Стравот на косовските Срби поради забраната на динарот

Од почетокот на февруари српската валута динар веќе не смее да се користи на Косово како платежно средство. Така одлучи владата во Приштина. Наместо тоа, насекаде во земјата, и во српските општини, треба да се користи еврото. Тоа во Косово е официјално платежно средство од 2002 година.

Во општините на север, каде што 95 проценти од луѓето се од српското малцинство, нема евро. Таму каде што улиците се украсени со српски знамиња, сите бизниси се одвиваат во динари. Во Зубин Поток долга редица луѓе чекаат во Поштенската банка за да подигнат динари за секојдневниот живот.

26-годишниот Србин од Косово, Милош Вучиниќ, живее со родителите во Зупче, мало село во близина на општината Зубин Поток. Производи за секојдневна употреба купува во селското дуќанче и досега плаќал со динари. Откако памети за себе, тоа било така. Тоа сега треба да се промени. „Одлуката на премиерот Курти во однос на динарот се одразува на луѓето на северот", се жали тој. Се одразува и на неговите родители. Мајка му е воспитувачка во детска градинка во Зубин Поток, која се финансира од Министерството за образование во Белград. Платата досега ја добивала во динари преку банки регистрирани во Србија. Но, Косовската централна банка сега како платежно средство го признава само еврото. За да си ја подигне платата во динари мора да оди до Рашка во Србија, на оддалеченост од 42 километри.

Промената, која се однесува не само на динарот, туку и на сите странски валути, требаше всушност да се применува од 1 февруари. Само три дена подоцна, косовската полиција заплени транспортер со четири милиони српски динари, а втор бил вратен на граница. Во Северна Митровица, илјадници луѓе протестираа против регулативата, а меѓународната заедница ја критикуваше едностраната и краткорочна мерка на Косовската централна банка.

На 12 февруари КЦБ попушти и дозволи преоден период од три месеци. Лиценцирани се три банки кои имаат претставништва и во Србија и во Косово (Рајфајзен, НЛБ и ПроКредит) и кои може да примаат динари и потоа да ги конвертираат во евра. Беа дадени и предлозикако луѓето во иднина да менуваат динари во евра.

Српски паралелни структури во Косово

„Проблемот не се однесува само на северот на Косово, туку на целото српско население, односно директно на платите, пензиите и социјалната помош на околу 95 илјади лица“, вели Илир Деда од Институтот за хуманистички науки во Виена. Србија на Косово и натаму финансира училишта и болници на Косово, како и канцеларии каде што косовските Срби, на пример, може да ги регулираат исплатите на пензиите.

За поранешниот косовски пратеник Илир Деда не е валутата централна тема. „Во средиштето на кризата не е употребата на валути, туку недостигот на сеопфатно решение за институциите кои Србија ги контролира и финансира на Косово", вели тој. 

ЕУ сака да постигне решение со дијалог меѓу Приштина и Белград.Тој од 2013 година е повеќе или помалку заглавен. Во последно време пратеникот на ЕУ за надворешна политика Жозеп Борел и специјалниот пратеник на ЕУ за дијалогот меѓу Белград и Приштина, Мирослав Лајчак, беа единствено зафатени со тоа да смируваат ескалации и насилни судири, на пример за регистарските таблички. Т.н. „дилови“ на Борел беа само мали решенија на ситуацијата.

Последниот обид за заживување на дијалогот се случи во Охрид. Но, договорот не беше потпишан. Напротив, во декември 2023 година српската премиерка Ана Брнабиќ испрати писмо до Брисел во кое формално потврдува дека ниту договорот од Брисел ниту од Охрид ги смета за правно обврзувачки и дека нема да се држи на многу од точките содржани во нив.

Итна седница на Советот за безбедност на ОН заради уредбата 

За Бранислав Крстиќ, српски новинар од Косово и политички аналитичар од Северна Митровица, актуелната уредба е „повреда на колективните права. Одлуката за динарот се одразува директно на нашиот живот. Целта е да се направи невозможно преживувањето на Србите на Косово.“

Таков е и ставот на српскиот претседател Александар Вучиќ. Тој поднесе итно барање за вонредна седница на Советот за безбедност на ОН поради „злосторства против човештвото“ и „кршење на резолуцијата за Косово 1244“. Советот и де факто на 8 февруари се занимаваше со темата и двете страни можеа да ги објаснат своите ставови.

Косовскиот премиер Албин Курти истакна дека воведувањето на една валута за територијата на цела држава не е чин на одмазда спрема малцинските Срби, туку е насочено против илегални бизниси. Тој вети подобра комуникација и олеснувања за косовските Срби во префрлувањето кон новата валута.

Советот за безбедност повеќекратно посочи на дијалогот модериран од ЕУ и дека тоа е арената за решавање на ваквите конфликти. И Деда се согласува со тоа. „Дијалогот е процес полн со предизвици, но единствен кој го имаме и кој ќе се случува во блиска иднина“, вели тој во разговор со ДВ. „Без одлучен, веродостоен и визионерски ангажман на Западот, нормализацијата на односите меѓу Косово и Србија нема да биде завршена”, додава Деда.

Уредбата од Приштина попречи многу вообичаени текови, како на пример стипендиите за одлични ученици кои се примаат од Белград. Студентите добиваат околу 12 илјади динари, околу 100 евра, месечно како поддршка. Како тие пари сега ќе дојдат до нив е нејасно и решение за тоа треба да се најде во тримесечниот преоден период.

Милош, кој посетувал српско училиште во Зубин Поток, се плаши од ваквото постапување и се прашува што е следно. „Косовски печат на нашите свидетелства и дипломи, или забрана за српски училишта?" За него е јасно дека иднината на српското малцинство на Косово е неизвесна. Тој својата ја гледа во Белград или во странство.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик