وابستگی روزافزون شیعیان عراق به ایران

رهبر ۶۰ ساله مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، امروز (چهارشنبه ۴ شهریور) در یکی از بیمارستان‌های تهران درگذشت. او از دو سال پیش به سرطان ریه مبتلا بود. حکیم به عنوان رهبر بزرگ‌ترین حزب شیعی، در دولت عراق نقش مهمی داشت و رقیب اصلی نوری مالکی برای انتخابات سال آینده محسوب می‌شد.

ائتلاف ملی بدون مالکی

روز دوشنبه دوم شهریور، ائتلاف ملی عراق با شرکت احزاب و گروه‌های شیعی اعلام موجودیت کرد. اما نوری مالکی نخست‌وزیر شیعه و حزب الدعوه‌ی وی در این ائتلاف حضور نداشتند. نفوذ نوری مالکی در ماه‌های اخیر به علت بدتر شدن وضعیت امنیتی عراق کاهش یافته است. با این‌همه، در عراق هیچکس تصور نمی کرد که ائتلاف احزاب شیعی، مالکی و حزب وی را کنار بگذارد. مالکی در انتخابات ایالتی ژانویه امسال عراق، به تنهایی پیروز شد و از این طریق نشان داد که پرنفوذترین سیاستمدار شیعی است.

دو حزب دیگر ائتلاف ملی عراق، یعنی مجلس اعلای اسلامی و جنبش مقتدا صدر، به رغم اختلاف‌نظرهای شدید، به خاطر نگرانی از آینده خود حاضر شدند بدون حزب‌الدعوه ائتلاف ملی را راه بیاندازند. بحران مجلس اعلای اسلامی از سال ۲۰۰۷ در نتیجه بیماری عبدالعزیز حکیم آغاز شد. زیرا میان دو پسر وی عمار و محسن بر سر جانشینی او اختلاف وجود دارد.

آمریکایی‌ها در سال ۲۰۰۷ میلادی، هنگامی که عمار از ایران به عراق بازمی‌گشت، او را بازداشت و پول و جنگ‌افزارهایی را که همراه داشت ضبط کردند. محسن، پسر دیگر حکیم، اکنون در تهران اقامت دارد و قرار است جنازه پدرش را برای دفن در نجف به عراق بازگرداند.

نفوذ ایران بر مقتدا صدر

مقتدا صدر دو سال پیش، هنگامی که خطر دستگیری او را تهدید می‌کرد، با هدف ادامه تحصیلات حوزوی به قم رفت. او به خاطر کافی نبودن دانش فقهی، دائما از سوی مخالفان مورد انتقاد قرار می‌گرفت.

هنگام عزیمت صدر به ایران گفته شد که او قصد دارد تحصیلات حوزوی خود را تا کسب درجه اجتهاد ادامه دهد، تا احکام وی ضمانت اجرایی شرعی داشته باشد. صدر اکنون قرار است به عراق بازگردد. ارتش المهدی بازوی نظامی جنبش بنیادگرای مقتدا صدر است. این تشکیلات شبه‌نظامی در غیاب صدر نقش چندان روشنی در تحولات عراق نداشته است. اکنون نیز معلوم نیست که مقتدا صدر بتواند ارتش المهدی را جمع و جور کند.

نقش ایران در سرنوشت شیعیان

اما روزنامه استاندارد اتریش، در تفسیری این نظر را بیان می‌کند که ایران نیز در تشکیل سریع ائتلاف شیعیان و حذف نوری مالکی از آن، نقش اساسی داشته است. این روزنامه به نقل از بنیاد نروژی مناسبات بین‌المللی می‌نویسد: «ایران می‌خواهد کاری کند که شیعیان عراق به فکر انتخاب یک جریان غیرمذهبی و غیرشیعی نیفتند. مالکی در انتخابات ایالتی ژانویه امسال، نه به عنوان یک سیاستمدار شیعه، بلکه به عنوان تامین‌کننده امنیت انتخاب شد. شیعیان در انتخابات سال ۲۰۰۵ نیز نتوانستند به پیروزی مطلقی برسند که آن را به دلیل ترکیب جمعیت خود آرزو می‌کردند».

صرف‌نظر از حزب الدعوه و چند گروه کوچک، اکنون همه احزاب شیعی عراق در ائتلاف ملی گرد آمده‌اند. دو حزب کوچک سنی هم در این ائتلاف جا دارند. در برنامه ائتلاف ملی، پیروی از مرجعیت شیعه پیش‌بینی شده است. اما مرجع تقلید نباید الزاما ساکن عراق باشد.

به گزارش روزنامه اتریشی استاندارد، ارتش مهدی مقتدا صدر همواره از ایران کمک‌های تسلیحاتی دریافت می‌کرده، اما یک نیروی ناسیونالیست عراقی است. استاندارد احتمال می‌دهد که مقتدا صدر در طول دوسال اقامتش در ایران ممکن است توانسته باشد مواضع ارتش مهدی را تغییر دهد.

نویسنده: جواد طالعی

تحریریه: بهنام باوندپور