Gjykata Evropiane: Mbrojtja e klimës e drejtë e njeriut

Dhoma e Madhe e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ) ka marrë një vendim historik në favor të të ashtuquajturve "të moshuarat e klimës" në Zvicër.  Ishte shumë e pazakontë që Dhoma e Madhe prej 17 gjyqtarësh u mor me këtë çështje. Kjo ndodh vetëm kur ende nuk ekzistojnë vendime gjyqësore për një çështje të rëndësishme. Kështu ishte deri sot me mbrojtjen e klimës dhe kjo tani ka ndryshuar rrënjësisht.

Gjyqtarët vendosën se mbrojtja ndaj efekteve të ndryshimeve klimatike të shkaktuara nga njeriu është një nga të drejtat themelore të Evropës. Këto janë sanksionuar në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut që nga viti 1950. Vendimi i dhënë në çështjen e të moshuarave zvicerane për klimën tani bën të mundur nxjerrjen e një të drejte individuale për më shumë masa për mbrojtjen e klimës. Gjithashtu, shoqatat mund të paraqesin ankesë edhe në kushte të caktuara. Kjo hap derën për procedura të mëtejshme para GJEDNJ. Gjashtë padi të tjera kundër qeverive të vendeve anëtare të Këshillit të Evropës janë tashmë në pritje në Strasburg.

"Qeveritë janë të detyruara"

Gerry Liston, avokat në rrjetin global të avokatëve jofitimprurës GLAN, beson se vendimi nuk është vetëm një fitore për gratë zvicerane, por për të gjithë. "Vendimi i detyron qeveritë në të gjithë Evropën, jo vetëm Zvicrën, të vendosin objektiva të bazuara shkencërisht për mbrojtjen e klimës që mbajnë ngrohjen nën 1.5 gradë. Gjykimi tani mund të përdoret drejtpërdrejt si referencë në proces në nivel kombëtar," tha Gerry Liston për DW në Strasburg.

Qeveria zvicerane, megjithatë, i sheh gjërat ndryshe. Një zëdhënëse i tha DW se Bern tani do ta shqyrtojë nga afër gjykimin. Vendimi i Dhomës së Madhe nuk kërkon veprim të shpejtë politik. Zvicra tashmë po bën shumë për të frenuar ndryshimet klimatike. Një zëdhënëse i tha DW se dënimi do të shqyrtohet me kujdes në Bernë. Nuk ka nevojë për veprime të shpejta politike si rezultat i vendimit të Dhomës së Madhe. Zvicra tashmë po bën shumë për të frenuar ndryshimet klimatike.

"Është fitore maksimale”

Bashkëkryetarja e Shoqatës së Lartë të Klimës, Rosmarie Wydler-Wälti, me shokët e saj ishte megjithatë shumë e lumtur. Në hollin përballë sallës së gjyqit pati shumë duartrokitje dhe klithma gëzimi. Shumë anëtarë të shoqatës u ulën në audiencë gjatë shpalljes së vendimit. "Kjo është një fitore maksimale. Tani, sipas neneve 2 dhe 8, ne kemi të drejtën për shëndet dhe një jetë të mirë. Çfarë duam më shumë? Kjo është dëshmi se ne kemi nevojë për mbrojtje," tha Wydler-Wälti për DW menjëherë pas leximit të vendimit të gjyqtarit, i konsideruar "historik” nga disa ekspertë. "Kjo tani duhet të ketë ndikim. Zvicra ka ratifikuar Konventën për të Drejtat e Njeriut dhe tani duhet ta ndjekë." Zvicra ka bërë gabime dhe tani duhet të ndryshojë kurs, tha bashkëkryetarja e seniorëve fitimtarë.

Të ashtuquajturat "të moshuarat e klimës" të Zvicrës e paraqitën ankesën e tyre në Strasburg në nëntor 2020. Shoqata Zvicerane e Të moshuarve të Klimës tha se qeveria zvicerane kishte shkelur të drejtat e njeriut, veçanërisht të drejtën për jetë, të parashikuar në nenin 2, dhe të drejtën për një mënyrë jetese të shëndetshme, të përfshirë në nenin 8 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Disa nga paditësit tani janë mbi 70 vjeç; ata kërkuan që Zvicra të bëjë më shumë për të parandaluar valët e të nxehtit dhe stuhitë e shkaktuara nga ndryshimet klimatike.

Apelimet e Portugalisë dhe Francës janë hedhur poshtë

Gjyqtarët e Strasburgut sot hodhën poshtë dy procedura të tjera të ngjashme, për arsye mjaft formale. Gjashtë fëmijë dhe adoleshentë nga Portugalia, të cilët vuanin nga pasojat e zjarreve në pyjet në fshatrat e tyre të origjinës, ishin aplikantët e parë që shkuan në Strasburg në shtator 2020. Megjithatë, ankesa e tyre nuk mund të vendoset nga GJEDNJ, sepse ata nuk i kanë ezauruar të gjitha rrugët e apelimit në Portugali. Vetëm atëherë do të autorizohej një apel në Strasburg. Një ish-kryetar bashkie i qytetit francez të Grande-Synthe gjithashtu dështoi. Duke qenë se aplikanti nuk jeton më në Francë, ai nuk mund të shpjegonte qartë se si mund të ishte viktimë e politikës franceze të klimës, shkruajtën gjyqtarët në arsyet e gjykimit të tyre.

Vendimi i Dhomës së Madhe të GJEDNJ është përfundimtar. Gjykata madje mund të vendosë gjoba që shtetet duhet t'u paguajnë paditësve si kompensim për kufizimin e të drejtave të tyre të njeriut. Kohët e fundit, gjykata ka hezituar të vendosë kundër shteteve në këto raste. Njohja e shkeljeve të të drejtave të njeriut në mbrojtjen e klimës tani mund të shkaktojë një ortek të konsiderueshëm padish nga paditësit individualë, sipas ekspertëve ligjorë të mbledhur në Strasburg për diskutime të thella.

Më shumë kërkesa për mbrojtjen e klimës

Aktivistët e klimës janë përpjekur ta imponojnë mbrojtjen e klimës prej vitesh jo vetëm në rrugë, por edhe në gjykata. Në vitin 2015 ata fituan procesin e parë gjyqësor në Holandë. Një gjykatë në atë vend urdhëroi shtetin të reduktonte masivisht emetimet e gazeve serrë.

Tani janë gjashtë raste të tjera në pritje para GJEDNJ, duke përfshirë një nga Gjermania. Sipas Programit të Kombeve të Bashkuara për Mjedisin (UNEP), tashmë ka më shumë se dy mijë padi në mbarë botën për sjellje të dëmshme ndaj klimës, kryesisht në gjykatat kombëtare, shumica prej tyre në SHBA. Shtetet paditen nga qytetarët e tyre, për shembull nga banorët e ishujve të Paqësorit. Po rritet edhe numri i padive ndaj kompanive individuale. Një fermer peruan, për shembull, ka ndërmarrë veprime ligjore kundër kompanisë gjermane të energjisë RWE. Banorët e ishullit indonezian Pulau Pari akuzojnë kompaninë zvicerane të çimentos Holcim se ka dëmtuar jetën në Indonezi me emetimet e saj.

GJEDNJ, e krijuar nga Këshilli i Evropës në vitin 1959, mbikëqyr Konventën e të Drejtave të Njeriut të vitit 1950 dhe është një lloj strehe e fundit për njerëzit që mendojnë se nuk janë trajtuar në mënyrë të drejtë nga shtetet e tyre. Gjykata shqyrton qindra çështje në vit, kryesisht që përfshijnë procese të padrejta gjyqësore ose burgim të pajustifikuar.

Vendimet e saj janë të detyrueshme për shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Në pothuajse gjysmën e rasteve ato respektohen realisht. Gjykata nuk ka autoritet policor për të zbatuar vendimet. Gjyqtarët e dërguar në Strasburg nga shtetet anëtare duhet të besojnë se qeveritë do t'u binden vendimeve të tyre.

Këshilli i Evropës ekziston që nga viti 1949. Ai nuk është një organ i Bashkimit Evropian, por një konfederatë e lirshme e të gjitha shteteve evropiane - përveç Bjellorusisë dhe Rusisë - për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.