زبان‌های مادری در ایران، فرصت یا تهدید؟
۱۳۹۰ اسفند ۲, سه‌شنبه
نام گرفتن روزی بنام روز جهانی زبان مادری مرهون مبارزه‌ی مردم بنگلادش برای دفاع از زبان مادری‌شان است. در ۲۱ فوریه ۱۹۵۴ رهبران پاکستان غربی مردم بنگلادش را از خواندن و نوشتن و تحصیل به‌زبان مادری‌شان محروم کردند. حرکت‌های اعتراضی بنگلادشی‌ها برای حفظ هویت و زبان مادری‌شان هفت سال طول کشید و سرانجام حرکت‌های اعتراضی آنان به استقلال این کشور از پاکستان انجامید.
سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۹ روز ۲۱ فوریه را روز بزرگداشت زبان مادری نامید. به مناسبت روز جهانی زبان مادری بسیاری از کنش‌گران وابسته به قومیت‌ها در ایران نیز با جمع‌آوری طومار و برگزاری همایش و سخنرانی تلاش می‌کنند نظر هم‌میهنان ایرانی خود را به این مشکل بخش عظیمی از جامعه ایران جلب کنند.
بزرگداشت روز جهانی زبان مادری از سوی ایرانیان؟
شیوا فرهمندراد، فعال مدنی، به دویچه وله می‌گوید: «امسال در کشور سوئد مراسم سخنرانی و شعرخوانی به مناسبت زبان مادری به کمک موسسه‌ی ABF، "انجمن آموزشی کارگران" وابسته به حزب سوسیال دمکرات سوئد، برگزار خواهد شد.»
آقای فرهمندراد می‌افزاید: «من شخصا موافق جمع‌آوری امضاء و یا تاثیرگذاشتن‌ها از این طریق نیستم، چونکه ما تابحال نتیجه‌ای از جمع آوری امضاء نگرفته‌ایم. اما من موافق برگزاری سخنرانی هستم.»
وضعیت زبان‌های مادری در ایران
آیا جمع‌آوری امضاء و برگزاری مراسم سخنرانی درباره‌ی بزرگداشت روز جهانی زبان مادری، تاکنون دستاوردی داشته است؟
یوسف عزیزی بنی‌طرف، دبیر "کانون مبارزه با نژادپرستی در ایران" و عضو کانون نویسندگان ایران، به این سئوال چنین پاسخ می‌دهد: «نوشتن این نامه‌ها و این‌گونه اقدامات بر بخشی از فعالان سیاسی، مدنی و فرهنگی هموطنان فارس‌مان بی‌تاثیر نبوده است. سال به سال ما فعالان فارس را می‌بینیم که هم‌نوایی بیشتری با مسئله‌ی زبانی ملت‌های غیرفارس کشور نشان می‌دهند، منتها این تاثیر بر روی دولت ایران محسوس نیست و ما ارزیابی دقیقی هم از آن نداریم.»
آقای بنی‌طرف بر این باور است که دولت ایران علی‌رغم روبنای مذهبی، با عزیمت از نگاهی ناسیونالیستی مانع از تحقق حقوق اقوام ساکن ایران برای آموزش به زبان مادری در دبستان و دبیرستان‌های کشور شده است.
آگاهی یونسکو از مشکل زبان‌های مادری در ایران
دکتر صدیقه عدالتی، محقق و جامعه شناس ایرانی مقیم هامبورگ هم می‌گوید: «در ده سال گذشته به سازمان‌های بین‌المللی از جمله یونسکو نامه‌های فراوانی نوشته شد و یونسکو از وجود چنین مشکلاتی در ایران آگاه است.»
به نظر خانم عدالتی اقدام‌نخبگان اقوام به مناسبت بزرگداشت روز جهانی زبان مادری در روشن ساختن اذهان عمومی موثر بوده است. وی خاطرنشان می‌کند در همایش‌ها و سخنرانی‌های مربوط به این موضوع هر سال جنبه‌های مختلف مشکلات زبان‌های مادری در ایران بررسی میشود.
زبان‌های مادری در ایران، فرصت یا تهدید؟
برخی از فعالین وابسته به قومیت‌های ساکن کشورانتقاد می‌کنند که در ایران به مسئله‌ی زبان‌های مادری به عنوان یک مسئله سیاسی نگریسته میشود و زبان‌های مادری نوعی تهدید قلمداد می‌شوند و در این راستا روشنگری‌ها مطلوب و کافی صورت نگرفته است.
دکتر صدیقه عدالتی در این زمینه هم می‌گوید، این مسئله مصداق آن بخشی از روشنفکران و نخبگان فارس‌زبان است که تاثیری در دیدگاه‌های آنان نسبت به اهمیت زبان‌های مادری کشور مشاهده نشده است.
صدیقه عدالتی جزو کسانی است که "فراخوان به مناسبت بزرگداشت روز جهانی زبان مادری" را امضاء کرده است. وی به دویچه وله درباره‌ی انگیزه حمایت از این فراخوان می‌گوید: «من این فراخوان را امضاء کردم به امید این‌که روزی این گونه اقدام‌ها به نتیجه‌ای برسد و بالاخره این تاثیر خود را نشان خواهد داد.»
مشکل زبان‌های مادری در ایران را چگونه می‌توان حل کرد؟
یوسف عزیزی بنی‌طرف هم درباره‌ی راه حل مشکل زبان‌های مادری در ایران چنین توضیح می‌دهد: «این مشکلی نیست که حل ناشدنی باشد. در اغلب کشورهای جهان اعم از غربی، آسیایی و آفریقایی این مسئله حل شده است. یعنی می‌توان در کنار زبان رابط که همان زبان فارسی است زبان مادری را از سال ابتدائی یاد داد.»
آقای بنی‌طرف در ادامه صحبت‌هایش از نمونه‌های دیگری چون افغانستان، عراق، سوئیس، کانادا و هندوستان نیز یاد می‌کند. آقای فرهمند راد نیز راه حل درست این مشکل را در مجاز داشتن آموزش به زبان‌های مادری می‌داند.
مصاحبه کنندگان با دویچه وله با اشاره به تنوع قومی، زبانی و دینی در ایران از این باور دفاع می‌کنند که گویش و آموزش به زبان‌اقلیت‌ها نه تهدید بلکه گنجینه‌ی معنوی است و از دست دادن آن به زیست مشترک شهروندان ایرانی زیان‌های جیران‌ناپذیری می‌رساند. راه حل مشکلات زبان‌های مادری به عقیده‌ی آنها در پذیرش حق تحصیل در مدارس به این زبان‌هاست.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جمشید فاروقی