هندوستان به جای ایران از ترکمنستان گاز می‌خرد
۱۳۸۹ شهریور ۲۶, جمعه
خبرگزاری دولتی ترکمنستان گزارش داده است که در ۱۷ و ۱۸ سپتامبر نشست کارشناسان امور گاز ۴ کشورعضو "تاپی" در عشقآباد پایتخت این کشور برگزار می‌شود. در ۲۴ دسامبر نیز قرارداد انتقال گاز این کشور به هندوستان توسط سران ۴ کشور ذینفع امضاء خواهد شد.
برخی از صاحب‌نظران امور گاز پس از برقراری تحریم‌های اخیر اقتصادی علیه ایران، از جایگزینی طرح انتقال گاز ایران به پاکستان معروف به "خط لولهی صلح" یا تاپی صحبت می‌کنند. آنها یادآور می‌شوند که تحریم‌ها و انزوای بیشتر ایران سبب به تاخیرافتادن و حتی "شکست" طرح‌های استراتژیک منطقه‌ای ایران شده است. کارشناسان غربی پیش‌بینی می‌کنند که مشارکت فعال هندوستان در پروژه‌ی تاپی، به لحاظ مالی زمینه اجرائی این پروژه را فراهم خواهد ساخت.
افغانستان نمی تواند خط لوله را حفاظت کند!
دولت افغانستان اعلام می‌کند که تامین امنیت خط لولهی جدید بر عهده‌ی کشورهایی است که این خط لوله از آن عبور خواهد کرد. عبدالحی ورشان تحلیل‌گرمسائل سیاسی و اقتصادی افغانستان مقیم کابل در گفتگو با بخش فارسی دویچه‌وله یادآورمی‌شود که افغانستان امنیت انتخابات خود را نمی‌تواند تامین کند، چگونه قادر خواهد بود امنیت این خط لوله و چنین پروژه‌ی کلانی را که در آن هزاران نفر کارگر مشغول به کار خواهند شد، تامین کند.
عبدالحی ورشان می‌افزاید: «افغانستان بیش از ۲۶۰ هزار نفر از نیروی نظامی خود را بسیج کرده تا امنیت انتخابات پارلمانی در این کشور تامین گردد، اما یک سوم از مراکز رای‌دهی اکنون به دلیل عدم تامین امنیت بسته است». این کارشناس مقیم کابل نتیجه می‌گیرد که اگر افغانستان در یک روز نتواند امنیت خود را تامین کند، قادر نخواهد بود به مدت طولانی امنیت چنین پروژه‌ی کلانی را حفظ کند.
طرح ترانس افغان ربطی به طرح ایران ندارد
به نظر عبدالحی ورشان، طرح تاپی پیش از "خط لولهی صلح" ایران به پاکستان و هندوستان مطرح بوده و اجرای این طرح ارتباطی با ایران ندارد. به نظر او عمده‌ترین عامل عدم اجرای این طرح مسائل امنیتی افغانستان بوده است.
این کارشناس به پایان نیافتن تحقیقات پیرامون این طرح نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: «ایران تلاش کرد گاز خود را از طریق پاکستان بفروشد ولی موفق نشد و من فکرمی‌کنم، تحریم‌ها اکنون تاثیر خود را دارند. اما طرح ترانس افغان یک پروژه دیگری است و جای طرح ایران را نگرفته.»
کارشناس ایرانی: خط لولهی افغانستان تخیلی است
به نظر دکترهومن پیمانی، رئیس بخش امنیت انرژی و جغرافیای سیاسی انستیتوی مطالعات انرژی دانشگاه سنگاپور، بحث احداث خط لولهی ترانس افغان و یا تاپی از زمان طالبان مطرح بوده و تا کنون اجرا نشده است.
وی این طرح را تخیلی توصیف می‌کند و دلیل آن را چنین توضیح می‌دهد: «پس از سقوط طالبان این مسئله جدی‌تر مطرح شد، برای اینکه این امید بود که سقوط طالبان منجر به برقراری صلح و ثبات پایدار در افغانستان بشود که عملی نشد. و چون این امید وجود داشت در دسامبر سال ۲۰۰۲ قراداد ۳ جانبه‌ای بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان برای احداث خط لوله امضاء شد. ولی شرطش تامین امنیت در افغانستان و تامین هزینه‌ی مالی آن بود».
کارشناس آلمانی: غرب از این پروژه حمایت می‌کند
هومن پیمانی در ادامه‌ی صحبت‌هایش به این هم اشاره می‌کند که "بانک توسعه آسیا" به لحاظ مالی قبول کرد تا حدودی به این طرح کمک کند. ولی احداث آن منوط به برقراری امنیت در افغانستان است.
دکتر اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان، نظر پیمانی را تائید می‌کند، در عین حال وی خاطرنشان می‌کند که غرب و آمریکا از این طرح حمایت می‌کنند و مسئله‌ی تامین هزینه‌ی این خط‌لوله توسط هندوستان امکان‌پذیراست. این کارشناس ضمن تائید ناامن بودن مسیراین خط لوله، حل مشکل تامین هزینه‌ی این خط لوله را عامل مهمی می‌داند.
پیامد احداث خط لوله تاپی برای ایران؟
دکتر پیمانی تحلیل برخی از کارشناسان مبنی بر ادامه‌ی شکست تلاش‌های ایران برای صدور گاز را قبول ندارد. وی مطرح شدن دوباره‌ی خط لوله "ترانس افغان" را در ارتباط با ایران می داند: «احداث خط لولهی ایران و پاکستان به مرحله‌ی عملی رسیده، چون تا آنجا که مربوط به ایران است این خط لوله احداث شده و از ۹۰۰ کیلومتر فقط ۲۰۰ کیلومتر آن باقی مانده و زمانی که پاکستان در سال آینده احداث خط لوله را در خاک خود شروع بکند، باقیمانده‌ی این خط لوله ساخته خواهد شد.»
پیمانی همچنین می‌گوید: «به نظر می‌آید که کشورهای غربی و آمریکا با مطرح کردن طرح تاپی و وسوسه کردن پاکستان قصد دارند جلوی عملی شدن خط لولهی صلح را بگیرند و فشار را بر ایران بیافزایند و مانع صدور گاز ایران شوند».
این کارشناس تائید می‌کند که امضای قراداد تاپی می‌تواند موقعیت ایران را در منطقه دشوارترکند.
چرا آمریکا و ایران سکوت می‌کنند؟
هم عبدالحی ورشان تحلیل‌گرمسائل سیاسی و اقتصادی افغانستان در کابل و هم اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان، تائید می‌کنند که اجرای طرح تاپی بارمشکلات اقتصادی آمریکا را در افغانستان کاهش خواهد داد. اما آمریکا و ایران پیرامون این طرح رسما موضع‌گیری نکرده‌اند.
هومن پیمانی، کارشناس امور انرژی و امنیت، دلیل آن را چنین توضیح می‌دهد: «سکوت آمریکا قابل درک است و آمریکا نمی‌خواهد خودش را مستقیما به عنوان حامی این طرح نشان دهد. چون باعث تشدید تشنجات با ایران خواهد شد. ایران نیز این مسئله را جدی نمی‌گیرد، چون مسئله‌ی تامین امنیت افغانستان تا کنون حل نشده باقی مانده. از سوی دیگر ایران در زمینه‌ی توسعه‌ی "میدان گازی دولت آباد" در ترکمنستان نیز مشارکت دارد و این کشور بدون مشورت با ایران طرح تاپی را اجرا نخواهد کرد.»
هومن پیمانی ترکمنستان و ایران را در امور صدور گاز به کشورهای منطقه رقیب نمی‌شمارد.
تحلیل‌گران سیاسی منطقه با توجه به وضعیت امنیتی افغانستان و پاکستان، تلاش برای نهادینه شدن خط لولهی تاپی را "آرمان‌گرایی" تلقی می‌کنند. در عین حال کارشناسان اقتصادی "امکان تامین هزینه‌ی مالی این خط لوله توسط هندوستان"، "حمایت غرب و آمریکا از این طرح" و نخستین گردهمآیی کشورهای عضو تاپی در عشقآباد را دلایل و زمینه‌ی عینی اجرای این طرح در آینده می‌دانند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: علی امینی