طبل حلبی" گونتر گراس؛ پنجاه ساله و همچنان پر طنین

گونتر گراس می‌توانست تنها با نوشتن "طبل حلبی" جایگاهی والا در ادبیات پس از جنگ دوم جهانی برای خود تثبیت کند. او در نیم قرنی که از انتشار نخستین چاپ این رمان می‌گذرد برگ‌های درخشان فراوانی بر کارنامه‌ی ادبی و هنری خود افزوده است. با این همه "طبل حلبی" در میان اثار گراس و در ادبیات معاصر آلمانی‌زبان جایگاهی منحصر به فرد دارد؛ جایگاهی که ویژگی آن را در مراسم کم‌نظیری می‌توان دید که به مناسب پنجاه سالگی این اثر برگزار می‌شود.

صدای طبل حلبی بلندتر می‌شود

ناشر آثار گراس که در شهر کوچک گوتینگن در ایالت نیدرزاکسن مستقر است برای ماه سپتامبر انتشار چاپ ویژه‌ای از «طبل حلبی» را در ۸۰۰ صفحه تدارک دیده است.

همراه با این رمان، کتاب دیگری توسط ناشر به علاقمندان عرضه می‌شود که نقدها و نظرهای نویسندگان، منتقدان و خوانندگان نسل‌های مختلف را در بر دارد. همزمان لوح فشرده‌ی روایت صوتی این رمان نیز با صدای نویسنده به بازار می‌آید.

اینها آغاز برنامه‌هایی است که تا ماه ژانویه ادامه خواهد داشت. از دیگر برنامه‌ها می‌توان به دو اجرای صحنه‌ای طبل حلبی در گونینگن و فرانکفورت اشاره کرد که برای میانه‌ی ماه اکتبر در نظر گرفته شده. یکی پانزدهم اکتبر و دیگری همزمان با هشتاد و دومین سالروز تولد گراس، ۱۶ اکتبر، و در جریان برپایی نمایشگاه کتاب فرانکفورت؛ نمایشگاهی که در آن نیم قرن پیش برای نخستین بار طبل حلبی معرفی شد.

کتابی که تاریخ را می‌نویسد

در بیانیه اهدای جایزه نوبل ادبی به گراس که درست چهار دهه پس از انتشار طبل حلبی رخ داد، این رمان به عنوان اثری که «چهره فراموش شده تاریخ را به تصویر کشیده» ستوده می‌شود. در بیانیه اثر گونتر گراس به عنوان تولد دوباره‌ی رمان آلمان در قرن بیستم تحسین شده است. طبل حلبی را بیانیه‌ی گسست آلمان پس از جنگ از دوران سلطه‌ی رژیم هیتلری خوانده‌اند.

از سیزدهم ماه سپتامبر نمایشگاهی زیر عنوان «کتاب تاریخ‌ساز» از طرف «خانه گونتر گراس» و با همکاری تاتر شهر لوبک برپا شده که تا پایان ژانویه ۲۰۱۰ ادامه خواهد داشت. در مراسم افتتاح نمایشگاه شخصیت‌های برجسته‌ای از ادبیات و سیاست معاصر آلمان، از جمله خود نویسنده، گرهارد شرودر صدراعظم سابق آلمان، شهردار لوبک و جمعی از نویسندگان و بازیگران سرشناس تاتر و سینما حضور داشتند.

همچنین به مناسبت پنجاه سالگی طبل حلبی مسابقه‌ای برگزار می‌شود که درآان قرار است جوانان بخش‌هایی از رمان را در قالب تاتر، موزیک، رقص یا چیدمان ویدئویی به نمایش بگذارند. جایزه این مسابقه سفری در ماه اکتبر به دانتسیگ و بازدید از مکان‌هایی است که در طبل حلبی به آنها اشاره شده است.

آینه‌ی دورانی سیاه و تلخ

ماجرای رمان را اسکار، پسر بچه‌ی طبل نوازی روایت می‌کند که از سه سالگی قصد کرده کودک بماند. او در سی سالگی، در حالی که توقف رشد جسمی‌اش با تحرک کم‌نظیر رشد عقلی توام بود، سرگذشت خود را شرح می‌دهد. اسکار سال ۱۹۲۴ در دانتسیگ متولد شده و نوجوانی را میان دو جنگ جهانی در نیمه اول قرن بیستم سپری کرده.

طبل حلبی نوای هشدار اسکار است که با قدرتی خارق‌العاده می‌تواند با فریاد اعتراض‌‌آمیز خود، که در واقع وجدان شهروندان آلمان را خطاب قرار می‌دهد، شیشه‌ها را فرو ریزد. در روایت سرگذشت اسکار، زندگی قشرهای پایین لهستانیی و آلمانی در دهه‌های سی و چهل مرور می‌شود.

بسیاری از جنبه‌های زندگی قهرمان رمان طبل حلبی شباهت زیادی با زندگی نویسنده دارد، اما این اثر زندگینامه شخصی گونتر گراس نیست. طبل حلبی دورانی از حیات سیاسی و اجتماعی معاصر اروپا را ترسیم می‌کند که جنگ و کشتار بر ان سایه افکنده است.

اثری ویژه در کارنامه‌ی گونتر گراس

طبل حلبی در زندگی ادبی گراس به دلایل متفاوت اهمیتی خاص دارد. او یک سال پیش از انتشار رمان، در حالی که بیشتر به عنوان نقاش و مجسمه‌ساز و شاعر شهرتی اندک داشت، فصل نخست کتاب را در یکی از نشست‌های ادبی "گروه ۴۷" خواند.

استقبالی که از این اثر شد و جایزه پنج هزار مارکی گروه برای این متن، به نویسنده امکان داد که در پاریس نوشتن رمانش را که چند سال پیش آغاز کرده بود به پایان برساند. خواندن بخشی از طبل حلبی به عنوان یکی از موثرترین داستان‌خوانی‌ها در تاریخ فعالیت "گروه ۴۷" به ثبت رسید.

رمان مشهور گراس در تاریخ ادبیات معاصر آلمان نیز مقام و منزلتی خاص دارد. این اثر به ادبیات آلمان امکان داد که از خاکستر جنگ سربرآورد و دوباره به قله‌هایی چون "کوه جادو"ی توماس مان صعود کند. طبل حلبی به لحاظ ادبی در زمره‌ی پیشگامان رمان مدرن و یکی از شاهکارهای قرن بیستم محسوب می‌شود. فولکر شلندورف کارگردان مشهور آلمان بر اساس طبل حلبی فیلمی ساخت که سال ۱۹۸۰ جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی را نصیب او کرد.

نوای طبل حلبی در ایران

طبل حلبی چند سال پس از انتشار به بیش از سی زبان ترجمه شد، اما مانند اغلب آثار گونتر گراس تا زمانی که جایزه نوبل به او تعلق گرفت به فارسی درنیامد. در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ عبدالرحمن صدریه و سروش حبیبی روایت فارسی طبل حلبی را با دو ترجمه‌ی مختلف به فارسی‌زبانان عرضه کردند.

در این سال‌ها شمار زبان‌هایی که طبل حلبی به آنها برگردانده شده از پنجاه گذشته است. در یک دهه‌ی گذشته اغلب آثار مهم گونتر گراس، از جمله "قرن من"، "درحال کندن پوست پیاز"، "کفچه ماهی" و "بر کام خرچنگ" به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

نویسنده: بهزاد کشمیری‌پور

تحریریه: شهرام احدی