كشتار يهوديان در ادبيات كودكان و نوجوانان آلمان
۱۳۸۳ بهمن ۵, دوشنبه
وقتى كودكان بعضى از نسلها در آلمان مى‌خواستند در مورد زندگى يهوديان در دوران ناسيونال سوسياليست‌ها چيزى بدانند معمولا كتاب «يادداشتهاى روزانه آنه فرانك» را مى‌خواندند. كتابى كه ترجمه آن در ايران هم منتشر شده است. اما در دهه‌هاى گذشته ، در آلمان، كتابهاى بسيارى در همين زمينه براى كودكان و نوجوانان به بازار آمده‌اند، كتابهايى كه به موضوع كشتار يهوديان در دوران حكومت هيتلر در آلمان، موضوع جنگ، و به موضوع قربانيان و عاملان فاجعه مزبور مى‌پردازند. اما اخيرا وضع كمى فرق كرده است.
مثلا در پاييز سال گذشته ميلادى، اولين كتاب «اويگن هرمان فريدز» براى نوجوانان منتشر شد، و نويسنده‌اى كه عمرش از هفتادسالگى نيز مى‌گذرد براى آنكه ثابت كند كتابى را كه به نوه‌هايش تقديم كرده هر چيزى هست مگر كتابى زاده تخيل مولف، آن را با عكسهايى پريده‌رنگ از سالهاى ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۴ همراه كرده است، عكسهايى كه پيشتر خواننده با آنها در متن كتاب آشنا شده است. نويسنده در كتابش كه زيرعنوان «رمان واقعيات» را بر خود دارد، داستان زندگى خود را در برلين سالهاس ۳۰ شرح مى‌دهد، اينكه چگونه رشد كرده، تحقير شده، ، توانسته مخفى شود و در نهايت، به يك گروه مقاومت پيوسته است.
از نظر «هانس هاينو اورز» محقق ادبيات نوجوانان، اين نوع از رمان، كه در پسزمينه خود آموزشى تاريخى را به همراه دارد، در ادبيات آلمانى‌زبان در مجموع تازه است. زيرا تاكنون از رمانهاى معاصر انتظار مى‌رفت كه اطلاعات تاريخى مشخص و مكتوب از زمان نازى‌ها، و جنايات آنها را در دل خود جاى دهند. به همين دليل جاى رمانهايى كه زندگى و تجارب شخصى نويسنده به شكلى مستند در آنها ثبت شود، در ادبيات آلمانى‌زبان جاى كوچكى را به خود اختصاص مى‌داد. مثلا در رمانهاى نويسندگان برجسته آلمانى مانند «پتر هرتلينگ» و «يوديت كر» كه در مورد دوران نازى‌هاست، زندگى شخصى نويسنده‌هاى آثار، در پسزمينه رمانها پنهان مانده‌اند. «هانس هاينو اورز» پژوهشگر ادبيات نوجوانان معتقد است كه اين امر از آغاز سالهاى نود قرن گذشته ميلادى تغيير كرده است. امروز ديگر بسيارى از آثارى كه به موضوع كشتار يهوديان مى‌پردازند، بازتاب خاطره‌هاى شخصى نويسنده‌ها هستند: ”من مى‌خواهم در اينجا از رمان «زمانه‌ى سگهاى خفته» اثر «ميريام پرسلر» نام ببرم. در اين كتاب نوه‌اى جنايات پدربزرگش در دوران نازى‌ها را كشف مى‌كند، اما همزمان پى مى‌برد كه چگونه خانواده به شكلى غيرعادى اين امر را پنهان مى‌كند. در جريان اين امر مناقشات انبوهى سر باز مى‌كنند. در اين رمان مسئله ديگر فقط بر سر اينكه چه اتفاقى افتاده نيست، و يا بر سر اينكه چگونه تاريخ به شكلى زنده و نزديك به تجربه‌ى انسانها روايت شود، بلكه مسئله، روايت اين داستان هم هست كه چه كسى در خانواده چه سهمى را در آن زمان داشته و با اين حادثه تاريخى، چگونه در زندگى و در مناسبات روزمره برخورد مى‌شود“.
در رمان «پرسلر» با اين پرسش نيز مواجهيم كه سهم پدران و پردبزرگ‌ها در جنايات دوران نازى‌ها، براى نسلهاى بعدى چه معنايى دارد.
و البته اين را نيز بايد افزود كه از «يادداشتهاى روزانه آنه فرانك» به اينسو، رمانها و مجموعه‌شعرهاى بسيارى نيز، از منظر قربانيان دوران ناسيونال سوسياليسم، بازار كتاب در كشورهاى آلمانى‌زبان را انباشته است. بيشتر اين آثار ترجمه‌هايى از زبان عبرى و هلندى هستند. در كنار كتابهاى نويسندگان آلمانى، آثار بسيار ديگرى هم وجود دارند كه تصويرى جامع از ناسيونال سوسياليسم، جنگ دوم جهانى، پيگرد يهوديان و كشتار آنان، نسل‌كشى، مقاومت، و نيز تبعيد و آوراگى را ارائه مى‌دهند.