نابينايان و هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در نمايشگاه جهانی سايت سيتی که از ۱۵ تا ۱۷ مه ۲۰۲۴ در فرانکفورت برگزار شد، حضور پررنگی داشت. ۱۳۰ غرفه از ۲۰ کشور، تازه های خود را در زمينه های جهت‌يابي، کار و آموزش، نيازهای روزمره در خانه و آگاهی از فضای پيرامون، به نمايش گذاشته بودند که بيشتر آنها بهينه‌سازی دستگاه هايی بود که پارسال هم در نمايشگاه عرضه شده بودند.

عينک‌های هوشمند

شرکت گواندونگ Guan Dong از شانگهای چين، دروبين گويايی به اندازه يک انگشت ساخته که به عينک عادي، نصب ميشود و کاربر را راهنمايی مي‌کند که نوشته را صاف جلو چشم دوربين بگيرد تا برايش بخواند. اين دستگاه شبيه عينک اورکم Orcam از اسرائيل است که پيشتر هم عرضه شده بود و امسال در نمايشگاه ه هوش مصنوعی مجهز شده است. وقتی کاربر نوشته‌ای را مي‌خواند، مي‌تواند از عينک بپرسد که آيا مطالب ديگری درباره نوشته مي‌داند؟ عينک با تکيه بر داده‌های "چت جی پی تي" و "جِميناي" گوگِل، پاسخ مفصل‌تری درباره نوشته به کاربر مي‌دهد. مثلا ميگويد: «از قرار، اين نوشته بخشی از مجله اشپيگِل اين هفته منتشر در آلمان است».

چيني‌ها دوربين روميزی بزرگتری هم همپای عينک‌شان ارائه کرده بودند که متن خوانده را به چندين زبان دلخواه ترجمه مي‌کرد.

شرکت "اِنويژِن" Envision از هلند، عينکی به همين نام ساخته که افزون بر متن‌خواني، فضای پيرامون را برای کاربر نابينا تشريح مي‌کند، بارکدهای کالاها را مي‌خواند و کالا را تشخيص مي‌دهد. عينک همچنين رنگ‌ياب است و ارزش اسکناس چندين کشور را به نابينا مي‌گويد.

شرکت نيرا از اسپانيا عينکی ساخته که موانع و جایگاه آنها را به کاربر نشان مي‌دهد و افزون بر اين از فضای پيرامون مي‌گويد. اين دستگاه نياز به يک قطعه نسبتا سنگين دارد که نابينا بايد هميشه در دست داشته باشد. اين که بشود با چنين عينک و دستگاهی در خيابان‌های شلوغ خوب و ايمن راه رفت، سخن ديگری است.

شرکت هِلپتِک از جنوب آلمان به جای عينک، يک دوربين به دست کاربر نابينا مي‌داد که با تکيه بر هوش مصنوعي، نقش رنگياب، نورياب، توصيف‌گرِ تصاوير و متن‌خوان را ايفا مي‌کند. "فوکسيويژِن" Voxivision افزون بر اين ضبط صوت هم هست و متن‌های صوتی را به نوشتار تبديل و اگر کاربر بخواهد ترجمه مي‌‌کند.

آقای سوتيراکيس در پاسخ اين پرسش که چرا کاربر برای اين کارها چنين دستگاه‌های گرانی بخرد و از گوشی استفاده نکند، گفت: «برای بسياری از نابينايان، کار با گوشي‌های هوشمند آسان نيست. تازه دستگاه هايی از اين دست، بدون اينترنت هم کار مي‌کنند در صورتی که گوشي‌های هوشمند برای کارهای يادشده حتما بايد به اصطلاح، آنلاين باشند.»

کمک ابزارهای سخنگو در خانه

شرکت انگليسی کوبولت cobolt "آشپز بی‌روغن" را عرضه کرده بود که البته يک دستگاه چينی است ولی اين شرکت "یک افزونه گويا" به آن اضافه کرده است. تسهيلات ديگر خانه مانند ترازو، دماسنج، اجاق و جز اين ها هم توسط اين شرکت گويا شده‌اند.

شرکت سوئدی "انوايِرد تينگز" unwired things" به جای گويا کردن کمک ابزارها کنترل از راهِ دوری ساخته که با دستگاه های ساخت اين شرکت ارتباط مي‌گيرد و پيام‌های دستگاه و کليدها و نتيجه کار با آنها را مي‌خواند.

ناگفته نماند که بسياری از کمک ابزارهای خانگی به تازگی با گوشي‌های هوشمند ارتباط مي‌گيرند و کافی است کاربر نابينا بتواند با اپليکيشِن‌های ويژه اين کمک ابزارها کار کند.

افزونه‌های کمکی

از آنجا که نوشتن روی صفحه گوشی‌های هوشمند برای بسياری از نابينايان چالش بزرگی به شمار مي‌آيد، چند شرکت آلماني، فرانسوی و هلندي، صفحه کليدهای کوچکی ساخته‌اند که به گوشي‌ها مي‌چسبند و نوشتن را برای کاربر آسان می‌کنند.

مارسِل روش Roesch از سوئيس، صفحه کليدی به نام شرکتش "تايپ تو تِکست" Type-#b-text طراحی کرده که مغناطيسی به پشت گوشی هوشمند می‌چسبد. آقای روش که نابينا است، "با سرعت بالایی با اين صفحه کليد کار مي‌کرد و در پاسخ اين پرسش که چرا کاربر بايد اين صفحه کليد را تهيه کند گفت: «برای اينکه بي‌صدا بتوانيد پيام‌های عاشقانه‌تان را بنويسيد و کسی متوجه نشود».

شرکت فرانسوی "گو سِنس" Go Sense عصای نابينايان را به يک قطعه لِيزِری مجهز کرده که با آن مي‌شود موانع پيش رو را تشخيص داد. اگر زمانی برسد که افزون بر اين کاربر بتواند فرورفتگي‌ها را حس کند، تغيير بنيادينی در ايمنی نابينا به هنگام حرکت و جهت‌يابی پديد آمده است.

برجسته‌نگارهای آينده

امسال هم تلاش چند شرکت آلماني، هلندی و کانادايی ديدنی بود که برجسته نگارها يا چاپگرهای تصويرخوان و تصويرگر ساخته‌اند. تا کنون برجسته نگارها مانيتورها را خط به خط به کاربر نابينا نشان مي‌دهند اما سالها است که طراحان اين دستگاه ها در پی تبديل تصويرها و نوشته های ديجيتال بر يک صفحه کامل نشانگر هستند. به اين ترتيب کاربر مجبور نيست نوشته های يک مطلب را خطی زير انگشتان خود بياورد بلکه در يک آن يک صفحه کامل را زير دست دارد. افزون بر اين طرح‌ها و شکل‌هايی که کاربران روی مانيتور مي‌بينند به همان صورت به طور برجسته زير انگشتان نابينايان نشان داده مي‌شوند.

شرکت آلمانی "تاکتونوم  Taktonom امسال با دستگاه تازه تری از اين گونه به نمايشگاه آمده بود و شرکت هلندی "vيو پلاس" View Plus اين کار را با چاپگر انجام ميداد.

سخن پايانی

امسال در بيست و يکمين نمايشگاه سايت سيتی شاهد يک پديده نوين بنيادين نبوديم اما تلاش طراحان آسان‌سازها نشان از توجه به پديده های نوين زمانه مانند بهره گيری از هوش مصنوعی برای نابينايان داشت. محمدرضا نباتی از ديدارکنندگان نمايشگاه به بخش فارسی دويچه وله گفت: «دستگاه های جالبی هستند ولی اگر خريدشان ممکن باشد. در کشورهايی مانند کشور خودمان ايران کسی چنين پولی ندارد که يک برجسته نگار يا چاپگر به بهای ۱۰ هزار يورو بخرد».

بیشتر بخوانید: کاربرد هوش مصنوعی برای نابينايان

هزار علاقمند بينا و نابينا از اين نمايشگاه ديدار کردند و افزون بر بازدید از دستگاه‌های تازه و بهينه‌سازی شده در سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای نمايشگاه شرکت کردند. يکی از جالب‌ترين سخنراني‌ها درباره آينده خط بريل و اين بود که چگونه مي‌شود کاربران را از بي‌توجهی به خط بريل و روآوری صِرف به صداسازها بر حذر داشت.