جبهه‌های سیاسی فعال در انتخابات از دوران اصلاحات تا کنون
۱۳۹۶ فروردین ۲۳, چهارشنبه
شکل‌گیری احزاب در ایران پس از انقلاب اسلامی، به همان روزهای اول باز می‌گردد؛ حزب جمهوری اسلامی جزء اولین احزابی بود که در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت.
مشارکت عملی احزاب در انتخابات اما سال‌ها بعد آغاز شد. شاید بتوان اولین انتخاباتی را که در آن رودررویی جناحی و حزبی علنی شد، انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ دانست که به پیروزی محمد خاتمی انجامید.
این انتخابات و پیروزی اصلاح‌طلبان در آن زمینه رشد احزاب را فراهم کرد. بلافاصله پس از پیروزی محمد خاتمی در خرداد ۷۶، "جبهه مشارکت ایران اسلامی" اعلام موجودیت کرد. کسانی که این حزب را تاسیس کردند در حقیقت پیشتر با نام کلی "اصلاح‌طلبان" تلاش زیادی برای پیروزی محمد خاتمی کرده بودند.
به این ترتیب شاید بتوان انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ را اولین انتخابات حزبی در جمهوری اسلامی ایران دانست. جناح اصلاحطلب توانست پس از آن، در انتخابات ششمین دور مجلس شورای اسلامی و نیز اولین دور شوراهای شهر و روستا نیز اکثریت کرسی‌ها را تصاحب کند.
البته تلاش برای شرکت حزبی در انتخابات، دوسال پیش از آن و از سوی طرفداران هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهوری وقت آغاز شده بود. در بهمن ماه ۱۳۷۴ شانزده تن از وزیران، معاونان و نزدیکان هاشمی رفسنجانی در بیانیه‌ای با عنوان «خدمتگزاران سازندگی» اعلام کردند در انتخابات مجلس پنجم حضور فعال خواهند داشت و فهرستی از کاندیداهای مورد حمایت خود را معرفی خواهند کرد.
این تلاش با اعتراض گسترده جناح مقابل روبرو شد چرا که آن را نوعی دخالت قوه مجریه در قوه مقننه قلمداد کردند و در نهایت با حکم حکومتی رهبر جمهوری اسلامی، مبنی بر ضرورت عدم حضور وزیران در این گروه، ترکیب آن تغییر کرد. ۱۰ نفر از "خدمتگزاران سازندگی" که جزء وزیران کابینه هاشمی بودند از این گروه کنار کشیدند و یک جمع شش نفره حضورشان را در انتخابات مجلس پنجم اعلام کردند.
در اسفند ۱۳۷۴ حزب کارگزاران سازندگی رسما اعلام موجودیت کرد. این حزب در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۷۶ که منجر به پیروزی محمد خاتمی شد، پس از اما و اگرهای فراوان بالاخره از خاتمی اعلام حمایت کرد.
در انتخابات ۱۳۸۴، این حزب هاشمی رفسنجانی را به عنوان نامزد خود معرفی کرد. این انتخابات با رقابت محمود احمدی‌نژاد و هاشمی رفسنجانی به دور دوم کشیده شد و در دور دوم احمدی‌نژاد پیروز شد.
انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ را از نظر مشارکت احزاب می‌توان یکی از حزبی‌ترین انتخابات‌های ریاست جمهوری دانست. در مرحله اول این انتخابات هفت نفر با هم رقابت کردند: هاشمی رفسنجانی از حزب کارگزاران، مهدی کروبی، مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده از سوی اصلاح‌طلبان، محمدباقر قالیباف و علی لاریجانی از سوی اصول‌گرایان و محمود احمدی‌نژاد از سوی تشکلی تازه تاسیس به نام ائتلاف آبادگران.
برنده این انتخابات، ناشناخته‌ترین چهره آن یعنی محمود احمدی‌نژاد بود که پیشتر با حمایت ائتلاف آبادگران توانسته بود به منصب شهرداری تهران برسد.
ائتلاف آبادگران ایران اسلامی در جریان دومین دور انتخابات شوراهای شهر و روستا در سال ۱۳۸۱ با تشکیل یک فهرست انتخاباتی توانست ۱۴ کرسی از ۱۵ کرسی شورای شهر تهران را تصاحب کند.
یک سال بعد نیز در انتخابات مجلس هفتم این ائتلاف تمامی ۳۰ کرسی تهران را به دست آورد و غلامعلی حداد عادل از همین ائتلاف به ریاست مجلس رسید. البته شورای نگهبان در انتخابات مجلس هفتم تمامی نامزدهای اصلاح‌طلبان حتی کسانی را که نماینده ششمین دور مجلس بودند رد صلاحیت کرد و عملا راه را برای پیروزی اصول‌گرایان هموار ساخت.
انتخابات جنجالی ۱۳۸۸
چهار نامزد اصلی این دور از انتخابات ریاست جمهوری عبارت بودند از: میرحسین موسوی از جریان اصلاحطلب، مهدی کروبی از حزب اعتماد ملی، محمود احمدی‌نژاد از ائتلاف آبادگران ایران اسلامی و محسن رضایی نامزد مستقل اما اصولگرا.
حزب جدید این انتخابات "اعتماد ملی" بود که مهدی کروبی پس از شکست در انتخابات سال ۸۴ آن را تاسیس کرده بود. مهدی کروبی که در سال ۱۳۸۴ از سوی مجمع روحانیون مبارز نامزد انتخابات ریاست جمهوری شده بود با شکست در این انتخابات از دبیرکلی این مجمع استعفا داد و "اعتماد ملی" را تاسیس کرد.
این حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ مهدی کروبی را به عنوان نامزد خود معرفی کرد. این اولین بار در جمهوری اسلامی بود که یک نامزد ریاست جمهوری پس از شکست در یک انتخابات حزب تشکیل داد و از راه فعالیت حزبی سعی در جلب آرای مردم کرد.
حزب کارگزاران سازندگی اما در جریان این انتخابات نتوانست به نقش حزبی خود درست و دقیق عمل کند. کارگزاران طی بیانیه‌ای رسمی از نامزدی میرحسین موسوی حمایت کرد اما غلامحسین کرباسچی دبیرکل و عطاالله مهاجرانی از چهره‌های مطرح آن از مهدی کروبی حمایت کردند.
این اختلاف از زمانی پدیدار شد که قرار بود محمد خاتمی برای ریاست‌جمهوری نامزد شود و به همین دلیل گروهی در کارگزاران که اختلاف جدی با خاتمی داشتند از حمایت او سر باز زدند.
با اعلام انصراف خاتمی و نامزدی رسمی موسوی اما این اختلافات همچنان پابرجا ماند و می‌توان گفت در اقدامی بی‌سابقه، دبیرکل یک حزب و یکی از اعضای بلندپایه آن از نامزدی غیر از کاندیدای مورد حمایت حزب خود حمایت کردند.
انحلال احزاب پس از انتخابات ۸۸
اعتراضات مردم و جریان‌های اصلاحطلب به نتایج مناقشه برانگیز انتخابات ۸۸ برای احزاب گران تمام شد. دفتر حزب مشارکت ایران اسلامی در همان روز برگزاری انتخابات یعنی ۲۲ خرداد مورد حمله لباس‌شخصی‌ها قرار گرفت و سپس از سوی دادستانی پلمپ شد.
در شهریور ۱۳۹۰ نیز دادگاه اعلام کرد که دو حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی منحل و فعالیت آنها ممنوع است.
همین اتفاق برای حزب اعتماد ملی و روزنامه آن افتاد. دفتر این حزب سه ماه پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ در شهریور ماه مورد حمله نیروهای دادستانی قرار گرفت و پس از ضبط کلیه وسایل آن پلمپ شد.
سه سال بعد در سال ۱۳۹۱ در حالی که مهدی کروبی رهبر این حزب در حصر خانگی به سر می‌برد، کمیسیون ماده ۱۰ احزاب اعلام کرد که حزب اعتماد ملی به دلیل برگزار نشدن مجمع عمومی و انتخابات عملا منحل شده است.
یک سال بعد در سال ۱۳۹۲ محمد جواد حق‌شناس، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، از فعال شدن دوباره این تشکل سیاسی پس از چند سال وقفه خبر داد و گفت که اولین نشست شورای مرکزی این نیروی سیاسی برگزار شده است.
انتخابات سال ۱۳۹۲ و فعال شدن یک حزب دیگر
با گذشت چهار سال از انتخابات جنجالی ۸۸ و آشکار شدن فسادهای بزرگ در دولت احمدی‌نژاد، همچنین اعمال تحریم‌های بین‌المللی به دلیل برنامه اتمی ایران، نظام حاکم ناچار به پذیرش فضایی کمی بازتر برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ شد.
حزب اعتدال و توسعه هرچند در سال ۱۳۷۸ به رهبری حسن روحانی تشکیل شده بود اما تا نزدیک انتخابات سال ۹۲ بیشتر شبیه شاخه‌ای از حزب کارگزاران عمل می‌کرد. حتی در انتخابات سال ۸۴ نیز رسما از هاشمی رفسنجانی حمایت کرد.
در سال ۱۳۹۱ و یک سال پیش از برگزاری یازدهمین دورانتخابات ریاست‌جمهوری، این حزب فعالیت نسبتا مستقل خود را آغاز کرد. غلامعلی دهقان، سخنگوی اعتدال و توسعه برای اولین بار در آبان ۱۳۹۱، در کنفرانس خبری در نمایشگاه مطبوعات خواهان حضور حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۲ شد. روحانی یک سال بعد برنده این انتخابات شد.
تشکل‌های اصول‌گرایان
واژه "اصول‌گرایان" از دوران ریاست‌جمهوری محمد خاتمی برای نامیدن یک جریان سیاسی رسما وارد ادبیات سیاسی ایران شد. تا پیش از این طرفداران این جریان با نام "محافظه‌کاران" شناخته می‌شدند اما از آن زمان ترجیح دادند خود را با نام "جریان ولایی" یا "اصولگرا" معرفی کنند.
این جریان شامل طیف‌های گوناگونی از جامعه روحانیت مبارز تا حزب مؤتلفه و جامعه‌های اسلامی مهندسان، کارمندان، معلمان و انجمن‌های اسلامی اصناف و بازار است. اما جبهه متشکلی با نام "جبهه متحد اصول‌گرایان" در آستانه انتخابات مجلس هشتم (سال ۱۳۸۶) رسما آغاز به کار کرد.
این جبهه در آغاز شامل سه جریان جبهه پیروان خط امام و رهبری، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی و ائتلاف رایحه خوش خدمت بود. بعدها جریان‌های دیگری همچون جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی و نیز نمایندگان علی لاریجانی و محمدباقر قالیباف نیز به این جریان پیوستند.
"جبهه متحد اصول‌گرایان" بعدا با خروج ائتلاف رایحه خوش خدمت" از آن در نقطه مقابل جبهه پایداری به سرپرستی محمود احمدی‌نژاد قرار گرفت و از منتقدان اصلی این جریان شد.
بیشترین فعالیت‌های این جبهه معطوف به انتخابات مجلس هشتم و نهم بود و در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ نتوانست نامزد واحدی معرفی کند و در نهایت چهار نفر از این جریان کاندید ریاست جمهوری شدند: سعید جلیلی، محمدباقر قالیباف، غلامعلی حداد عادل و علی‌اکبر ولایتی.
"جبهه پیروان خط امام ورهبری" یکی دیگر از تشکل‌های اصولگراست که از ۱۷ گروه سیاسی تشکیل شده است. حزب موتلفه ایران اسلامی یکی از مهم‌ترین احزاب در این جبهه است.
تشکل‌های نزدیک به محمود احمدی‌نژاد
"جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی" یکی دیگر از تشکل‌های سیاسی اصولگراست. محمود احمدی نژاد رئیس دولت نهم و دهم عضو این حزب بوده‌است.
این حزب در دور اول انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۴ از محمد باقر قالیباف و در دور دوم از محمود احمدی‌نژاد حمایت کرد. این حمایت در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸نیز تکرار شد.
در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی از سعید جلیلی حمایت کرد.
جبههٔ پایداری انقلاب اسلامی معروف به جبههٔ پایداری نیز یکی دیگر از تشکل‌های اصولگراست که هسته اولیه آن پس از خانه‌نشینی یازده روزه محمود احمدی‌نژاد در جریان استعفای حیدر مصلحی وزیر اطلاعات وقت در فروردین ۱۳۹۰ شکل گرفت. از آیت‌الله مصباح یزدی به عنوان پدر معنوی این گروه یاد می‌شود.
جبهه پایداری برای انتخابات ریاست جمهوری یازدهم (۱۳۹۲)، سعید جلیلی را به عنوان نامزد مورد حمایت خود معرفی کرد. گفته شده که مصباح یزدی به این جبهه توصیه کرده که در انتخابات ۹۶ از ابراهیم رئیسی تولیت آستان قدس رضوی حمایت کنند.
رایحه خوش خدمت چند ماه پیش از انتخابات شورای شهر در سال ۱۳۸۵ تاسیس شد. این گروه در انتخابات مجلس در سال ۸۶ بخشی از جبهه متحد اصول‌گرایان بود و در انتخابات ۸۸ از محمود احمدی‌نژاد حمایت کرد. این گروه در سال ۱۳۹۰ نامش را به "جبهه نیروهای انقلابی" تغییر داد.