Во Македонија отсекогаш се вели, „ние имаме што да и‘ понудиме на Европа, нашата култура и уметност”. Ова, секако, е убаво и полезно кредо. Македонската култура со право се стреми да биде прифатена во Европа и во светот. Сепак, таа мисла, напати, како да сугерира дека Македонија е некоја егзотична ориентална, но не европска земја. За волја на вистината, тој мит за балканската егзотика на Македонија го култивираа и некои македонски уметници. Затоа е полезно еднаш да се промени „лупата” во гледањето на нештата, па да се запрашаме: има ли нешта кои веќе сега се Европа во Македонија? Ми се чини дека е полезно кога „лупата” ја насочуваат кон Македонија тие како мене, тие што одамна живеат на Западот на Европа. Можеби визурата на заминатите би им помогнала на Македонците во татковината да сознаат каде, всушност, се наоѓа Македонија. Затоа што, во последно време, често имам впечаток дека во жестоката партиско-популистичка „хибридна војна” од информации многумина како да го изгубиле компасот за тоа кој пат води во една Македонија на европските вредности: европскиот, „евроазискиот” или (дури) и „кинескиот”? Во целиот тој рекламен паноптикум од политичко-партиски, но и идеолошки опции и визии, човек добива впечаток дека Македонија е голема како во времето на македонската династија на Александар Македонски. И небаре се протегала се‘ до Индија!
Сообраќајни врски
Признавам, и јас досега најчесто се прашував, што не е Европа во Македонија, иако отсекогаш ми беше јасно дека Македонија е (во) Европа. Што значи, добро е конечно да се запрашаме: ако е така, тогаш што е Европа во Македонија? Прво, непобитниот факт дека територијата на Македонија припаѓа географски на Европа. Иако во самоперцепцијата на Македонците е често поинаку. Притоа тие забораваат дека за тоа дали една земја е свесна за својата припадност на некој географски простор, станува јасно, пред се‘, од тоа како таа е поврзана сообраќајно со него. Најстариот пат кој го поврзувал европскиот Запад со Македонија била прочуената римска „Виа игнација”. Остатоците од тој пат во Македонија треба редовно да ги посетуваат македонските ученици, за да ја сознаат припадноста на нивната земја на Европа уште од дамнина. Римскиот Виадукт крај Скопје е Европа во Македонија. Израз на ниска „европска свест” на денешните Македонци што го оставаат да пропаѓа. Европското однесување има еден принцип: кој е немарен кон најмалото, тој е немарен и кон најголемото. Тој што го остава да пропадне римскиот Виадукт, не е свесен за европските вредности во својата околина. Затоа можеби и не му е јасно кој пат води успешно во ЕУ.
Да се потсетиме дека дури и кога Македонија била дел од Османското царство, таа била железнички поврзана со Западна Европа преку прочуениот воз „Ориент-Експрес”. Со него се патувало од Париз до Истанбул. Тој европски воз ја поврзувал Македонија со европските метрополи. Подоцна, во времето на Југославија, железничката врска со Западот на Европа беше прочуениот воз „Атина-Париз”, со кој секој од нас, родените во средината на педесеттите, барем еднаш патувал до Париз. Ако не до Париз, барем до Трст и Венеција, на задолжителниот „шопинг”. Некој неодамна ми рече дека тој воз повеќе не сообраќал, затоа што „шините” биле стари, што многу говори и за актуелната состојба на духот, не само како метафора. Само неупатените веруваат дека географијата и железницата немаат значење за интеграцијата со Европа.
Улогата на јазиците
Европскиот идентитет во Македонија се препознава и во изучувањето на европските јазици во образованието. Децата во македонските училишта не го учат, покрај македонскиот, на пример, како прв странски јазик рускиот, кинескиот или јапонскиот, туку англискиот. Тоа во Македонија не е поинаку од западните европски земји како Германија, каде што првиот странски јазик, покрај латинскиот, е англискиот или францускиот. „Мапата” на странски јазици кои ги учиме од детство, влијае и на нашиот поглед на светот, но и на нашето чувство на културна припадност.
А кога сме кај јазиците, често се заборава и еден друг изразито европски белег на современа Македонија, поврзан со многујазичноста на ЕУ. Во Македонија се почитува правото на секој народ и малцинство да го учи и говори својот мајчин јазик. Прочуена е мислата на Хелдерлин, според која, онаму каде што ни се чини дека е загрозата, таму е и спасот. Пренесено во македонски контекст тоа значи, дека јазичните права на малцинствата не го загрозуваат јазичниот суверенитет на Македонците, туку само го реализираат уште сега во Македонија принципот на многујазичноста кој важи во ЕУ. Македонската политика може од тоа да направи силен аргумент во своја полза на нејзиниот пат кон ЕУ. Тоа што некои Македонци го доживуваат како опасност за својот јазик, погледнато од европската перспектива е веќе остварена европска вредност на демократско меѓусебно живеење.
На основачите на ЕУ им беше јасно дека е многу подобро народите да се разбираат со преведувачи (како во европскиот, но и во македонскиот парламент), отколку со мировни посредници во воени конфликти. Големиот германски Европеец и основач на теоријата на културалното паметење, Јан Асман, кој почина во февруари, во едно интервју за тоа што за него е Европа, ги истакна токму мноштвото од јазици, образованието и културата. Неговата визија е Европа во која во училиштата би се учеле и неколку словенски јазици, на пример рускиот. Историчарот, кој познаваше толку модерни и стари јазици, египтологот, кој го читаше египетското писмо, изрази желење што никогаш не научил руски. Тоа е вистински европски дух. Почитта за јазикот на Другиот е израз на вистинскиот европски хабитус. Во таа смисла, Бугарија и Грција можат многу да научат од правата на малцинствата во Македонија. Само тој однос на државно почитување на јазикот на малцинствата во едно општество ја исклучува опасноста од културен империјализам, за кој најтажниот доказ денес е односот на Русија кон Украина. Македонија има и други нешта со кои може уште сега да се гордее како со европски вредности, а правата на малцинствата е само една од нив. Изразита европска вредност е Музејот на Холокаустот во Скопје и чувството на припадност на малечката еврејска заедница на македонската култура и историја. И од ова македонско искуство може многу да научат нејзините соседи кои уште немаат храброст да се соочат со улогата на нивните држави во окупацијата на Македонија во Втората светска војна.
Зошто е толку важно македонските граѓани да сфатат дека тие и сега се Европа? Затоа што само така тие ќе сознаат дека кога веќе живеат и остваруваат многу европски вредности, тие сигурно ќе имаат сила да ги спроведат европските критериуми и во останатите области во општеството.
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.