پروژه‌ای در ووپرتال

در یک محوطه نه چندان بزرگ، درست در روبروی ساختمان اصلی دانشگاه ووپرتال (Wuppertal)، یازده دانشجوی دختر و پسر، همگی مجهز به لباس‌های کار زرد رنگ و کفش‌های ایمنی، مشغول کارند. اطراف این کارگاه، یا به گفته‌ دانشجویان، سایت ساختمانی، نرده‌های ایمنی‌ای کشیده‌اند که محوطه کارگاه را به طور کامل از بقیه فضای دانشگاه جدا کرده است. در قسمت ورودی سایت، روی پوستری آویخته شده از یکی ازهمین دیوارهای فلزی، تصویر کامل شده خانه، آن‌چنان که درپایان پروژه می‌بایست باشد، دیده می‌شود؛ خانه‌ای با ساختار آلمانی و معماری ایرانی که کاملاً در برابر زلزله ایمن است.

خانه دو ملیتی

تقسیم وظایف از پیش صورت گرفته و هر کس عهده‌دار بخشی از کار است. اسکلت فلزی، کف و سقف ساختمان آماده شده‌اند و دانشجویان در حال آجرچینی و ساختن دیوارها هستند. برای اجرای این پروژه که پشتیبان مالی آن مرکز تبادلات آکادمیک آلمان(DAAD ) است، جمعاً ۲۲ نفر از دانشجویان رشته مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان به شهر ووپرتال آمده‌اند.

مساحت خانه ضد زلزله در حدود ۴۰ متر مربع است و شیوه ساخت آن بر اساس شیوه ساخت خانه‌های سنتی آلمانی (Fachwerkhaus) یا در اصطلاح تخصصی، خانه‌های خرپایی است. این خانه‌ها که نمونه آن را در بیشتر نقاط آلمان نیز می‌توان دید، جزو یکی از مقاوم‌ترین بناها به شمار می‌روند که عمر برخی از آن‌ها به ۴۰۰ سال هم می‌رسد و تاکنون بر اثر زلزله ویران نشده‌اند. مهم‌ترین دلیل مقاومت این خانه‌ها تیرهای چوبی‌ آنهاست که به طور مورب در ساختار دیوارهای خانه به کار رفته‌اند و در هنگام وقوع زلزله مانع خراب شدن و فرو ریختن آن‌ها می‌شوند.

ویژگی دیگر این خانه‌های به اصطلاح خرپایی، دیدن مصالح به کار رفته در آن پس ازاتمام کار است. از همین رو می‌توان به راحتی متوجه سهل انگاری‌هایی شد که احتمالاً درهنگام ساخت صورت گرفته است. سهل‌انگاری‌هایی که نمونه آن را می‌توان به خوبی در کشورهای در حال توسعه دید.

پروفسور گئورگ پگلز(Georg Pegels)، استاد دانشگاه ووپرتال و یکی از بانیان این پروژه ساختمانی درباره این پدیده می‌گوید: «پس از وقوع زلزله، هنگامی که به حادثه نگاه می‌کنید، متوجه می‌شوید که در بیشتر مواقع نقشه این خانه‌ها از لحاظ مهندسی درست بوده‌ا‌ند، اما مشکل اینجاست که کارشناسانه و مطابق اصول ساخته نشده‌اند. این عدم دقت به این دلیل نیست که در کشورهای در حال توسعه کارشناس وجود ندارد، بلکه بیشتر به این خاطراست که در هنگام ساخت، تمام چیزهایی را که یک خانه نیازمند آن است در نظر نمی‌گیرند. مثلاً فرض کنید که قرار است خانه‌ای به سبک فولاد و بتون ساخته شود، این یعنی فولاد داخل بتون قرار می‌گیرد، فقط دیده نمی‌شود. در کشورهای در حال توسعه، ابتدا فولاد را در بدنه ساختمان قرار می‌دهند و بعد از اینکه مهندس ناظر از سر ساختمان می‌رود، سریعاً آن را از درون بتون خیس بیرون می‌آورند تا بتوانند دوباره از آن برای ساختمان بعدی استفاده کنند.»

مهندسان پشت میز نشین

با وجود فضای کم، ظاهراً این مهندسان تازه‌کار همکاری خوبی دارند و جو حاکم در بین اعضای گروه هم برای یک کار دسته جمعی کاملاً مناسب به نظر می‌رسد. البته درروزهای اول، این کارکردن دسته‌جمعی و وجود نظرات مخالف چندان هم بدون مشکل نبوده است ولی با گذشت زمان کار برای همه تا اندازه‌ای راحت‌تر شده است.

برای بیشتر دانشجویان حاضر در ووپرتال، این پروژه یکی از اولین کارهای عملی است که در رشته خودشان انجام می‌دهند. موضوعی که با در نظر گرفتن این نکته که برخی از آنها در مقطع فوق لیسانس تحصیل می‌کنند، کمی تعجب برانگیزاست. از همین روهم تعداد زیادی از این مهندسان جوان در روزهای نخست تصور چندان واضحی از کاری که در یک سایت ساختمانی انتظار یک مهندس ساختمان را می‌کشد، نداشتند.

علیرضا اقدام، دانشجوی ممتاز مهندسی عمران در دانشگاه ووپرتال که سرپرستی و نظارت بر ساخت این پروژه را بر عهده دارد، از تلنگری حرف می‌زند که مجبور بوده در روزهای نخست به این مهندسان جوان و تازه‌کاروارد کند: « روز اولی که ما اینجا (سایت ساختمانی) آمدیم، دانشجوها یک تصویر به خصوصی داشتند. فکر می‌کردند که در اینجا مدیریت کار را بر عهده می‌گیرند. به خاطر همین هم با یک برخوردهای به خصوصی روبرو شدیم، مثلاً این که می‌گفتند که ما دانشجویان فوق‌لیسانس هستیم و باید نظارت کنیم. من بعد از این که بهشان توضیح دادم که اینجا (در آلمان) ما در زمان تحصیلمان کار می‌کنیم و هیچ مشکلی هم با کار کردنمان نداریم، بیل و جارو دستمان می‌گیریم، زمین را جارو می‌کنیم، دستمال دست می‌گیریم و گردگیری می‌کنیم و وقتی که خودم هم جارو دستم گرفتم و زمین را تمیز کردم، متوجه شدند که برای ما کسر شأن نیست اگر کار کنیم.»

تجربه‌ای فراتر از ساختن

مدت زمانی که برای انجام این پروژه در نظر گرفته شده، ۹ روز است و از همین رو هم وقت چندانی برای تفریح یا گشت وگذار در شهر ووپرتال که به شهر "ترن‌های هوایی" معروف است، باقی نمی‌ماند. مهمان‌های مختلفی از رسانه‌های تلویزیونی و حتی سفارت ایران در آلمان به مراسم رونمایی خانه ضد زلزله دعوت شده‌اند.

اما با این حال استرس و فشار زمانی مانعی در راه یادگیری نکته‌های جدید به وجود نیاورده است. سعید مجیری یکی از دانشجوهای گروه است که این پروژه برای او جدا از تمام محاسبات مهندسی و کار عملی دستاوردهای دیگری هم به همراه داشته است: « در واقع آن چیزی را که احساس می‌کنم اینجا بهتر یاد می‌گیرم، کار گروهی و مسئولیت پذیری بیشتراست. انجام دادن کارها به موقع و چگونه کنار آمدن با اعضای گروه که اینجا احساس می کنم بیشتر از ایران می‌توانم در این زمینه تقویت شوم.»

سادگی، استحکام، امنیت

اکثر کسانی که در ایران تجربه کار ساختمانی را داشته‌اند، از شرایط حاکم بر ساخت وساز و اهمیت ندادن به معیارهای ایمنی گله‌مندند. پژمان پیوندی، دانشجوی مقطع دکترای دانشگاه ووپرتال که یکی دیگر از مسئولان ناظر بر اجرای این پروژه است، پیش از آمدن به آلمان کار کردن در بازار ساخت و ساز ایران را تجربه کرده است. به عقیده پیوندی مشکل اصلی مقاوم نبودن ساختمانها در ایران را نه درمحاسبات می‌توان جستجو کرد و نه در کمبود متخصص، بلکه اشکال کار در جای دیگری است: «متأسفانه خیلی بی رودربایستی بگویم در ایران رشوه خواری وجود دارد و هرکسی به دنبال پول است. در جایی که من کار کردم ما یک ستون کج داشتیم و ستون کج در یک ساختمان باید خراب شود و دوباره ساخته شود، ولی مسئولین آنجا چون دلشان می‌خواهد که فقط کار انجام شود، روی آن را گرانیت گذاشتند و کسی که الان آنجا زندگی می‌کند معلوم نیست که چه اتفاقی برایش می‌افتد. با اولین زلزله‌ای که بیاید مطمئناً ساختمان خراب خواهد شد. چندین برابر هم با قیمت بیشتر فروختند. فکر می‌کنم مشکل اصلی ایران‌، خیلی عذر می‌خواهم، ولی دزدی کسانی است که کار می‌کنند. در اصل محاسبه هیچ اشکالی ندارد ، بلکه ایراد از اجرا است.»

سهل انگاری در اجرا دلیل اصلی بالا بودن آمار مرگ و میر زلزله در ایران است. به طور مثال ۴ سال پیش، ۳۳ هزار نفر در دنیا جانشان را بر اثر زلزله از دست داده‌اند که از این تعداد ۳۱ هزار نفرشان ایرانی بودند.

خانه ضد زلزله‌ ووپرتال تنها یک مدل آزمایشی است که سه روز پس از ساخته شدن، "برچیده می‌شود" ودر سال آینده دوباره برپا خواهد شد، اما این‌بار در شهر اصفهان و بنا بر گفته‌های پروفسور پگلز، اگر مسؤلان ایرانی موافقت کنند، در کنار زاینده رود. در این صورت همه می‌توانند از نزدیک شاهد این خانه دورگۀ آلمانی – ایرانی باشند که در عین سادگی کاملاًً در برابر زلزله مقاوم است.