لزوم بازنگری در مفهوم رفاه اقتصادی
۱۳۸۹ بهمن ۱, جمعه
تا ۸۰ سال پیش، تعریفی برای رفاه اقتصادی وجود نداشت. دولت آمریکا بعد از نخستین بحران اقتصادی جهانی، سیمون کوزنتز را که بعدا برنده جایزه نوبل در رشته اقتصاد شد، مامور تدوین برنامه‌ای برای اندازه‌گیری شاخص‌های اقتصادی کرد.
از سال ۱۹۴۲ میلادی به این سو، آمارگران آمریکائی بر اساس این برنامه تولید ناخالص ملی (ارزش کلیه کالاها و خدمات تولید شده) را اندازه گیری می‌کنند. اما استهلاک واحدهای تولید، زیان‌های زیست محیطی و مسائل اجتماعی جائی در اندازه‌گیری تولید ناخالص ملی ندارند.
مثلا وقتی سکوی نفتی در فلوریدای آمریکا بر اثر آتش سوزی غرق می‌شود و فاجعه زیست محیطی به بار می‌آورد، میلیاردها دلار هزینه مبارزه با این فاجعه زیست محیطی میزان تولید ناخالص ملی در آمریکا را بالا می‌برد. و یا اینکه میزان تحصیلات و یا میانگین عمر در یک جامعه تاثیری بر آمارهای تاثیر‌گذار بر تولید ناخالص ملی ندارند.
به‌دنبال تعریفی دیگر از رفاه
دولت‌ها با بالاگرفتن بحران زیست محیطی و انتقاد‌ها بر روند جهانی سازی، سازمان‌های بسیاری را مامور یافتن تعریفی جدید از واژه رفاه اقتصادی کرده‌اند.
اکنون مدتی است که سازمان ملل متحد برای تعریف رفاه، از مدل "شاخص‌های توسعه انسانی" استفاده می‌کند. در این الگو، شاخص‌هائی چون میزان تحصیلات و میانگین طول عمر هم‌تراز با تولید ناخالص ملی هستند.
اما در کشور پادشاهی بوتان برای نخستین بار راهی پیدا کرده‌اند تا میزان خوشبختی را با استفاده از ۴ شاخص به زبان اعداد و ارقام تعریف کنند. در بوتان "تولید ناخالص خوشبختی" بر ۴ ستون استوار است: ۱- توسعه پایدار، ۲- حفظ فرهنگ، ۳- حفظ محیط زیست و ۴- دولت خوب. هر یک از این ۴ ستون خود دارای ۹ بخش و ۷۲ شاخص است.
به نظر می‌رسد مدل کشور بوتان باعث شده تا دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا اعلام کند که در این کشور نیز از روز ۱۱ آوریل سال جاری اداره کل آمار "شاخص‌های خوشبختی" را اندازه‌گیری خواهد کرد.
در کانادا "انستیتوی شاخص رفاه" تشکیل شده و آغاز بکار کرده است. اتحادیه اروپا، گروه ۲۰ و سازمان همکاری‌های اقتصادی و عمرانی نیز بدنبال تعریف شاخص‌های جدید برای رفاه اقتصادی هستند.
استراتژی رشد اقتصادی و تعریف رفاه
نیکلا سارکوزی، رئیس جمهور فرانسه در سال ۲۰۰۹ ژورف استیگلیتز، دارنده نوبل اقتصاد و گروهی از متخصصان را مامور تدوین جایگزینی برای شاخص تولید ناخالص ملی به‌منظور تعریف رفاه اقتصادی کرده است.
قرار است پیشنهاد‌های این کمیسیون در روز ۱۱ فوریه سال جاری میلادی به اجلاس سران و رهبران اتحادیه اروپا داده شود. در این اجلاس در مورد استراتژی رشد اقتصادی اروپا تا سال ۲۰۲۰ رایزنی می‌شود. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در این باره می‌گوید:«قرن بیست و یکم از ما می‌طلبد تا در مورد فرم‌های جدید رشد بیاندیشیم. موضوع تنها بر سر رشد کلاسیک اقتصادی نیست، بلکه رشدی که رفاه پایدار ما را تامین کند. در این زمینه، شاخص‌هائی چون امنیت، کیفیت زندگی، بهداشت، تندرستی و استفاده پایدار از منابع طبیعی نقش تعیین کننده‌ای را ایفا می‌کنند.»
در آلمان از روز چهارشنبه (۱۹ ژانویه/ ۲۹ دی) کمیسیونی در مجلس سراسری (بوندس تاگ) متشکل از ۱۷ نماینده و ۱۷ متخصص به دنبال تعریفی جدید از واژه رفاه اقتصادی خواهند بود. این کمیسیون نتایج کار خود را سال ۲۰۱۳ ارائه خواهد کرد.
بدون تردید، واژه رفاه اقتصادی در سال‌های آینده دست‌خوش تغییر و تحول خواهد شد و تعریف جدید آن مبتنی بر شاخص‌های گوناگون دیگری خواهند بود.
محمود صالحی
تحریریه: مهیندخت مصباح