جنجال سریال نوروزی "پایتخت" و اعتراض مازندرانی‌ها
۱۳۹۰ فروردین ۱۶, سه‌شنبه
سوژه‌ی مجموعه‌ی نوروزی پایتخت ماجرای خانواده‌ای است که پیش از زمان تحویل سال نو، تصمیم می‌گیرد به تهران مهاجرت کند. اعضای این خانواده در تهران با مشکلاتی روبرو می‌شوند و اتفاقاتی عجیب برای آنها رخ میدهد. در این فیلم هنرپیشه‌ها با "لهجهی مازندرانی" صحبت می‌کنند.
سریال «پایتخت» به کارگردانی سیروس مقدم در نظرسنجی سایت"خبرآنلاین" نیز با کسب بیش از ۳۷ درصد آرا‌‌ء به عنوان بهترین مجموعه‌ی نوروزی و پرمخاطب‌ترین سریال انتخاب شده است. در این نظرسنجی که نزدیک به ۲۰ هزار کاربر اینترنتی شرکت کرده‌اند، سریال پایتخت در میان گزینه‌های مختلف بیشترین رای را آورده است.
«بالاترین آمار تماس مردم با استانداری»
اما پخش این سریال اعتراض مقام‌های استانداری، امامان جمعه و تشکل‌های دانشجویی استان مازندران را نیز برانگیخته است. هادی ابراهیمی، معاون امنیتی- سیاسی استاندارمازندران در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده که در ایام نوروزی مردم با تماس با استانداری به این فیلم اعتراض کرده‌اند.
خبرگزاری مهر از قول او می‌نویسد: «یکی از تاسف‌‌بارترین سمت‌گیری‌های رسانه‌ی ملی در هر یک از شبکه‌های سراسری، موضع گیری قومی و ناسیونالیسم کور از جمله تعصبات دگماتیسمی شهری و تزریق شبهه برتری نژادی و یا همان آپارتاید شهری به نفع خود وعلیه اقوام موجود در یک ملیت و یا شهرهای موجود در یک مملکت است.»
این مقام استانداری مازندران همچنین گفته است: «عقده گشایی‌های اخیر در سریال پایتخت که متاسفانه عزت اجتماعی و فرهنگ قومی مازندرانی‌ها را بشدت هدف قرار داده و به غیرواقعی‌ترین شکل ممکن به زبان، لهجه، رفتار، افکار، بافت خانوادگی، ارتباطات اجتماعی و اتفاقات محتمله در یک زندگی شمالی پرداخته، تنها و تنها یادآور تفکری تبعیض‌آمیز علیه هر قومیتی بجز قومیت تهرانی و یا قومیت منسوب به رسانه‌ای‌های پایتخت نشین است».
چرا لهجهی مازندرانی مورد تحقیر قرار گرفت؟
معاون استاندراری مازندران درباره‌ی دلایل تحقیر لهجه مازندرانی گفته است: «این تفکر تا دیروز جهت ضد آذری و ضد گیلانی و تا حدودی هم ضد لری داشته، اما این روزها بخاطر دریافت جواب‌های دندان شکن از سوی اقوام غیور یادشده، تغییر مسیر داده و مازنی‌ها و لرها را بطور مستقیم هدف گرفته است».
ابراهیمی از سیاست گذاری دوگانه و غلط صدا و سیما نیز انتقاد کرده که از سویی برای راه‌اندزی شبکه استانی تلاش می‌کند، از سوی دیگر در شبکه‌های سراسری "نبردهای نابرابری را در جهت تحقیر، تخریب و توهین علیه قومیت‌ها و قلع و قمع فرهنگی آنها" انجام میدهد.
کارگردان: هدف جلوگیری از مهاجرت بی رویه به تهران بود
اما در پاسخ به منتقدین، دست‌اندرکاران سریال پایتخت در نشست نقد و بررسی این مجموعه با خبرگزاری مهر شرکت کردند و توضیحاتی را دادند. بویژه نقش علیرضا خمسه، در نقش باباپنجعلی یک پیرمرد مازندرانی بیشترمورد انتقاد قرارگرفته است.
سيروس مقدم كارگردان سريال پايتخت در يادداشتی هم با عنوان "اهداف سريال پايتخت" در سايت "الف" نوشت: «جلوگيری از مهاجرت بیرويه و غيرضروری به شهر تهران از اهداف اصلی سريال پايتخت به شمارمی‌رود».
اما از قرار معلوم نه موضوع مهاجرت به تهران، بلکه لهجهی شخصیت‌های فیلم مورد توجه و انتقاد مخاطبین قرار گرفته و نشست و روشنگری دست‌اندرکاران سریال پایتخت و همچنین توضیحات آنها نتیجه‌‌ی رضایت‌بخشی نداده و موج اعتراض‌ها علیه این فیلم کاهش نیافته است.
«حرمت مازندرانی‌ها خدشه دار شده!»
حجت‌الاسلام لائینی، مسئول شورای نگهبان مازندران در واکنش به پحش این فیلم می‌گوید:« صدا وسیما نباید با پخش چنین برنامه‌هایی خود را به نمایشخانه‌ای بی‌محتوا تبدیل کند. سازندگان این سریال حرمت مازندرانی‌های غیور را خدشه‌دار کرده‌اند و این موضوع موجب اعتراضات گسترده مردم و مسئولان استان شده است. نباید به بهانه‌ی شادی و خنداندن مردم، قوم و فرهنگ خاصی را هتک حرمت کرد.»
احمدعلی مقیمی نماینده مردم شرق مازندران و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس نیز، در بخشی از نامه‌ی اعتراضی خود به عزت الله ضرغامی رئیس سازمان صدا و سیما می‌نویسد: «استعمار در زمان رژیم پهلوی تلاش می‌کرد تا با توهین به گویش‌های ترکی، لری و رشتی میان ایرانیان تفرقه ایجاد کند، اما متاسفانه امروز فیلم‌ها و جنگ‌های صدا و سیما لهجه‌های خراسانی، اصفهانی و مازندارنی را نیز به آن جرگه اضافه کرده‌اند».
«عواقب بد مسخره کردن اقوام!»
ناصر شکریان، "مدیرکل تبلیغات اسلامی مازندران" از جریحه‌دار شدن عواطف مردم صحبت می‌کند: «از وظایف اصلی صدا وسیما ایجاد انس و الفت میان قومیت‌های مختلف ایرانی و اجتناب از هرگونه برنامه‌ای است که باعث خدشه‌دار شدن عواطف مردم و قومیت‌ها خواهد شد. مسخره کردن افراد و اقوام آثار و نتایج بسیار بدی به دنبال دارد» .
عباسعلی ابراهیمی "مدیرکل فرهنگ و ارشاد مازندران" نیز با ارسال نامه‌ی سرگشاده به وزیرارشاد به پخش این سریال اعتراض کرد.
اعتراض ۱۰ تشکل دانشجویی مازندران
دامنه‌ی اعتراض‌ها به تشکل‌های دانشجویی مازندران نیز کشید. بیش از ۱۰ تشکل دانشجویی مازندران در نامه سرگشاده‌ای به عزت‌الله ضرغامی، رئیس سازمان صدا و سیما درخواست کردند، صدا و سیما از اين "اقدام توهين آميز" رسما عذرخواهی كرده و از "ارتكاب مجدد اين اعمال درباره‌ی هر قوميتی" جلوگيری كند.
به جمع معترضین علیه فیلم پایتخت، آیت‌الله طبرسی، نماینده‌ی ولی فقیه در استان مازندران نیز پیوست. وی نیز رسما در مراسم نماز جمعه در ساری، مرکزاستان مازندران درخواست کرد، صدا و سیما از مردم مازندران عذرخواهی کند. طبرسی همچنین گفت: «سوژه برای ساخت سريال طنز زياد است، اين نباشد كه قومی را مسخره و قوم ديگر را به جايگاه برتر برسانید».
صدا و سیما چگونه عکس‌العمل نشان داد؟
سازمان صدا و سیما رسما به اعتراض‌ها علیه پخش سریال پایتخت واکنش نشان نداد. اما پس از پخش یکی از قسمت‌های این سریال در نهم فروردین با تنی چند از بینندگان مازندرانی گفتگو کرد. مصاحبه شوندگان مازندرانی مجموعه‌ی تلویزیونی "پایتخت" را مورد تمجید قرار دادند.
سایت "الف" در این باره می‌نویسد: «به نظر می‌رسد "پایتخت" توانسته با حمایت مردم بومی مازندران و گیلان به طور غیرمستقیم انتقادات اخیر به خود را پاسخ دهد».
القاء برتری فرهنگی تهران بر مازندران
اما مصاحبه‌های صدا و سیما با بینندگان مازندرانی هم معترضین را قانع نکرد.
هادی ابراهیمی، معاون استانداری مازندران در واکنش به پخش نظرات مثبت مخاطبان سریال در برنامه تلویزیون گفت: «مخالفت ما با سریال پایتخت، یک مخالفت کارشناسانه، محتواگرا و مدلل است، ولی مصاحبه‌ی شبکه اول با تنی چند از بینندگان، پناه‌بردن به بخش‌های غیرکارشناسی است و حتی احتمال دارد که پخش آن، گزینشی هم بوده باشد».
ابراهیمی صریحا اظهار داشت: «پخش مصاحبه‌های گزینشی هم نمی‌تواند دردی را دوا کند. صدا و سیما باید از مردم مازندران عذرخواهی کند و قول دهد که دیگر مرتکب چنین خطاهای فاحش و استراتژیک فرهنگی نشود».
ابراهیمی همچنین انتقاد کرد: «تلاش کارگردان برای القاء برتری فرهنگی و اجتماعی پایتخت‌نشین‌ها بر قومیت‌های مقیم استان‌ها و این‌بار مازندرانی‌هاست که این نگرش‌ها ریشه‌ی استعماری دارد».
آیت‌الله خامنه‌ای: «تحقیر لهجه حرام است»
اوج گرفتن اعتراض‌ها علیه سریال پایتخت به باور برخی از جامعه شناسان و زبان‌شناسان ایرانی بیشتر ریشه در مشکلات اجتماعی و فرهنگی دارد.
به‌نظر آنها قومیت‌ها علاوه بر ممنوعیت زبان مادری خود در رسانه‌های ملی کشور نیز تحقیر می‌شوند. این مسئله به قول آنها چنان در جامعه ایران ریشه تنیده که حتی آیت‌الله خامنه‌ای هم سال پیش تحقیر لهجه‌ها را گناه اعلام کرد.
آیت‌الله خامنه‌ای در جلسه‌ی "درس خارج فقه" که در روز سی و یکم فروردین ۱۳۸۹ برگزار شده بود، گفت که تقلید لهجه به همراه تمسخر حرام است.
می‌توان علیه صدا و سیما شکایت کرد!
یک حقوق‌دان اهل استان مازندران که از قید نامش خودداری کرد، در گفت‌وگو با دویچه وله گفت: «افراد، چون این قضیه را توهین تلقی کردند، می‌توانند به استناد صحبت اخیر رهبری به عنوان "جرم توهین" شکایت کنند و این توهین ازطرف هر کسی به هر شکلی انجام بگیرد، تحت پیگرد قرار می‌گیرد». اما این کارشناس حقوقی تاکید می‌کند که تابحال در ایران کسی به جرم توهین به لهجه محکوم نشده است.
این کارشناس حقوقی همچنین می‌‌افزاید: «چون صحبت رهبری هست، این مسئله می‌تواند جرم عمومی هم تلقی شود. جرم عمومی هست و به فرهنگ عمومی یک جامعه یا استان توهین شده، دادستان که مدعی‌العموم هست به نیابت از مردم می‌تواند یک طرح شکایت برعلیه رئیس سازمان صدا و سیما که مسئول این قضیه هست ارائه کند».
اما به‌نظرکارشناسان رسانهای، این نخستین بار نیست که صدا و سیما چنین فیلم‌هایی را به نمایش گذاشته است. منتقدین تاکید می‌کنند، توهین و تمسخر لهجه‌ها در فیلم‌های سینمائی، سریال‌ها و همچنین پخش و انعکاس آن در رسانه‌ی ملی کشورمی‌تواند نفرت و احساس حقارت را میان مخاطبین این زبان‌ها و گویش‌ها بوجود آورد ودرعین حال، بخشی از سیاست رسمی و رسانهای کشورعلیه قومیت‌ها تلقی گردد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی