گسترش آتش‌سوزی گلستان در فقدان "گشت هوایی"
۱۳۸۹ آذر ۹, سه‌شنبه
رسول حسام، مدیر کل مدیریت بحران استان گلستان، روز سه‌شنبه، ۹ آذر (۳۰ نوامبر) خبر از مهار آتش در پنج نقطه از مناطق جنگلی گلستان داد. با این حال آخرین خبرها همچنان حاکی از ادامه آتش سوزی و ناتوانی مسئولان در خاموش کردن آن است.
جنگلهای شرق گلستان نخستین بار در چهارشنبه، ۲۸ آبان‌ماه، آتش گرفت و آتش‌سوزی چندین روز ادامه داشت. به گفته‌ی شاهدان عینی، آتش بار دیگر روز پنجشنبه، ۴ آذر، به جان این مناطق افتاد و تا کنون نیز ادامه دارد.
رئیس سازمان محیط زیست شرایط اقلیمی را عامل اصلی افزایش شدت آتش‌سوزی و گسترش آن به دیگر مناطق نامیده است. محمد جواد محمدی‌زاده همچنین تأکید کرد که آتش‌سوزی جنگلهای گلستان "سطحی" بوده و «نیروها در سطح درگیر مهار آتش هستند».
منتقدان نیز بر همین نکته انگشت می‌نهند و می‌پرسند، اگر آتش سطحی است پس چرا مهار آن چندین روز به طول می‌انجامد؟ بسیاری از فعالان و دوستداران محیط زیست ایران نبود امکانات برای انجام عملیات هوایی سریع و کارآمد را عامل گسترش آتش در جنگلهای باارزشی مانند گلستان میدانند.
الهه موسوی، روزنامه‌نگار زیست‌محیطی ایران، در گفت‌وگو با دویچه‌وله میگوید، طبق آمار «آتش‌سوزی جنگلها در سال ۱۳۸۹ رشد ۸ درصدی داشته و با اضافه کردن جنگل گلستان در حدود ۴۰ هزار هکتار جنگل در همین سال سوخته است».
وی می‌افزاید: «عامل اصلی آن هم نبود تجهیزات لازم از جمله یگان هوایی ویژه با توجه به صعب‌العبور بودن مناطق جنگلی است».
الهه موسوی ضمن تأیید این واقعیت که دو سازمان "حفاظت محیط زیست" و "جنگلها و مراتع" هنوز یک هلیکوپتر برای خاموش کردن حریق ندارند خاطرنشان می‌سازد، تنها در این صورت است که می‌توان به سرعت وارد عمل شد و جلوی گسترش آتش را گرفت.
خانم موسوی با اشاره به ارزش جنگلهای هیرکانی میگوید: «این جنگلها که تنها بازمانده‌های جنگلهای هیرکانی هستند و در خراسان شمالی واقع شده‌اند» بیش از ۳ میلیون سال قدمت دارند و ارزش آنها بر کسی پوشیده نیست، اما متأسفانه هنوز ارزش این جنگلها آنقدر برای دولتهای پیشین و دولت کنونی شناخته نشده تا بودجه‌ای را برای مواقع بحرانی اختصاص بدهند».
دبه‌های ۲۰ لیتری برای خاموش کردن حریق چندهکتاری
این روزنامه‌نگار محیط زیست که خود ساکن استان گلستان است می‌افزاید: «واقعا جای تأسف دارد که این همه آتش‌سوزی طی سالهای اخیر رخ داده، به خصوص در پارک ملی گلستان که یکی از ۵۰ ذخیره گاه ثبت‌شده در یونسکو است، اما باز در چنین مواقعی محیط بان‌ها و سربازان، دبه‌های ۲۰ لیتری را که خانم‌های ایرانی در آنها ترشی درست می‌کنند، در دست میگیرند و از کوه بالا میروند تا ۲۰ لیتر آب به آنجا برسانند. این بیشتر به لطیفه شباهت دارد و در عین خنده، آدم گریه‌اش میگیرد که این جنگلهای ارزشمند دارد به این شکل قربانی حریق میشود».
خانم موسوی که خود از منطقه بازدید کرده است میگوید: «محیط بان‌ها، سربازها، لشگر ۳۰، هلال احمر و نیروهای بسیج و سپاه همه در منطقه برای اطفای حریق حضور داشتند، با این حال آتش به آسانی قابل مهار نبود».
نبود گشت هوایی، مشکل دیگر محیط زیست ایران
خانم موسوی همچنین نبود گشت هوایی را عامل مهم دیگری برای تکرار چنین رخدادهایی می‌داند و توضیح می‌دهد: «سه سال پیش بود که گشت هوایی محیط زیست در تهران راه‌اندازی شد. یک هواپیمای "جایرو پلن" خریدند که خود آن هم کارشناسی نشده بود و به درد مناطق صعب‌العبور نمی‌خورد، با این حال در دورانی که این گشت با همه اشکالات خودش کار میکرد مؤثر بود و خیلی از مشکلات محیط زیستی بخصوص در البرز مرکزی که مرکز فعالیت آنها بود حل شده بود».
موسوی با تأکید بر اینکه در چنین مواقعی تنها گشت هوایی است که به محض مشاهده دود میتواند به سرعت موضوع را اطلاع دهد یادآوری میکند: «این گشت هوایی حدود یک سال است که به خاطر اختلافات بین خود مدیران استان تهران با خلبان و کارکنان، تعطیل شده است. هیچ کدام از مدیران استان تهران در این باره پاسخی به ما نداده‌اند. به محض اینکه جنگلی آتش گرفت همه جمع می‌شوند و جلسه می‌گذارند و تصمیمی میگیرند، اما به محض اینکه آتش خاموش شد فراموش می‌کنند که ممکن است آتش دیگری در راه باشد».
دلایل احتمالی آتشسوزیهای جنگل گلستان
خانم موسوی میگوید، برخی معتقدند که برخوردهای بین جنگل‌بانان و مردم یا حاشیه‌نشینان جنگل عامل آتشسوزیهای اخیر در جنگل گلستان بوده است. وی بر لزوم مشارکت جوامع حاشیه‌نشین تأکید میکند و میگوید: «متأسفانه سازمان‌های حفاظت محیط زیست و جنگلها و مراتع این نکته مهم را نادیده گرفته‌اند».
موسوی معتقد است که باید به روستایی یا حاشیه‌نشین جنگل یاد داد که در صورت عدم حفاظت از این رویش‌گاه‌ها زندگی‌اش با مشکل مواجه میشود.
او یادآور میشود: «چند وقت پیش در علی‌آباد، یک سگ گله در درگیری بین جنگل‌بانها و چوپان‌ها کشته شد، چند روز بعد برای انتقام‌جویی جنگل را آتش زدند».
الهه موسوی می‌افزاید: «الان تمام طرح‌های جنگلهای دنیا مبتنی بر مشارکت جوامع محلی است، نمی‌توانیم جوامع محلی را حذف کنیم و انتظار داشته باشیم که جنگل را نگهداری کنیم، این دیدگاه جواب نمی‌دهد، و نتیجه‌اش همین آتش‌سوزی است که الان شاهد آن هستیم».
صدها هکتار از بهترین جنگلهای هیرکانی و خزری گلستان در آتش سوختند. در حالی که هنوز دور دوم آتش‌سوزی‌ها مهار نشده، ساکنان اطراف بیم آن دارند که باقیمانده جنگل نیز بسوزد و از این ثروت ملی دیگر چیزی باقی نماند.
فریبا والیات
تحریریه: علی امینی
برای شنیدن این گزارش می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.