Afrykańska opera Schlingensiefa

Jak na "enfant terrible" niemieckiego teatru przystało Christoph Schlingensief przygotował coś więcej niż tylko wypełniające wieczór spotkanie widzów z artystami na scenie. W postindustrialnej hali "Kampnagel", gdzie zwyczajowo gości awangarda teatru, tańca i performance, pokazał on jedną z części kompleksowego projektu artystycznego, który swoje korzenie ma w Burkina Faso w Afryce.

Wioska jak opera

Tam Schlingensief postanowił zrealizować globalny projekt artystyczny: w pobliżu stolicy Wagadugu chce zbudować wioskę na modłę opery - gatunku łączącego wszystkie elementy sztuki scenicznej. Od początku roku 2010 na 14 ha powstaje tam „Operndorf”, kompleks budynków pomyślanych jako szkoła artystyczna, warsztaty, sale prób i eksperymentów, z hotelem, restauracją, salą widowiskową, boiskiem, ambulatorium i poletkami upraw. W ten sposób powstać ma obszar kreatywnych działań dla młodych ludzi, wyalienowany z ich normalnego życia i pracy. Projekt ten wspierają finansowo liczni sponsorzy z Europy i Burkina Faso, m.in. Instytut Goethego i niemiecki minister kultury; przy realizacji stawia się na lokalne "know how" architektów i budowniczych. Lecz pieniędzy jest jeszcze za mało.

Opera jak kosmos

Drugim, wizualnym filarem tego projektu jest opera VIA INTOLLERANZA II, będąca efektem spotkania niemieckiego reżysera z kulturą tego afrykańskiego kraju i z jego artystami, także wynikiem nieuchronnego zderzenia kultur i sposobów myślenia. Projektów artystycznych inspirowanych kultura afrykańską jest wiele, lecz w wypadku Schlingensiefa nie ma mowy o czystej fascynacji folklorem, czy politycznie poprawnej postawie współczucia i chęci niesienia pomocy. Projekt Schlingensiefa jest wielopłaszczyznowy, pełen myślowych meandrów i odniesień.

Intolleranza po 50 latach

Tytuł INTOLLERANZA nawiązuje do utworu Luigi Nono Intolleranza 1960, którego premiera miała miejsce na weneckim Biennale w 1961 roku, uważanego za kluczowe dzieło europejskiej opery XX wieku. Była to polityczna wypowiedź kompozytora na temat rasizmu, braku tolerancji i państwowej władzy. Nono chciał stworzyć muzykę zaangażowaną społecznie, która nie wyczerpywałaby się w estetyczno-artystycznej formie, lecz bezpośrednio oddziaływała na publiczność. Nono nazwał swą operę "akcją sceniczną".

Schlingensief obecnie podejmuje w VIA INTOLLERANZA II formę tej opery, lecz zadaje szereg istotnych pytań. Czy Intolleranza ma w ogóle jakiekolwiek znaczenie na afrykańskim kontynencie? Czy tego rodzaju muzyczne widowisko jest tylko humanistyczną zabawką zachodniego świata, która odwraca uwagę od naszego własnego braku tolerancji legitymującego nasze etnocentryczne myślenie?

Pomóc innym czy sobie?

Lecz nie chodzi tu tylko o brak tolerancji. Myśli Schlingensiefa idą dalej odkrywając kolejne płaszczyzny stosunku świata zachodniego do niepojętego, obcego, przerażającego swym ogromem i bezmiarem problemów Czarnego Kontynentu. Zaglądając do duszy Europejczyka artysta pyta, czy nie jest to także brak tolerancji wobec nas samych, a nie tylko wobec obcych. "To my sami nie tolerujemy siebie przez całe życie. W imię konwencji i stereotypów przestaliśmy być indywidualnościami. Skupieni na wizualności i racjonalizacji utraciliśmy grunt pod nogami" - twierdzi Schlingensief. Dlaczego wciąż staramy się pomóc Afryce, skoro sami jesteśmy bezradni wobec własnych problemów? Jaki cel może mieć taka współpraca, jeżeli obedrze się ją z otoczki pomocy dyktowanej ideologią i sentymentalizmu?

Porażka podstawą sukcesu

Postawa Schlingensiefa odpowiada aktualnemu stanowi jego całego projektu i jest przyznaniem się do porażki, co tematyzuje on w swej sztuce VIA INTOLLERANZA II. Jego interwencja jest absolutnie zbędna - twierdzi - ale właśnie przez to ma ona szansę - w co wierzy - na rzeczywistą konfrontację z Afryką.

Nie próbuje kompensować znużenia własną formą życia idealizując Afrykę. W ten sposób Schlingensief dochodzi do VIA INTOLLERANZA II, paradoksalnego widowiska przedstawiającego kosmos Afryki i nasz stosunek do niej: do tradycji, muzyki, obyczajowości, stereotypowych wyobrażeń - po obu stronach - przy udziale 12 artystów: śpiewaków, tancerzy, aktorów z Burkina Faso i Niemiec.

Sam Christoph Schlingensief także obecny jest na scenie: zadaje pytania, nie znajdując na nie odpowiedzi, błądzi, ironizuje, wyjaśnia, zawsze autentyczny, bezpośredni, przewrotny i do bólu szczery. Wyjaśnia filozofię i sens swego projektu, zabiega u publiczności o jego wsparcie, otwarcie przyznając się, że nie wie, czy projekt się powiedzie i tematyzując swoją chorobę, raka płuc, z którym walczy od dwóch lat.

Światowa premiera VIA INTOLLERANZA II odbyła się na w maju 2010 na Kunsten Festival des Arts w Brukseli. Po trzech przedstawieniach w Hamburgu obejrzeć będzie mogła go także monachijska publiczność w Bayerische Staatsoper i wiedeńskiego Burgtheater.

Małgorzata Matzke, Hamburg

red.odp.: Agnieszka Rycicka