بازگشایی کریدور لاچین؛ امیدی برای صلح یا آرامشی پیش از جنگ؟
۱۴۰۲ شهریور ۱۹, یکشنبه
سایت تاگس‌شاو متعلق به شبکه سراسری تلویزیون آلمان در گزارشی به موضوع بازگشایی موقت و محدود مرز بین ارمنستان و آذربایجان در کوه‌های قره‌باغ پرداخته است.
ظاهرا از روز یکشنبه ۱۰ سپتامبر اجناس امدادی می‌توانند به قره‌باغ کوهستانی ارسال شوند؛ این منطقه در تصرف آذربایجان است اما ساکنان آن ارمنی هستند.
باکو از حدود ۹ ماه پیش این مسیر را بلوکه کرده و در هفته‌های اخیر هرچه بیشتر جلوی عبور کاروان‌های اجناس به ارمنستان را گرفت به طوری که نان در برخی مناطق ارمنستان جیره‌بندی شد.
حال ظاهرا توافقی با دخالت و میانجی‌گری صلیب سرخ بین دو کشور صورت گرفته است. این خبر را کارشناس امنیتی ارمنی، ریچارد گیراگوزیان به تاگس‌شاو گفته است. او همچنین اخبار رسانه‌های آذربایجان و ارمنستان را مبنی بر اینکه اجناس کمکی از هردو سو به منطقه رسیده‌اند، تایید کرده است.
بیشتر بخوانید: درگیری مرزی در آستانه دیدار سران آذربایجان و ارمنستان
صلیب سرخ روسیه اجناس کمکی را از قسمت آذربایجان به منطقه قره‌باغ کوهستانی برده است. در شبکه‌های اجتماعی همچنین تصاویری از کاروان اجناس در باکو، پایتخت آذربایجان منتشر شده است.
بیشتر بخوانید: ارمنستان از یک توافق جدید آتش‌بس با آذربایجان خبر داد
در مقابل ظاهرا کریدور لاچین که تنها مسیر اتصال بین قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان است بازگشایی شده است. صلیب سرخ جهانی و نیروهای مستقر در این منطقه دوباره می‌توانند در این مسیر رفت و آمد کنند.
آذربایجان اصرار دارد که نیازهای ارامنه ساکن قره باغ کوهستانی را خود تامین کند. ارمنستان اما بیم آن دارد که استقلال خود را از دست بدهد و به آذربایجان وابسته شود. به همین دلیل ارمنستان یک کاروان کمکی حامل ۴۰ تن آرد را که به شدت در ارمنستان مورد نیاز است و از سوی هلال احمر آذربایجان ارسال شده بود بلوکه کرد چرا که بیم داشت منجر به لشگرکشی نیروهای آذربایجان به این کشور شود.
تشدید تنش در هفته‌های اخیر
در هفته‌های اخیر تنش میان آذربایجان و ارمنستان دوباره بالا گرفت. جمهوری آذربایجان روز شنبه اعلام کرد که نیروهای ارمنستان در طول شب گذشته به سوی نیروهای این کشور تیراندازی کرده‌اند و در جواب هم یگان‌های ارتش آذربایجان "اقدامات تلافی‌جویانه" انجام داده‌‌اند. این در حالی است که ارمنستان اتهامات وارده به خود را تکذیب کرده است.
هم‌زمان تصاویر و ویدیوهای منتشرشده از ارمنستان نشان می‌داد که صف‌های طولانی مقابل نانوایی‌ها ایجاد شده و به دلیل کمبود بنزین خیابان‌ها از خودروها خالی هستند.
همچنین برق و گاز به طور مرتب قطع می‌شود. به دلیل نبود چشم‌انداز برای برون‌رفت از این بحران، آرائیک هاروتیونیان، رئیس قبلی منطقه قره‌باغ روز اول سپتامبر استعفا داد و پارلمان جدایی‌طلب قره‌باغ روز شنبه (نهم سپتامبر) یک افسر نظامی به نام ساموئل شهرامانیان را به عنوان رئیس جدید خود انتخاب کرد.
وزارت امور خارجه آذربایجان، رهبری ارمنی قره‌باغ را "رژیم جدایی‌طلب دست نشانده" خواند و در بیانیه‌ای اعلام کرد که این رای غیرقانونی است. در این بیانیه آمده است: «تنها راه دستیابی به صلح و ثبات در منطقه، خروج بی‌قید و شرط و کامل نیروهای مسلح ارمنستان از منطقه قره‌باغ آذربایجان و انحلال رژیم دست نشانده است.»
بیشتر بخوانید: شولتس و مکرون در بحران قره‌باغ میانجگیری می‌کنند
وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان این رای را "نقض فاحش" قانون اساسی این کشور و "ضربه جدی به تلاش‌های عادی‌سازی در منطقه" خواند.
پس از آنکه هیأت ویژه اتحادیه اروپا به منطقه رفت و پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان روز شنبه با رهبران فرانسه، آلمان، و کشورهای همسایه خود یعنی ایران و گرجستان و همچنین با آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده گفت‌وگوهای تلفنی داشت و توجه جهانیان را به تجمع گسترده نیروهای آذربایجان در منطقه قره باغ کوهستانی جلب کرد، کشورها تلاش‌های دیپلماتیک خود را افزایش دادند.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان نیز تلفنی گفت‌وگو کرد.
نقش ایران
سایت تاگس‌شاو به نقش ایران در این میان اشاره کرده و نوشته است که همسایه جنوبی آذربایجان و ارمنستان بار دیگر تهدیداتش را تکرار کرده و گفته نمی‌توان در مقابل این تحرکات که آذربایجان مرزها را جابه جا می‌کند و ارتباط میان ایران و ارمنستان را بلوکه کرده، ساکت نشست.
تاگس شاو توییتی از محمد مرندی، عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران به انگلیسی را بازنشر کرده که او در آن می‌گوید: «ایران همواره از احیای حاکمیت کامل جمهوری آذربایجان و همچنین احترام کامل به حقوق شهروندان ارمنی‌اش حمایت کرده است. با این حال، ایران هیچ تلاشی برای تضعیف حاکمیت ارمنستان را تحمل نخواهد کرد. راه‌های ایران به ایروان مسدود نخواهد شد.»
روز شنبه ۱۸ شهریور نیز ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی با پاشینیان همتای ارمنی خود درباره تنش‌های اخیر میان ارمنستان و آذربایجان تلفنی گفت‌وگو کرد. خبرگزاری تسنیم گزارش داد که رئیسی ضمن اعلام مجدد مخالفت جدی با هرگونه تشنج و نیز تغییر در مرزهای تاریخی منطقه به عنوان خط قرمز خود، بر آمادگی برای ایفای نقش موثر در جلوگیری از درگیری جدید و هرگونه تغییر در ژئوپلتیک منطقه تاکید کرد.
هم زمان خبرگزاری ایسنا به نقل از وبگاه وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد ذاکر حسن‌اف، وزیر دفاع جمهوری آذربایجان روز شنبه از هیات نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به ریاست سرتیپ محمد احدی استقبال کرد.
وزیر دفاع آذربایجان در این دیدار گفت: «برخی اقدامات تحریک‌آمیز از سوی نیروهای مسلح ارمنستان و گسیل غیرقانونی یگان‌های مسلح ارمنستان در منطقه آذربایجان، محل استقرار موقت صلح‌بانان روسیه، افزایش یافته است و این تحریکات توسط یگان‌های ارتش جمهوری آذربایجان فورا و قاطعانه سرکوب شدند.»
روگردانی ارمنستان از روسیه
ایران و هند هم‌پیمانان ارمنستان هستند. در ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی منتشر شد مبنی بر اینکه هند، اسلحه به ارمنستان ارسال کرده است. روسیه نیز تا کنون مهمترین صادرکننده اسلحه به ارمنستان و یک قدرت حمایت‌کننده برای این کشور بود.
اما در طول جنگ سال ۲۰۲۰، رهبری روسیه با عدم دخالت نظامی خود تا ماه‌ها به آذربایجان اجازه داد تا جنگ را پیش برد و تنها زمانی که تهدید اخراج همه ارامنه از قره‌باغ کوهستانی در نوامبر آن سال جدی شد، روسیه آتش‌بس را اجرا و نیروهای حافظ صلح را در قره باغ کوهستانی مستقر کرد.
در مقابل سرخوردگی ارمنی‌ها، روسیه و کشورهای هم‌پیمانش در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی CSTO همچنان از حمایت ارمنستان سرباز زدند تا آذربایجان در بهار ۲۰۲۱ به ارمنستان حمله نظامی کرد.
سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) در ۱۵ مه ۱۹۹۲ با حضور کشورهای ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و روسیه در چارچوب جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در تاشکند شکل گرفت. آذربایجان در سپتامبر ۱۹۹۳ و گرجستان و بلاروس در دسامبر آن سال به این پیمان پیوستند. پیمان در ۲۰ آوریل ۱۹۹۴ رسماً آغاز به کار کرد.
در روزهای اخیر دولت ارمنستان شروع به ارسال سیگنا‌ل‌هایی علیه روسیه کرده است. به عنوان مثال از فرستادن نیرو برای شرکت در مانور نظامی سازمان پیمان امنیت دسته جمعی CSTO خودداری کرد و به جای آن نیروهایش در یک مانور گروه‌های حافظ صلح با ارتش آمریکا شرکت کردند.
علاوه بر آن ارمنستان برای اولین بار پس از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین کمک‌های بشردوستانه به اوکراین ارسال کرد. همچنین انتظار می‌رود پارلمان ارمنستان به زودی سندی را برای به رسمیت شناختن دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه تصویب کند. در این صورت ارمنستان موظف می‌شود حکم جلبی را که این دادگاه برای پوتین صادر کرده در صورت سفر پوتین به ارمنستان اجرایی کند.
همه اینها با انتقاد شدید ایروان از بی‌عملی روسیه همراه بوده است. در مقابل مسکو نیز اتهاماتی را متوجه ایروان کرده است. سخنگوی پوتین، دمیتری پسکوف تاکید کرده که روسیه همچنان در قفقاز جنوبی حضور خواهد داشت و برای ثبات این منطقه تلاش خواهد کرد.
این واقعیت که صلیب سرخ روسیه اکنون در توافق انجام‌شده برای ارسال کمک‌های بشردوستانه میان ارمنستان و آذربایجان مشارکت دارد، می‌تواند نشان‌دهنده تلاش‌های مسکو برای فعال‌تر شدن دوباره در قفقاز جنوبی در کنار ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا باشد.
اگر این توافق برای بازگشایی مسیر منتهی به کوهستان قره‌باغ از سوی هردو طرف حفظ شود، می‌تواند انگیزه جدیدی برای مذاکرات صلحی باشد که در سطوح مختلف در جریان است. ولی اگر این توافق حفظ نشود می‌تواند به یک تنش نظامی دیگر و بیرون راندن ارمنستان از قره‌باغ منجر شود.