuzelo i više medija na nemačkom, među kojima i javni servis ZDF. To je za rumunske zvaničnike bio dovoljan razlog da upute protestnu notu. U pismu rumunskog ambasadora u Berlinu šefu DPA se govori o teškoj grešci i traži se njeno ispravljanje.
I rumunsko Ministarstvo spoljnih poslova je uputilo zahtev da se „tendenciozan“ članak odmah ispravi. Predstavnici nacionalno-populističkih medija u Rumuniji su se upustili u maglovita poređenja, govorili o teškim diplomatskim nesuglasicama između Bukurešta i Berlina i zatražili od predsednika države Klausa Johanisa koji je nemačkog porekla da ne bude više „sluga“ nemačke kancelarke Angele Merkel, već da je pozove na odgovornost.
Nemačka ambasada se na Fejsbuku distancirala od formulacije DPA. Ona pominje političko ujedinjenje više regija, među kojima je i Transilvanija, u rumunskoj kraljevini, i naglašava da javni izveštaji koji protivreče duhu tog istorijskog akta ne odgovaraju stavu nemačke vlade. Zato je od agencije DPA i javnog servisa ZDF zatraženo da koriguju sporne delove teksta.
Tp je ZDF i učinio 4. decembra zamenivši reč „priključenje“ rečju „pristup“. Taj pojam je u istorijskom i pravnom kontekstu 1918. godine - pogrešan. A i nezavisna DPA je korigovala tekst – njena nova reč sada glasi: „pripadnost“. Stogodišnja pripadnost Transilvanije Rumuniji? I to „poboljšanje“ je svakako za kritiku.
Prema protohronizmu (rumunskom „istorijskom učenju“ Čaušeskuovog doba prema kojem su mnoge kulturne tekovine Evrope proistekle iz rumunske umetnosti – prim. prev.), pomenuta teritorija je već hiljadu godina bila deo različitih rumunskih upravnih formi na tom području. Otuda potiče i zvaničan stav o „ponovnom ujedinjenju“ Transilvanije sa Rumunijom pre 100 godina.
Ovde ne bi bilo naodmet prisetiti se mudrosti „Starog Frica“ (pruskog kralja iz 18. veka) koji bi rekao: spusti malo! Reakcije su bile prebrze i preoštre. Ali, istorija se uvek čita i – srcem.
Rumunsko-mađarski odnos je – kao što i piše u izveštaju DPA – obeležen napetošću i strahovima. Tako je mađarska desnonacionalna vlada zabranila svojim diplomatama da učestvuju u slavljima povodom rumunskog nacionalnog praznika – 1. decembra. I glavni predstavnici mađarske manjine u Rumuniji su se priključili toj instrukciji.
S druge strane, mnogi Rumuni strahuju da mađarska manjina u Transilvaniji ne razmišlja ni o čemu drugom osim o otcepljenju od Rumunije i priključenju Mađarskoj. Onaj ko pojam „priključenja" u istorijskom kontekstu ujedinjenja iz 1918. i u kontekstu današnjeg članstva Mađarske i Rumunije u EU prevodi kao „aneksiju", teško će se osloboditi primedbe da je „tendenciozan“. U Zakonu 2613/1918 objavljen još pre 100 godina u rumunskom Službenom listu se ujedinjenje označava glagolom „alipire", dakle govori se o „prisajedinjenju“, o „priključenju“ Transilvanije Rumunskoj kraljevini. U vezi s tim se i u istorijskim spisima i novinskim izveštajima pojavljuje reč „alipire“.
Istorijska kultura koja ne vodi računa o osećanjima pojedinca, grupe ili čitavog društva, uvek je problematična. Sigurno je da bi izveštaj o kojem je reč bio iznad svih primedbi da je, umesto pojma „priključenja“, koji se pominje više puta, upotrebljen pojam „političkog ujedinjenja“.
Ali, brzopleto političko uticanje na slobodno i korektno izveštavanje iz straha od mogućeg neprijatnog ili zlonamernog tumačenja mora se odbaciti. Za preterane reakcije političara na medijske izveštaje može da važi samo: „ne postoji priključak pod ovim brojem“.