نظر کارشناسان درباره موضع ایران در کشمکش قرهباغ
۱۳۹۵ فروردین ۱۷, سه‌شنبه
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در باکو که بیش از ۲۵ سال درباره مناقشه‌های منطقه و به ویژه قفقاز تحقیق می‌کند و تحلیل‌گر رسانه‌های ایران است، در گفت‌وگویی ویژه با دویچه‌وله (فارسی) می‌گوید که بحران قرهباغ سابقه‌ای ۳۰ ساله دارد.
به گفته سلیمانی این بحران در سال ۱۹۸۸ آغاز شد و پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ ادامه یافت که در پی آن حدود ۲۰ درصد از اراضی جمهوری آذربایجان به تصرف ارمنستان درآمد.
بیشتر بخوانید: توافق بر سر آتش‌بس میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان
در سال ۱۹۹۴ به کمک "گروه مینسک" (روسیه، آمریکا و فرانسه) در بیشکک (پایتخت قرقزستان) توافقنامه آتش‌بس بین آذربایجان و ارمنستان امضا شد. سفیر سابق ایران در باکو اضافه می‌کند که گروه مینسک و "سازمان امنیت و همکاری اروپا" مسئولیت داشتند که با مذاکره با طرفین بحران قرهباغ را حل بکنند. ولی تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده‌اند و اراضی آذربایجان همچنان تحت اشغال قرار دارد.
آقای سلیمانی در توضیح عوامل درگیری کنونی قرهباغ از "رد پای مسکو" صحبت می‌کند و روسیه را در بروز این درگیری دخیل می‌داند.
وی در بخشی از صحبت‌های خود تاکید می‌کند: «روسیه از ابتدا به ارمنستان کمک کرده است که این بخش از اراضی آذربایجان را اشغال کند. روسیه اکنون در ارمنستان پایگاه نظامی دارد و قرارداد ۴۹ سالهای با این کشور منعقد کرده تا نیروهای روسی در این کشور مستقر شوند. روسیه مرزی با ارمنستان ندارد ولی برای اینکه بتواند قفقاز جنوبی را کنترل کند، مسئله "اشغال اراضی آذربایجان" را درست کرد.»
به نظر سفیر سابق ایران در باکو دلیل دیگر بروز مناقشه قرهباغ "مناسبات استراتژیک آذربایجان با ترکیه" است. به گفته سلیمانی سفرعلی‌اف رئیس جمهور آذربایجان به ترکیه در ۲۵ اسفند عامل دیگری است که سبب تحریک روسیه شده است.
روسیه بعد از سرنگونی هواپیمای جنگی خود به وسیله ترکیه مسیر کامیون‌ها و تریلی‌های ترکیه به آسیای میانه را مسدود کرد و اجازه نمی‌داد از خاک این کشور عبور کنند. اما جمهوری آذربایجان تحریم روسیه را شکست و اجازه داد که کامیون‌های ترکیه از طریق گرجستان وارد آذربایجان شوند و از طریق دریای خزر با کشتی به سمت آسیای مرکزی انتقال یابند.
به گفته آقای سلیمانی مجموعه این عوامل روسیه را ناخرسند کرد و خواست "تذکری" به آذربایجان بدهد.
روسیه عامل شکست بیانیه آتش‌بس در تهران
سفیر سابق ایران در باکو ادامه می‌دهد: «اردیبهشت ۱۳۷۱ وقتی قرهباغ اشغال شده بود ایران در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی نشستی با حضور سران آذربایجان و ارمنستان در تهران برگزار کرد و بیانیه آتش‌بس امضا شد. ولی چون روسیه در این نشست نقشی نداشت و میانجی‌گری ایران را قبول نداشت مانع ورود ایران به این بازی شد و با عواملی که در آذربایجان و ارمنستان داشت باعث شد که همزمان با صدور بیانیه صلح در تهران شهر شوشا در آذربایجان اشغال شود.»
به گفته سفیر سابق ایران در باکو موضع‌گیری ایران شبیه گروه کشورهای مینسک است و طرفین را به برقراری آتش‌بس و حل مشکلات از طریق مذاکرات دعوت می‌کند. ایران تمامیت ارضی آذربایجان را نیز تائید می‌کند. این کارشناس تاکید می‌کند که بحران قرهباغ راه حل نظامی ندارد.
کارشناس آلمانی: ایران بیشتر طرف ارمنستان را می‌گیرد
به نظر اووه هالباخ، کارشناس مسائل قفقاز در بنیاد علم و سیاست برلین، "بحران قرهباغ بحران تازه‌ای نیست". وی تاکید می‌کند در سالهای اخیر همیشه آتش‌بس زیر پا گذاشته شده است. اما اکنون ۴ روز است که ما شاهد جنگی هستیم که معلوم نیست کدام طرف آن را شروع کرده است. گروه مینسک هم عملا نظارتی ندارد و به نظر این کارشناس این خطر اکنون وجود دارد که بحران قرهباغ از کنترل خارج و به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شود.
آقای هالباخ درباره موضع ایران در مناقشه قرهباغ می‌گوید، اگرچه ایران همیشه قصد میانجی‌گری داشته ولی در وضعیت کنونی نقش مهمی در مناقشه قرهباغ ندارد.
وی می‌افزاید: «در وحله نخست روسیه و ترکیه به عنوان عامل خارجی نقش تعیین‌کننده‌ای در این مناقشه ایفا می‌کنند. در نوبت بعدی ایران نقش دارد. در این رابطه یک موضوع قابل توجه را هم باید ذکر کرد و آن این که ایران موضع متفاوتی در قضیه قرهباغ داشته است. ایران از بدو استقلال ارمنستان مناسبات حسنه‌ای با همسایه خود دارد و در مناقشه قرهباغ بیشتر به لحاظ دیپلماسی طرف ارمنستان را گرفته است. برخلاف آن ما شاهد تنش‌هایی در روابط ایران با جمهوری آذربایجان بودیم که اکثریت مردم آن شیعه هستند.»
بیشتر بخوانید: جامعه بین‌الملل درگیری‌ها در قرهباغ را محکوم کرد
هالباخ تاکید می‌کند: «ما از جامعه جهانی به ویژه از آلمان به عنوان رئیس دوره‌ای سازمان امنیت و همکاری در اروپا انتظار داریم که مناقشه کنونی را محدود کنند. برای منطقه قفقاز جنوبی بروز یک جنگ تمام‌عیار فاجعه‌بار خواهد بود. این جنگ بدتر از جنگ اول قرهباغ بین سالهای ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ خواهد بود، چونکه در دو دهه اخیر هر دو کشور با سلاح‌های مدرن تجهیز شدند. ۲۳ سال است که گروه مینسک در جستجوی راه حلی است تا دو کشور را از شرایط "نه جنگ و نه صلح" خارج کند. ما امیدواریم که این وضع به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل نشود.»
کارشناس آذربایجانی: ایران در مناقشه قرهباغ بی‌طرف است
برخلاف این کارشناس آلمانی، دالغا خاتین‌اوغلو، مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" در باکو معتقد است که ایران در مناقشه قرهباغ موضع بی‌طرفانه دارد.
وی اضافه می‌کند: «موضع ایران این است که به صورت رسمی از تمامیت ارضی آذربایجان حمایت می‌کند و در مناقشه اخیر نیز با توجه به بیاناتی که از وزارت دفاع، وزارت خارجه و اظهارات رئیس مجلس ایران مطرح شده نشان از بی‌طرفی دارد. در اولین روز درگیری‌ها نیز محسن پاک‌آیین، سفیر ایران در جمهوری آذربایجان، اعلام کرد که تمامیت ارضی آذربایجان موضع اصولی دولت ایران است و ایران می‌تواند هم به عنوان همسایه بزرگ‌تر هر دو کشور، نقش فعال‌تری در حل این مناقشه داشته باشد، چرا که ابزارهای لازم برای این کار را در دست دارد.»
بیشتر بخوانید: جامعه بین‌الملل درگیری‌ها در قرهباغ را محکوم کرد
این کارشناس آذربایجانی تائید می‌کند که ایران با ارمنستان روابط بسیار نزدیکی دارد و اختلافاتی که در روابط ایران با باکو دارد (اختلاف در رژیم حوقی دریای خزر، تلاش ایران برای نفوذ میان شیعیان آذربایجان و نگرانی ایران از تحرکات قومی و غیره از طرف آذربایجان) با ایروان ندارد.
به گفته خاتین‌اوغلو ایران به قطعنامه‌های سازمان ملل مبنی بر حفظ تمامیت ارضی آذربایجان رای مثبت داده و همچنان این موضع را حفظ کرده است.