پایان کار البرادعی به عنوان رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
۱۳۸۸ فروردین ۵, چهارشنبه
محمد البرادعی در ماههای پرالتهاب پیش از آغاز جنگ عراق، در سال ۲۰۰۳ میلادی، دست به فعالیتی پیگیرانه علیه حمله‌ی نظامی زد. البرادعی به عنوان سرپرست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، درصدد بود که نادرستی دلایل واشنگتن برای آغاز جنگ را نشان دهد. البرادعی و هانس بلیکس، سرپرست سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بی‌وقفه تکرار می‌کردند که بازرسان این آژانس وابسته به سازمان ملل متحد، هیچ مدرکی دال بر وجود تسلیحات اتمی در عراق در دست ندارند.
دریافت جایزه‌ی صلح نوبل
جورج بوش، رییس جمهور وقت آمریکا، بی‌توجه به این گوشزدها، سرانجام دستور حمله به عراق را صادر کرد. پایان داستان نیز روشن است. آمریکاییان به‌رغم جستجوهای گسترده، اثری از تسلیحات اتمی، شیمیایی و بیولوژیک در عراق نیافتند.
موضع‌گیری قاطعانه و صادقانه‌ی سرپرست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سرانجام سبب اعطای جایزه‌ی صلح نوبل در سال ۲۰۰۵ به البرادعی و آژانس وی شد. جورج بوش نمی‌خواست و نمی‌توانست با این مصری ساکن وین از در دوستی درآید.
البرادعی نه تنها در قضیه‌ی عراق، علیه بوش موضع‌گیری کرد، بلکه در نزاع بر سر برنامه‌ی اتمی ایران نیز خواهان تمکین به بوش نبود. او نمی‌خواست نظرات واشنگتن و اسراییل را در این باره تایید کند، که تهران در حال پیشبرد برنامه‌ی خود برای ساخت سلاح اتمی است. بدین دلیل البرادعی خواهان تنظیم و تعریف مجددی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای بود.
با توجه به افزایش بهای انرژی در جهان و حفاظت از محیط زیست، وابستگی به نیروگاه‌های اتمی فزونی یافته و بدین خاطر پیشنهاد البرادعی در راستای تامین امنیت نیروگاه‌های اتمی و استفاده‌ی واقعاً صلح‌آمیز از آن اهمیت بیشتری می‌یابد.
البرادعی در این‌باره گفت: «در آینده نیروگاه‌های اتمی نیاز بیشتری به سوخت و تحویل مطمئن آن خواهند داشت. به نظر من زمان مناسبی فرارسیده است که کل پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی بازبینی شود. این پیمان در سال ۱۹۷۰ با هدف ایجاد جهانی بدون سلاح‌های اتمی به اجرا گذاشته شد.»
مخالفت دولت بوش با البرادعی
دولت قبلی آمریکا هیچ روی خوشی به پیشنهادات البرادعی نشان نداد و حتا دست به شنود مکالمات وی زد. البرادعی در سال ۱۹۴۲ در مصر بدنیا آمد و به عنوان حقوقدان سرپرستی آژانس را عهده‌دار شد. آمریکا، ظاهراً به خاطر همسر ایرانی البرادعی ادعا می‌کرد، این مسئله دلیلی بر عدم همکاری و همصدایی البرادعی با دولت آمریکا علیه ایران است.
تنها پس از قدرت‌گیری بارک اوباما، مناسبات واشنگتن و البرادعی آرامشی دوباره یافت. از آنجاییکه واشنگتن هم‌اکنون از خلع سلاح سخن می‌گوید، توانست نقاط مشترکی را با البرادعی، رییس آژانس بین‌المللی، دوباره بازیابد.
البته البرادعی از مدت‌ها پیش تصمیم گرفته بود که از مقام خود کناره‌گیری کند و بازنشسته شود. اما این کناره‌گیری مانع از آن نشد، که البرادعی الویت‌های کاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برنشمارد. وی در این مورد گفت: «هم‌اکنون ما پیرامون خلع سلاح اتمی، نظارت بر آن، تامین امنیت مواد هسته‌ای و تضمین احتیاجات لازم از سوی کشورهای متعدد مشغول به کار هستیم.»
ضرورت تغییر در ساختار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
محمد البرادعی بر حسب خط ومشی دیرینه‌ی آژانس انرژی اتمی فکر و عمل می‌کند. در سال ۱۹۵۷ ، آیزنهاور، رییس جمهور وقت آمریکا، دکترین "اتم برای صلح" را اعلام کرد. در پی آن قدرت‌های اتمی حاضر به کاهش تدریجی تسلیحات اتمی خود شدند و راه را برای استفاده‌ی صلح‌آمیز از انرژی اتمی برای دیگر کشورها هموار ساختند. بدین دلیل تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وهله‌ی نخست به منظور کنترل و نظارت بر تسلیحات هسته‌ای نبود، بلکه این آژانس بیشتر وظیفه‌ی خود را تحقیقات اتمی در عرصه‌های غیرنظامی، از پزشکی گرفته تا کشاورزی، می‌دانست.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تبدیل به نهادی کند در زمینه‌ی عملی شده است. تصمیمات این نهاد از سوی شورای حکام اتخاذ می‌شود؛ حکامی که طبیعتاً منافع سیاسی کشورهای خود را نمایندگی می‌کنند. البرادعی و کارشناسان آژانس به دفعات دریافتند که تصمیمات شورای حکام در انطباق با واقعیت‌های موجود نیست، و بیشتر بازتاب محاسبات سیاسی است. البرادعی حتا به خاطر نفوذ فزاینده‌ی سیاست در آژانس تهدید به استعفا کرد.
عراق و ایران نمونه‌های خوبی در این مورد هستند. همانگونه که البرادعی نتوانست مانع از آغاز جنگ عراق شود، قادر به رد ادعاهای آمریکا و اسراییل علیه تهران نیز نشد. به نظر البرادعی، ایران هنوز از ساخت بمب اتمی فاصله‌ی زیادی دارد. اما نظر البرادعی درباره‌ی ضرورت خلع سلاح اتمی بسیار قاطع است. به نظر وی، وجود تمام ۹ قدرت اتمی در جهان آشکارا غیرضروری و "زیادی" است.
نظر البرادعی درباره‌ی مناسبات ایران و آمریکا
به نقل از خبرگزاری رویترز، محمد البرادعی در مصاحبه‌ای در روز سه شنبه (۲۴ مارس) در کوییتو، پایتخت اکوادور، گفت، پیشنهاد پرزیدنت اوباما برای مناسبات بهتر با ایران سبب ایجاد امنیت بیشتر در خاورمیانه خواهد شد. البرداعی افزود که اوباما خواهان مذاکرات مستقیم و بدون پیش‌شرط با ایران است و این مسئله‌ای بسیار مهم است، که تاثیری مثبت بر امنیت منطقه خواهد نهاد. وی ابراز امیدواری کرد که ایران نیز دست خود را به سوی آمریکا دراز کند.
به نقل از خبرگزاری فرانسه نیز البرداعی در مصاحبه‌ای دیگر گفته بود، که خطر راه حل نظامی در حال حاضر برای بحران اتمی ایران منتفی شده است. وی در پاسخ به این سوال که در صورت وجود جورج بوش امکان حمله‌ی نظامی به ایران قابل تصور بود، گفت: «به نظر من آری، اما قهر باید تنها به عنوان آخرین گزینه و پس از پایان مذاکرات سیاسی در نظر گرفته شود.»