احتمال رویارویی نظامی در حوزه دریای خزر

دویچه وله: آقای پیمانی، ترکمنستان قرار است در دریای خزر پایگاه نظامی ایجاد کند. دلیل این اقدام ترکمنستان به نظر شما چیست؟

هومن پیمانی: پس از فروپاشی شوروی، ترکمنستان مثل سایرکشور‌های حوزه‌‌ی دریای خزر، به استثنای ایران و روسیه، از نظر قدرت دریایی مطرح نبود. در عرض ۱۶ سال گذشته نیز این کشور تلاش کرد نیروی دریایی محدود، یعنی در حد یک گارد ساحلی، تاسیس کند. ولی پس از بروز اختلافات بین ترکمنستان و آذربایجان بر سر منابع دریایی که در مناطق مورد اختلاف نظر پیش آمده و همچنین برای تثبیت حضور نظامی، خود ترکمنستان برنامه‌ای داشت که نیروی دریایی معتبری ایجاد کند. بنابراین چیز جدیدی نیست، یعنی در چارچوب برنامه نظامی این کشور است که از سال ۱۹۹۱ ادامه دارد.

مسئله حقوقی بخش جنوبی دریای خزر بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان لاینحل مانده و به عبارتی مثل بخش شمالی آن تقسیم نشده است. حال ایجاد پایگاه نظامی در قسمت جنوبی خزر، چه پیامدی برای ایران خواهد داشت؟

اگر ترکمنستان قصد داشته باشد که پایگاه هوایی و یا دریایی احداث کند، حداقل در کوتاه‌مدت و یا میان‌مدت برای ایران خطری ندارد، برای اینکه ترکمنستان به عنوان یک قدرت نظامی مطرح نیست و اگر تا ۱۵ تا ۲۰ سال آینده هم برنامه‌ی منظم و پیگیری برای توسعه‌ی قدرت نظامی داشته باشد، نمی‌تواند به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مطرح شود. از این جهت نمی‌تواند تاثیری در مسئله امنیت ایران داشته باشد، برای اینکه ایران از نطر توان نظامی به استثنای روسیه بسیاربالاتر از تمامی کشورهای حاشیه خزر است و از این جهت احداث یک پایگاه هوایی یا دریایی به شرط اینکه در اختیار قدرت‌های خارجی نظیر آمریکا و یا ناتو قرار داده نشود، برای ایران تهدیدی نخواهد بود.

روبرت سیمونس، نماینده ویژه ناتو در آسیای میانه و قفقاز، گفته است که دریای خزر برای پیمان نظامی ناتو اهمیت ویژه و استراتژیک دارد. به‌نظر شما نقش ناتو در ایجاد پایگاه دریایی ترکمنستان چگونه است؟

رابطه ترکمنستان با ناتو از اوسط دهه ۹۰ برای "برنامه‌ئ مشارکت صلح ناتو" شروع شد. این برنامه‌ای است که بر اساس آن ناتو رابطه نظامی با برخی از کشورها که بنا به دلایلی نمی‌توانند عضو این پیمان شوند، برقرار می‌کند. درنتیجه رابطه ناتو با ترکمنستان چیز جدیدی نیست. این رابطه‌ای است محدود که ناتو با تمام کشورهای آسیای میانه و قفقاز دارد. روابطی که ترکمنستان با ناتو داشته، اگر در چارچوب این مشارکت ادامه پیدا کند، نمی‌تواند تهدیدی قلمداد شود، زیرا این برنامه اهداف محدودی دارد. ولی دریای خزر برای ناتو مهم بوده و هست. بخشی از آن به‌خاطر نفت و گاز است که برای کشورهای عضو ناتو نفت و گاز دریایی خزر اهمیت دارد. بخش دیگر آن به دلیل نگرانی‌های ناتو از قدرت‌های منظقه‌ای حاشیه‌ی دریای خزر، یعنی ایران، روسیه و چین است و از این نظر حضور ناتو در دریای خزر و منطقه همیشه مطرح بوده. ولی من فکر نمی‌کنم که ترکمنستان رابطه خوب با ایران را به خطر بیاندازد. از طرف دیگر ترکمنستان سیاست بی‌طرفانه‌ای مثل سوئیس اتخاذ می‌کند و سعی کرده وارد دسته‌بندی‌های نظامی منطقه نشود. از این جهت روابط ترکمنستان با ناتو بیشتر از این رشد نخواهد کرد و نمادین خواهد بود.

بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، ماه گذشته از ارجاع پرونده اختلاف بین عشق‌آباد و باكو در تعیین خط میانی بین دو كشور در دریای خزر به دادگاه بین‌المللی خبر داده بود. با ارزیابی وضعیت کنونی آیا احتمال رویارویی نظامی ترکمنستان و آذربایجان در خزر وجود دارد؟

یکی از اهداف نظامی ترکمنستان، نشان دادن توان نظامی‌اش به آذربایجان بوده و هست، برای اینکه مسئله اختلافات بر سر حوزه‌های نفتی دریای خزر حل نشده. دو طرف قصد هم ندارند به دلایلی مسئله را بزرگ کنند. ارجاع پرونده به لاهه به شرط اینکه دو طرف درگیر آن را قبول داشته باشند، می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین زمانی که آذربایجان مسئله حکمیت دادگاه بین‌المللی لاهه را قبول نکند و تابه‌حال هم قبول نکرده، ارجاع پرونده به لاهه اصولا میسر نخواهد بود. ازطرف دیگر این اختلافات فقط بین ترکمنستان و آذربایجان نیست، بلکه بین اکثر کشورها از جمله ایران با هر دو کشور بر سر بخشی از حوزه‌های نفتی دارد. از این جهت این مسئله باید در چارچوب روابط منطقه‌ای حل شود که تابه‌حال لاینحل مانده و تداوم آن باعث نگرانی شده، برای اینکه امکان ایجاد تشنج و بحران هست و احیانا درگیری‌های نظامی را هم در منطقه بوجود خواهد آورد. ولی درحال حاضر من فکر نمی‌کنم به‌طور مشخص هدف ترکمنستان از ایجاد پایگاه نظامی رویارویی قریب‌الوقوع نظامی با آذربایجان باشد، برای اینکه نه ترکمنستان و نه آذربایجان توان جنگ درازمدت را ندارند. از سوی دیگر عدم علاقه برای درگیری نظامی درمنطقه که بتواند احیانا پای کشورهای دیگر را به منطقه بکشد نیز وجود ندارد.

مصاحبه‌گر: طاهر شیرمحمدی

تحریریه: بابک بهمنش