Kosovë: Strehimoret e grave si vend strehimi

Vetëm sivjet janë vrarë tri gra janë në Republikën e vogël të Kosovës dhe grave janë raportuar 1,063 raste të dhunës në familje ndaj grave. Në shoqërinë patriarkale kosovare, tradicionale, megjithatë, mund të supozohet se numri i rasteve të pa raportuara të këtyre krimeve është shumë i lartë.

Koordinatorja e projektit e Rrjetit të Grave të Kosovës për Dhunën me Bazë Gjinore, Erza Kurti, shpjegon se Konventa e Stambollit e Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje, e cila hyri në fuqi në vitin 2014, u përfshi në kushtetutën e Kosovës vitin e kaluar. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se për këto rregullore kanë dijeni edhe të gjitha stacionet policore ose autoritetet lokale. Ndër të tjera, konventa gjithashtu rregullon kërkesat për sigurimin e hapësirës së jetesës për gratë, të cilat kërcënohen drejtpërdrejt nga dhuna, por këto nuk zbatohen gjithmonë në Kosovë.

"Kosova po ngecur në rehabilitimin dhe riintegrimin e grave që kanë përjetuar dhunë, kështu që shumë prej tyre kthehen sërish tek autori. Organizata jonë ka bërë rekomandime, që policët, prokurorët publikë, avokatët, zyrtarët të Qendrës për Punë Sociale, gjyqtarët dhe të tjerët duhet të trajnohen në trajtimin e viktimave të dhunës, "thotë Erza Kurti.

Dhuna në familje në të gjitha klasat shoqërore

Përjetimi i dhunës në familje nuk varet nga standardi arsimor i grave ose mund të gjurmohet në sistemin arsimor kosovar, por më tepër nga vlerat tradicionale shoqërore shqiptare. Për shembull, Luljeta Aliu, e cila u rrit në Zvicër dhe punoi në Universitetin e Cyrihut, u abuzua nga burri i saj për gjashtë vjet. Sulmet u intensifikuan kur lindën fëmijët e saj dhe ajo u kthye në Kosovë në 2011. Në fund, ajo madje kishte frikë për jetën e saj dhe e raportoi sulmin në polici.

"Përvoja ime e dhunës filloi shumë herët në formën e dhunës psikologjike dhe ekonomike, që do të thotë se unë nuk kisha fare qasje në të ardhurat e familjes. Më vonë u dënova me dhunë fizike. E di që duhet ta kisha raportuar më herët, por nuk e bëra. Nëse një grua raporton burrin e saj në Kosovë, kjo është një çështje serioze sepse shkel plotësisht normat shoqërore. Gabimi dhe faji shihen gjithmonë te gratë kur ankohen," thotë Luljeta Aliu.

Sukseset e para për nëpërmjet një ndryshimi në ligj

Bazuar në përvojat e saj, Luljeta është angazhuar në mënyrë aktive për të përmirësuar gjendjen e grave. Në vitin 2018 ajo themeloi organizatën e saj "Inject - Justice and Equality Initiative" në mënyrë që të punojë për të përmirësuar mbrojtjen e grave, veçanërisht në aspektet ligjore.

Suksesi i parë i kësaj organizate ishte një nismë legjislative me rekomandime për të ndryshuar dhe plotësuar Ligjin e Familjes, i cili hyri në fuqi në Janar 2019. Angazhimi i Luljetës ka çuar në rishikimin e disa neneve që diskriminonin ligjërisht gratë në Kosovë. Trembëdhjetë nene të Ligjit  të Familjes u ndryshuan, i cili tani u garanton grave qasje në pronën dhe mirëmbajtjen martesore, dhe gjithashtu përcakton barazinë ligjore. Me organizatën e saj, Luljeta gjithashtu mbështet gratë me këshilla dhe ndihmë ligjore.

"Gratë kanë qasje shumë më të vështirë në polici dhe drejtësi dhe përjetojnë një mungesë të madhe profesionalizmi dhe diskriminimi ekstrem nga ana e autoriteteve. Të qenurit grua është një pengesë në kërkimin e drejtësisë dhe mbrojtjes," përmbledh Luljeta Aliu.

Mbrojtje për një maksimum prej gjashtë muajsh

Në tërë Kosovën ekzistojnë vetëm tetë strehimore të grave të drejtuara nga organizata joqeveritare. Strehimorja e grave "Qendra për Mbrojtjen e Grave dhe Fëmijëve" në Prishtinë drejtohet nga drejtoresha Zana Asllani.

"Në shtëpi ka shërbime të ndryshme për viktimat e dhunës. Përveç një vendi të sigurt dhe dhënies së mbrojtjes si detyrë kryesore, ne ofrojmë programe rehabilitimi dhe riintegrimi për viktimat e dhunës në familje. Ne kemi një kapacitet prej 25 shtretërish, të cilat mund të shkojnë nga 24 orë për të siguruar strehim për gjashtë muaj", thotë Zana Asllani.

Mesatarisht, brenda një viti, rreth 120-140 gra, vajza dhe fëmijë që preken dhe kërcënohen nga dhuna në familje me bazë gjinore vendosen në strehimoren e grave në Prishtinë.

Financimi i strehimoreve të grave është problematik. Ministria përgjegjëse për Punën dhe Mirëqenien Sociale kontribuon së paku me 50 përqind të burimeve të nevojshme financiare. Pjesa tjetër duhet të financohet me donacione. Mungesa e mbështetjes nga ministria përgjegjëse do të thotë që punonjësit - veçanërisht në fillim të një viti - duhet të punojnë deri në tre muaj pa pagesë.

Këto strehimore japin një kontribut gjithëpërfshirës dhe të rëndësishëm në riintegrimin e viktimave të dhunës në jetë. Përveç akomodimit dhe kujdesit të sigurt, veshja, këshillimi psikosocial, shërbimet shëndetësore ose këshillat e mbrojtjes ligjore jepen këtu nëse kërkohet.

Të ulet varësia nga familja

Aktivistja e të drejtave të grave Erza Kurti sheh mundësitë e trajnimit dhe karrierës për gratë si një fushë tjetër urgjente veprimi për të përmirësuar gjendjen e tyre. Pavarësia ekonomike e grave me punë të mira zvogëlon varësinë e tyre nga lidhjet familjare. Në këtë kontekst, ekziston edhe kërkesa e saj për strehim të përhershëm dhe falas që të vihen në dispozicion për viktimat e dhunës.

Kosova, shteti më i ri në Evropë, ka integruar vetëm mbrojtjen e viktimave në legjislacionin e vet që prej dy vitesh. Formulimi i ligjeve është një ndërmarrje relativisht e shpejtë dhe e lehtë, por ndryshimi i sjelljes, krijimi i vetëdijes është një proces i gjatë që kërkon mbështetjen e plotë të autoriteteve. Qindra vjet patriarkalitet janë ende të ndodhen thellë në mendjen e popullatës mashkullore të Kosovës.