نگرانی از تعیین و اعلام رسمی خط فقر
۱۳۸۸ خرداد ۵, سه‌شنبه
قانون برنامه‌ی چهارم توسعه دولت را موظف میکند خط فقر را تعیین کند. منظور از این کار در قانون «تبیین برنامه‌های توانمندسازی متناسب و ساماندهی نظام خدمات حمايتهای اجتماعی، برای پوشش كامل جمعيت زير خط فقر مطلق» اعلام شده است. ظاهرا وزارت رفاه و تامین اجتماعی به خاطر گسترهی فعالیتها و وظائفش، مسئول تعیین و اعلام خط فقر است.
اما وزیر رفاه، عبدالرضا مصری، از این کار طفره میرود. او ابتدای سال گذشته اعلام خط فقر را بیفایده خواند و گفت وزارتخانهی متبوعش مسئولیتی در این زمینه برعهده ندارد.
فقر نسبی، فقر مطلق
فقر نسبی به شرایطی گفته میشود که درآمد یک خانواده برای تامین نیازهای متفاوت آن کافی نباشد. فقر شدید یا مطلق موقعیتی است که شهروندان از تامین ابتداییترین نیازها، و حتی سیرکردن شکم خود عاجز باشند. نهادهای بینالمللی چند سال پیش برای به دست دادن یک تعریف عام و جهانشمول کسانی را که در روز کمتر از یک دلار در اختیار داشته باشند، در فقر مطلق به شمار آوردند. با این حساب، ادعای وزیر رفاه که زمانی گفته است در ایران هیچ کس در فقر مطلق نیست، درست از آب درمیآید. حتا با افزایش این رقم به دو دلار نیز شاید کمتر کسی در ایران در فقر شدید باشد.
کارشناسان معتقدند، تعیین خط فقر به این شیوه برای تسهیل برآوردها در سطح جهان است و مشخص‌کننده‌ی وضعیت مردم همهی کشورها، از جمله ایران، نیست. عدهای نیز بر این اعتقادند که دسترسی نداشتن به حداقل دو هزار کالری انرژی در روز میتواند مبنای علمیتری برای سنجش فقر شدید باشد. در حالی که تعریف دقیق فقر شدید کار سادهای نیست، شناخت افرادی که در فقر نسبی به سر میبرند نسبتا راحتتر است. اطلاعات مرکز آمار ایران و شاخص کالاها و خدمات که بانک مرکزی اعلام میکند، در قیاس با درآمد قشرهای مختلف، بیانگر موقعیت اقتصادی آنهاست.
فراخواندن وزیر رفاه به مجلس
حسین راغفر، یکی از کارشناسان اقتصادی است که پژوهش‌های گستردهای در مورد فقر انجام داده است. از او به عنوان تدوین‌گر نقشهی جغرافیایی فقر کشور نام میبرند که بسیار مورد استناد قرار میگیرد. راغفر اسفند ماه سال ۸۷، با توجه به اطلاعات مرکز آمار ایران، خط فقر نسبی در تهران را ۷۸۰ هزار تومان در ماه اعلام کرد. او در گفتگو با سایت "جمهوریت" گفت، این اطلاعات از کیفیت لازم برخوردار نیست و با توجه به افزایش تورم رقم واقعی بسیار بیشتر است. برخی از منابع خط فقر سال ۸۷ در تهران را ۸۵۰ هزار تومان اعلام کردهاند. جواد زمانی، عضو كمیسیون اجتماعی مجلس در روز ۱۲ اردیبهشت ماه گفت، این مبلغ برای تهران میتواند درست باشد و در این صورت ۷۰ تا ۸۰ درصد مردم این شهر زیر خط فقر قرار دارند. وی زمانی در گفتگو با خبرگزاری مهر گفته بود، این موضوع را در كمیسیون اجتماعی مطرح خواهیم كرد تا وزیر رفاه هرچه زودتر نسبت به اعلا م خط فقر اقدام كند.
بیش از یک میلیون تومان برای رهایی از فقر
خبرگزاری کار ایران، ایلنا، در گزارشی که صبح سه شنبه، پنجم خرداد، منتشر کرد، با توجه به میزان تورم در سال‌های اخیر، خط فقر را رقمی بسیار بالاتر از آنچه تا کنون فرض شده محاسبه کرده است. در این گزارش مبنای محاسبه، اطلاعات اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی از متوسط هزینه‌ی یک خانواده‌ی شهری در سال ۱۳۸۵ ذکر شده است. به نوشتهی ایلنا، این رقم برای سال یاد شده ۶۶۴ هزار تومان بوده که با توجه به میزان تورم، در سال ۸۷ به ۹۰۰ هزار تومان میرسد. بانک مرکزی میزان تورم در دوازده ماه منتهی به فروردین ۸۸، به نسبت مدت مشابه در سال قبل را ۲۵.۴ درصد اعلام کرد. ایلنا با استناد به این ارقام پیش بینی میکند که در سال جاری هر خانواده‌ی پنج نفره در تهران برای رهایی از فقر باید ماهی یک میلیون و ۱۲۵ هزار تومان در اختیار داشته باشد.
نگرانی از مشخص شدن تعداد فقیران
جمعیت کارگران شاغل در ایران حدود ۶ میلیون نفر است که با حساب متوسط تعداد هر خانواده، نان‌آور بیش از ۲۵ میلیون نفر محسوب میشوند. دریافتی رسمی کارگران ماهانه ۳۷۵ هزار تومان تعیین شده است. با این حقوق، این عده تقریبا در تمام استانهای کشور زیر خط فقر قرار میگیرند. ایلنا با استناد به آمار کمیتهی امداد گزارش میدهد، بیش از ۷ میلیون نفر تحت حمایت این کمیته، و ۴ میلیون نیز مستمری‌بگیر دائم این نهاد هستند. این گزارش نتیجه میگیرد که با توجه به این آمار و افراد بسیاری که زیر حمایت نهادهایی چون بهزیستی و دیگر مراکز حمایتی قرار دارند، علت طفره رفتن وزارت رفاه از اعلام خط فقر، نگرانی از مشخص شدن تعداد واقعی فقیران در کشور است. شاید به همین علت باشد که نهادهای رسمی و غیر رسمی آمار متفاوت و گاه متناقضی از جمعیت زیر خط فقر شدید و نسبی در ایران منتشر میکنند که بین چند تا چند ده میلیون نفر در نوسان است.
نویسنده: بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: کیواندخت قهاری