کردهای ایران و آزادی تحصیل به زبان کردی در ترکیه
۱۳۹۱ خرداد ۲۸, یکشنبه
روز سه‌شنبه (۱۲ ژوئن / ۲۳ خرداد) رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، در دیدار با نمایندگان حزب حاکم "توسعه و عدالت" در مجلس ملی این کشور اعلام کرد که از سال تحصیلی آینده آموزش زبان کردی در مدارس و دبیرستان‌ها، به‌ویژه در مناطق کردنشین شرق و جنوب شرقی ترکیه، آزاد خواهد بود.
در سال‌های اخیر دولت ترکیه با فراهم آوردن زمینه‌ی تاسیس آموزشکده‌های زبان کردی، راه اندازی تلویزیون دولتی کانال شش به زبان کردی، تاسیس رشته‌های زبان کردی در برخی دانشگاه‌های این کشور و نیز تاسیس انستیتوهای فرهنگ کرد گام‌هایی در این زمینه برداشته است.
آیا این اقدام ترکیه می‌تواند سرآغازی برای حل مشکلات زبانی اقلیت کرد در ایران هم باشد و این تجربه یا"گام تاریخی" ترکیه بر دولتمردان ایران هم تاثیری خواهد گذاشت تا آنها هم به فکر اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی یعنی اصل مربوط به تدریس زبان‌های اقوام در مدارس بیافتند؟
فرهنگسرای زبان کردی در ایران چرا تاسیس نشد؟
تارنمای پژوهشی کردشناسی در ایران می‌نویسد: «در سال ۱۳۷۰ شمسی، برای اولین بار در ایرانِ پس از انقلاب، سوران كردستانی نویسنده و محقق كرد ایرانی، موضوع تاسیس كلاس‌های آموزش زبان و ادبیات و فرهنگ كردی را مطرح نمود و طرح تشكیل نخستین كلاس‌های آموزش زبان كردی در ارومیه، از سوی سوران كردستانی به مرحله اجرا درآمد.»
به نوشته تارنمای کردشناسی «با وجود تصریح قانون اساسی به آزاد و مجاز بودن آموزش زبان كردی»، برگزاری كلاس‌های آموزش زبان كردی در مدارس و دانشگاه‌های كردستان ایران به دلیل انگیزه‌های سیاسی به فراموشی سپرده شد.
دکتر سوران كردستانی در سال ۱۳۷۲ تأسیس نخستین پژوهشگاه و فرهنگستان زبان و ادب كردی را هم با عنوان «انستیتوی زبان و فرهنگ كردی» یا «فرهنگسرای كردی» به استاندار وقت كردستان پیشنهاد کرد. استاندار وقت قول اجرای این پیشنهاد را داد و گفت که «فرهنگسرای كردی» تأسیس خواهد شد و خبر تصمیم به تأسیس این نهاد در جراید كثیرالانتشار آن دوره به چاپ رسید. اما این طرح هم جامه عمل نپوشید و تحصیل به زبان کردی در مدارس ایران همچنان از آرزوهای دیرینه‌ی کردها باقی ماند.
"خواست کردها فقط تحصیل به زبان کردی نیست"
کردهای ایران تحصیل به زبان کردی در ترکیه را چگونه می‌بینند؟ سامان رسول‌پور، روزنامه‌نگار و صاحب‌نظر در مسائل کردها، در پاسخ به این سئوال می‌گوید، کردهای ترکیه به این اقدام اردوغان اعتراض کردند چون کمتر از آن چیزی است که کردها می‌طلبند. وی تاکید می‌کند: «گرچه اقدام دولت ترکیه مبنی بر برداشتن گام‌های اجرایی و فاصله گرفتن از مواضع قبلی خود شاید مورد قبول باشد، اما در نهایت تقلیل دادن خواست‌های اساسی کردهای ترکیه بوده و از سوی کردهای ترکیه هم استقبال شایانی نشده است.»
رسول‌پور می‌افزاید: «بحث کردهای ترکیه این نبوده که زبان کردی به عنوان یک واحد اختیاری زبان یا به عنوان یک زبان اختیاری در کنار زبان انگلیسی، فرانسه یا آلمانی تدریس شود، درخواست آنها این است که همانگونه که خود ترک‌ها می‌توانند به زبان مادری خود تحصیل کنند و همانگونه که زبان ترکی زبان اداری و رسمی است، کردها هم می‌خواهند که نظام آموزشی و اداری به زبان کردی باشد و زبان آنها در قانون اساسی کشور به رسمیت شناخته شود.»
آیا تحصیل به زبان کردی در مدارس ایران هم آزاد خواهد شد؟
بر اساس اصل ۱۵ قانون اساسی ایران «استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است». به گفته رسول پور، حتی مطالبه‌ی اصل ۱۵ قانون اساسی در ایران جرم به حساب می‌آید و افرادی در مناطق قومی کردستان، آذربایجان و مناطق دیگر به دلیل مطالبه‌ی اجرای این اصل تحت پیگرد قرار گرفته‌اند، احکامی برای آنها صادر شده است و در مجموع به این مسئله امنیتی نگاه می‌شود.
وی چنین تاکید می‌کند: «در طول ۳۰ سال گذشته هیچ مقام کشوری حاضر نبوده به این سئوال پاسخ بدهد که چرا شهروندان عرب، بلوچ، آذری، کرد و سایرین به رغم اینکه این حق آنها به رسمیت شناخته شده، نمی‌توانند به زبان مادری خود در مدارس تحصیل کنند. در ایران هیچ اراده‌ای وجود ندارد که این خواسته قانونی را اجرا کند.»
این روزنامه‌نگار کرد ایرانی می‌افزاید که این مسئله‌ی قانونی برای نمایندگانی که بخواهند پیگیری کنند به یک مشکل هزینه‌بردار تبدیل می‌شود و به همین دلیل این مسئله هنوز لاینحل مانده و برای کودکان و شهروندانی که زبان مادری‌آنها فارسی نیست، پیامدهایی را دربرداشته است.
کارشناس: اقدام دولت ترکیه را باید به فال نیک گرفت
نخست وزیر ترکیه در نشست علنی نمایندگان حزب عدالت و توسعه در مجلس ملی این کشور گفت: «برخی از اتباع این کشور که سال‌ها نادیده گرفته شده بودند به صورت اتباع متساوی‌الحقوق درخواهند آمد و کسی نمی‌تواند این مسئله را به نوع دیگری تفسیر کند.»
کاوه قریشی، روزنامه‌نگار و آگاه به مسائل کرد، درباره‌ی سخنان اردوغان می‌گوید: «من فکر می‌کنم برداشتن هر قدمی برای احقاق حقوق کردها در هر یک از کشورهای ترکیه، سوریه و ایران را باید به فال نیک گرفت. نباید بصورت کلی نفی کرد و این اقدام دولت ترکیه هم در این راستا قابل ارزیابی است. ما می‌بینیم که در ظرف چند سال گذشته از اینکه کردها را "ترک کوهی" می‌نامیدند کار به اینجا رسیده که اکنون صحبت از تحصیل زبان کردی در مدارس می‌کنند.»
کاوه قریشی در عین حال بر این نظر است که «وعده‌ای که اردوغان داده خواست کامل کردها را تامین نمی‌کند و گرچه این گام خوبی است ولی ناکافی است».
به نظر آقای قریشی کردهای ترکیه همان خواستی را مطالبه می‌کنند که کردهای عراق داشتند و به آن رسیدند، یعنی تحصیل به زبان کردی از مدارس ابتدائی تا پایان دانشگاه و به رسمیت شناخته شدن زبان کردی در قانون اساسی کشور.
کاوه قریشی سیاست دولت ترکیه در قبال کردها را "متناقض و دوگانه" ارزیابی می‌کند.
اقدام ترکیه تاثیری بر وضعیت کردهای ایران نخواهد داشت
کاوه قریشی همچنین تاکید می‌کند که پس از رویدادهای بهارعربی وضعیت کردها در منطقه بهتر و مشارکت کردها در تعیین سرنوشت سیاسی خود بیشتر شده است. به نظر این کارشناس کرد، «در پهنای خاورمیانه هرکشوری که حقوق اقلیت‌های خود را به رسمیت بشناسد و قادر باشد مشکلات تکثر قومی و مذهبی کشورش را حل کند، می‌تواند در درازمدت به الگویی تبدیل بشود که سایر کشورها هم بتوانند برای حل مشکلات خوشان از این الگو پیروی کنند. ولی تا رسیدن به آن زمان و شرایط ایده‌آل که بتواند یک قدم را به الگو تبدیل بکند، هنوز فاصله وجود دارد».
به گفته صاحب‌نظرانی که با دویچه وله صحبت کردند محرومیت از تحصیل در مدارس و دانشگاه‌های کشور به زبان کردی یکی از بزرگترین موانع و مشکلات کردهای ایران است. آنها همچنین بر این باورهستند که در شرایط فعلی ایران افق و چشم‌انداز روشنی در حل مشکلات اقلیت کرد از جمله تحصیل به زبان کردی در مدارس و دانشگاه‌های ایران وجود ندارد.