Марк Руте на чекор до функцијата Генерален секретар на НАТО

Пред речиси точно една година, на почетокот на јули 2023 година, Марк Руте фрли пешкир во рингот. „Се повлекувам од политиката“, најави тој по тринаесет години на функцијата шеф на холандската влада - по најдолгото владеење на премиер во земјата со 17 милиони жители на северозападот на ЕУ. Што се случи?

Десничарската либерална партија на Руте, ВВД, сметаше дека неговата политика за азил е премногу блага. Деликатната владина коалиција од четири партии се распадна. Следеа нови избори, на кои победи десничарскиот екстремист Герт Вилдерс. Марк Руте повеќе не можеше да го спречи ова поместување надесно. Тоа е веројатно најголемиот политички пораз во неговиот живот. На 2 јули конечно се откажа од премиерската функција. Тој остана на функцијата како технички премиер речиси една година поради комплицираното формирање на влада во Холандија.

Многу кратко повлекување од политиката

Веќе во октомври минатата година, Марк Руте веќе не можеше да се сети дека сакаше да се повлече од политиката. Тој јасно стави до знаење дека сега цели на функцијата Генерален секретар на НАТО. Со месеци водеше дискретна лична изборна кампања кај шефовите на држави или на влади на земјите од Алијансата, кои со години ги познаваше од различни меѓународни форуми.

Како цврст трансатлантичар и жесток поддржувач на Украина, 57-годишниот историчар успеа прво да ги убеди САД, а потоа и огромното мнозинство од нивните сојузници.

На неговиот европски интимен непријател, Виктор Орбан, му требаше малку подолго. Марк Руте мораше да му вети на десничарскиот националистички унгарски премиер дека Унгарија никогаш нема да мора да учествува во активностите на Алијансата за Украина надвор од територијата на НАТО за време на неговиот мандат како Генерален секретар на НАТО. Виктор Орбан, кој ја сака Русија, исто така, ги отфрли испораките на оружје. Либералниот Холанѓанец и нелибералниот Унгарец често се судираа во Европската унија. Во 2021 година, Марк Руте јавно го критикуваше Виктор Орбан, велејќи дека ако не му се допаѓа во ЕУ, може да замине. Во тоа време, Орбан тогаш донесе закон против ЛГБТК+ во Унгарија.

Со велосипед и пијано

Марк Руте досега се истакнуваше по неговото секогаш добро расположение и по некои брзоплети изреки. Тој со велосипед возеше од својот скромен стан во Хаг до официјалната резиденција. Талентираниот пијанист дури и јавно свиреше на пијано на главната железничка станица во Хаг.

Како генерален секретар на НАТО, тој веројатно ќе направи чекор назад и ќе стане подипломатски. На крајот, неговата главна задача ќе биде да ги балансира спротиставените интереси меѓу 32-те земји членки на Алијансата и да овозможи таа отстрана да изгледа обединета. Неговиот претходник, Норвежанецот Јенс Столтенберг, беше стоички мајстор во тоа. „Држи се до својата порака“ е рецептот на главниот дипломат на НАТО за комуникацискиот успех. 

Успешен кризен менаџер

„Вистинското лидерство бара способност да се слушаат и да се разберат различните перспективи“, рече еднаш самиот Марк Руте во еден говор. Тоа секако е можно мото за функцијата во НАТО.

„Тој е успешен кризен менаџер“, вели новинарката Шејла Ситалсинг за Марк Руте. Колумнистката на весникот „Волкскрант“ напиша биографија за премиерот со рекорден мандат.

„Марк Руте беше премиер за луѓето кои никогаш не дозволуваа владата да им пречи, кои никогаш едноставно немаат само лоша среќа во животот. Со премиерот без компас и сидро секогаш мораше да се направи компромис. Можевме да продолжиме. Но без оган или убедување“, пишува Шејла Ситалсинг во својата книга.

Многу Холанѓани долго време беа задоволни со стабилноста што Марк Руте ја обезбеди за време на финансиската криза и пандемијата на КОВИД, и покрај промената на коалициските мнозинства во парламентот. Некои ситни скандали едноставно се одбија од него. Неговиот прекар во Холандија е „Тефлон-Руте“.

Руте би требало да знае како да се однесува со Трамп

Доколку Доналд Трамп повторно стане претседател во САД и го насочи својот нишан кон НАТО, Марк Руте е подготвен. Тој изненадувачки разви добри односи со Трамп за време на неговиот прв мандат. Доналд Трамп дури го нарекува пријател, иако либералниот шеф на владата на трговската нација Холандија жестоко се спротивстави на економските политики на републиканците.

Сепак, за разлика од Трамп, Марк Руте, како премиер, се залагаше за испорака на оружје за Украина, па дури и обезбедуваше хаубици и борбени авиони од холандската армија. Таа за време на 13-те премиерски години на Руте, финансиски не беше добро опремена. Дури оваа година Холандија првпат ќе ја достигне целта на НАТО да потроши два отсто од брутодомашниот производ (БДП) за одбрана.

Холанѓанецот со години гледа на рускиот владетел Владимир Путин со сомнеж и отфрлање - на крајот од краиштата, Русија веројатно беше делумно одговорна за соборувањето на патничкиот авион MХ-17 над источна Украина во 2014 година. Авионот на Малезија ерлајнс беше на пат од Амстердам за Куала Лумпур. Загинаа речиси 300 луѓе, од кои повеќето Холанѓани.

Не е визионер

Во Европската унија Марк Руте често важеше за „господин не“, пренесува дипломат од ЕУ. Далекусежните реформски планови и визии во стилот на  францускиот претседател Емануел Макрон, за него беа анатема. Марк Руте одлично се сложува со прилично студениот германски канцелар Олаф Шолц. Но, тој се сложува и со десничарската премиерка од Италија, Џорџа Мелони. Заедно со неа, тој се залагаше за преместување на процесот за доделување на азил во трети земји.

Тој беше нешто како Худини на политиката, смета неговата биографка Шејла Ситалсинг. Како уметник за бегство, Руте може да се извлече од речиси секоја криза. Квалитет кој може да му биде од полза на неговата нова функција како Генерален секретар на НАТО.