Лошите преводи не му користат на македонскиот јазик

Министерството за култура во моментов реализира нов крупен проект: едицијата „Ѕвезди на светската книжевност“, кој опфаќа превод на македонски јазик и печатење 560 врвни дела. Повеќе од половината од планираните наслови се објавени. На 28 октомври годинава треба да се отпечатат уште околу 60 дела. Во изминатите неколку години беа реализирани едициите „Добитници на Нобелова награда за литература“ со стотина нивни преведени дела и „Превод на 130 томови македонска книжевност“ на англиски. Министерството за култура укажува дека „голема придобивка од овие издавачки проекти е и меѓународната афирмација на македонскиот јазик и можноста да се докажат неговите капацитети како јазик, кој може да ги пренесе и да ги изрази најсложените нијанси на мислата и значењата“. Но, во дел од досегашните преводи се забележани потфрлања при доловувањата на смислата и пораките на авторите.

Стефан Симовски, претседател на Сојузот на книжевните преведувачи, истакнува: „Oценката за проектот ’Нобеловци’ е повеќе негативна отколку позитивна: има повеќе импровизации и зачудувачки пропусти. Повеќе од 50 отсто од преводите се на ниско рамниште. Редакцијата што го спроведувала проектот е најодговорна за пропустите, затоа што таа ги избрала преведувачите и лекторите. За лекторските пропусти е виновна Комисијата за полагање испит за лектори при Министерството за култура, која им дала сертификат на одделни лектори. Тие се наведени како лектори на книги, во кои има огромен број грешки во однос на нормативите на македонскиот литературен јазик. Вината треба да се бара и во Законот за заштита на македонскиот јазик, кој предвидува дека лектори може да бидат само оние што завршиле македонски јазик.“

„Синтаксички, лексички и правописни грешки во книжевните преводи“

Пензионираната германистка д-р Ранка Грчева, наградуван преведувач со преведени четириесетина дела од германската книжевност, се надоврзува: „Големо разочарување за секој читател е кога возбудата, што ја чувствува кога ќе земе в рака некое познато книжевно дело и очекува естетско задоволство при читањето, ќе биде заменета со непријатно чувство на изневерено очекување, поради несоодветниот превод. Тоа најчесто се должи на редица некоректности на планот на синтаксата (лошо составени, нејасни, непрецизни реченици), на лексиката (несоодветно одбрани зборови, многубројни србизми), правописни грешки и многу други нешта. Голем број од објавените дела не се ни лекторирани, што е уште еден показател за неодговорен пристап кон преведувањето.“

„130 томови македонска книжевност“ веќе зазема место во повеќе од 200 поголеми национални библиотеки, научни и образовни установи во светот. Симовски смета дека е важно оваа едиција организирано да се претставува на големите светски саеми и дополнува: „Јазиците со ограничена географска распространетост, како македонскиот, мора да ја афирмираат својата литература и култура преку јазик со поширока географска распространетост. Англискиот јазик е одличен катализатор на овој процес.“

Но, академикот и писател Митко Маџунков фрла критички поглед на „Нобеловците“ и на „Македонската книжевност во 130 томови на англиски јазик“: „Со ’Нобеловците’ не требало да се брза, зашто можеле да се вградат во ’Ѕвездите’ онолку колку што некое дело или некој автор тоа го заслужува. Изборот од македонската книжевност на англиски јазик е барем двојно поширок од оној нужниот, а тие преводи можат да послужат само како „preview“ - ’претпремиера’. Квалитетни преводи не можат да се направат надвор од изворната јазична средина, освен исклучително.“

„Никој не може никогаш да го оспори јазикот на кој е преведена успешно најзначајната светска литература“

Во врска со преводот на „130 томови македонска литература на англиски јазик“ д-р Драги Михајловски, експерт за теорија на преведување и толкување од државниот Филолошки факултет од Скопје и член на редакцијата за тој проект, вака одговара на критиките: „И да се најдобри преводите, секогаш ќе има критики, па и негативни. Преводите од македонски на англиски јазик се правени ’набрзина’ ако е малку една година за едно дело. Преводите се лекторирани редовно од странски лектори, присутни во домашните универзитети. Задача на редакцијата, составена од редовни професори на катедрата за англиски јазик и книжевност при Филолошкиот факултет ’Блаже Конески’, беше да ги прегледа сите преводи и, евентуално, да ги предложи за печат. Главно, немавме проблеми, оти сите ангажирани книжевни преведувачи беа дипломирани на нашата катедра и имаа преведувачко искуство зад себе. Добивме дела од наши современи писатели на убав англиски јазик. Проектот не е совршен, но е сосема солиден и ги исполнува критериумите за достојно претставување на македонската книжевност на англиски јазик.“

Професорката Грчева е категорична: „Само совршено извршени преводи, на нивото на оригиналот, можат да бидат достојни да ги афирмираат македонскиот јазик и македонската култура на светската книжевна сцена. Токму затоа за поздравување се преводите на ’Ѕвездите на светската книжевност’, кои се сериозно обмислени, прецизно испланирани и изведени од стручњаци компетентни и признати во своите области.“

Според Маџунков, кој е главен уредник на „Ѕвездите на светската книжевност“, „успешните преводи стануваат оригинали во моментот кога ќе се појават во нова јазична средина, со што самиот јазик, на кој се преведува, добива светска важност“. Тој вели и дека „никој никогаш не може да го оспори јазикот на кој успешно се преведени најзначајните дела на светската литература, а со тоа не може да го оспори ниту народот што зборува на тој јазик“. Околу јазичните предизвици во врска со оваа едиција, Маџунков нагласува: „По кодификацијата на нашиот јазик од страна на Блаже Конески, нашата намера беше да се потврди и да се зацврсти таа кодификација во јазичната практика. Затоа, нашата редакција навлезе во низа важни проблеми поврзани со законодавната сфера (заштита на книжевниот јазик преку компетентна лектура) и во ред нерешени лингвистички прашања, почнувајќи од лексиката, транскрипцијата на класичните, но и на другите имиња, употребата на минатите времиња, синтаксата ... ’Ѕвездите’ афирмираат плејада нови, млади преведувачи од сите јазици. Некои нивни преводи не заостануваат зад оригиналите, а во некои случаи и ги надминуваат.“

„Квалитативен подем на преводите од германојазичната книжевност“

Каков е квалитетот на преводите на дела од германојазичната книжевност на македонски јазик? Ова прашање е дотолку поактуелно, со оглед дека во првата деценија на 21-виот век се бележи впечатлив број новопреведени дела, нов квантитативен и квалитативен подем во восприемањето на германојазичната книжевност во Македонија. „Преведувањето на германојазичните дела од 20-тиот век се одвива со многу позабрзано темпо. Во преводите неоспорен фаворит е Херман Хесе, кого македонската публика го чита со големо задоволство. Неговите дела ’Нарцис и Златоуст’, ’Сидарта’, ’Степскиот волк’ и ’Игра со стаклени монистра’ се преиздавани неколку пати, а ’Демијан’ дури четири пати. Треба да се истакнат и преводите на романите на двете нобеловки за книжевност: ’Пијанистката’ на Елфриде Јелинек и ’Жените како љубовнички’ на Херта Милер.“ – укажува Грчева во својот труд „Рецепцијата на германојазичната книжевност во Македонија (1944 - 2010), а за ДВ таа заклучува: „Сега имаме редица преведувачи, кои компетентно и совесно преведуваат класични и современи дела од германојазичната литература.“

Големиот кинески мислител и филозоф Конфучие кажал: „Со секое отворање на книгата се учи нешто ново, се учи нешто повеќе“. Ќе треба да се научи нешто ново, нешто повеќе и кога ќе се отворат страниците на преведените дела од странската литература на македонски јазик и на македонската литература преведена на странските јазици, имајќи ги предвид сите посочени пропусти и грешки.