زلزله، خبر و شایعه

نخستین منبع اعلام وقوع زلزله در تهران، خبرگزاری نیمه دولتی فارس بود. صدا و سیما این خبر را با تاخیری یک‌ساعته در حالی پخش کرد که بسیاری از مردم به ویژه در مناطق نزدیک به کانون زلزله، از وحشت به کوچه‌ها ریخته بودند.

این زلزله که به تایید سازمان آتش‌نشانی و مرکز فوریت‌های اورژانس تهران، تلفاتی در بر نداشت، بحث زلزله‌ای جدی در کلان‌شهر تهران را زنده کرد. ایران از جمله کشورهای زلزله‌خیز جهان است و ۹۰ درصد خاک‌اش روی نوار زلزله قرار دارد. شهر تهران نیز روی گسل زلزله است. طبق آمار، به‌طور متوسط هر ۱۵۸ سال، زلزله‌ای ویرانگر در ناحیه ری و تهران روی داده است. آخرین زمین‌‌‌لرزه مرگبار تهران، ۱۷۲ سال پیش اتفاق افتاد.

پوشش خبری زلزله

در حالی‌که صدا و سیما کوشید خبر زلزله را به حاشیه ببرد و حتی در برنامه ۲۰:۳۰ از عدم تکرار آن گفت، احمد اسفندیاری رییس امداد و نجات هلال احمر مردم را به آمادگی برای پس‌لرزه‌های احتمالی در روزهای آینده فراخواند ونکات ایمنی پیشگیرانه در هنگام وقوع زلزله را به آنها گوشزد کرد. نشریاتی چون سرمایه، فرهیختگان یا سایت پارلمان نیوز هم در گزارش‌هایی به بررسی سوابق زلزله در تهران، نظرات کارشناسان و توصیه‌های ایمنی و آموزشی برای کمتر شدن خسارت‌های زلزله پرداختند.

ساختمان‌های غیراستاندارد

کارشناسان سازه و صنعت ساختمان، شرایط مقاومت خانه‌ها و بنا‌های تهران را در مواجهه با زلزله‌‌‌‌های احتمالی اسفبار ارزیابی می‌کنند. به گفته‌ی عبدالرضا سروقد مقدم رییس پژوهشکده مهندسی سازه، حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد ساختمان‌های تهران از نظر مصالح بنایی و نوع سازه، آسیب پذیر هستند ولی خرابی آنها بستگی به شدت زلزله‌ی احتمالی دارد.

عباس‌علی تسنیمی رییس پژوهشگاه زلزله نیز با هشدارآمیز خواندن زلزله تهران، بر ضرورت مقاوم سازی ساختمان‌ها تاکید کرد. مهدی زارع معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله هم یکی از نخستین قدم‌ها برای کاهش تلفات زلزله را جلوگیری از ساخت و ساز بی‌رویه و بدون رعایت اصول در تهران دانست.

ظرفیت‌های مواجهه با زلزله

وقوع زلزله‌ای شدید در تهران می‌تواند به فاجعه‌ای غیرقابل جبران بینجامد. آسیب دیدن مراکز استراتژیک اقتصادی، کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، اداره‌ها، مسدود شدن راه‌های ارتباطی، قربانی شدن ده‌ها هزارنفر درمترو، فروریختن ساختمان‌های غیر استاندارد و احتمال آتش‌سوزی و انفجار در این کلان شهر ۱۴ میلیون نفری، کلی‌ترین تصویر آن پس از یک زلزله بزرگ است.

مهدی افروزمنش، دبیرسرویس اجتماعی روزنامه فرهیختگان در باره آمادگی‌های ذهنی و عینی مردم و مسئولان به دویچه‌وله می‌گوید: «افکار عمومی و رسانه‌ها هر از چندی درگیر موضوع زلزله در تهران می‌شوند، اما اندکی بعد این تب و تاب می‌خوابد. اصولا حساسیت‌ها به دلیل تکرار، کم شده‌اند. آمادگی واکنش سریع از سوی مسئولان نیست. بارها روی این‌که زلزله می‌آید، مانور داده شده اما هیچ آمادگی عملی برای برخورد با آن وجود ندارد.» به‌نظر آقای افروزمنش، چاره کار برای کمتر کردن خسارت‌های زلزله، نه آموزش مردم، بلکه مقاوم کردن بناها و تجهیزات شهری است.

زلزله و شایعات

هم‌زمان با وقوع زلزله ۴ ریشتری در تهران، شایع شد که تکان زمین بلایی طبیعی نبوده و موضوع به انفجاری زیرزمینی در یک کارخانه نظامی بازمی‌گردد. منبعی که مایل به افشای نام خود نبود، از انفجاری مهیب در کارخانه پارچین خبر داد. او به دویچه‌وله گفت که سه هفته قبل نیز این کارخانه صحنه انفجاری کوچکتر بوده است. وی برای تایید گفته‌های خود به سخنان رییس پژوهشگاه زلزله استناد کرد که از غیرقابل انتظار بودن زلزله درجنوب شرقی تهران گفته است.

عباسعلی تسنیمی، رییس پژوهشگاه زلزله در گفتگو با خبرگزاری مهر عنوان کرده که این زلزله بر خلاف پیش‌بینی‌ها رخ داد و نشان داد که گسل جنوب شرقی تهران مانند ببری خفته است.

مهیندخت مصباح

تحریریه: رضا نیکجو