ایران و ترکمنستان: اختلاف بر سر تقسیم خزر

پس از سال نو میلادی این نخستین سفر یک مقام بلندپایه‌ی ایرانی به کشور همسایه شمالی ترکمنستان است. مهدی صفری با رئیس جمهور ترکمنستان، وزیر امور خارجه این کشور وهمچنین با نماینده ویژه ترکمنستان در امور دریای خزر نیز بصورت جداگانه دیدار و گفتگو کرد. تا کنون بر سر مسئله تعیین رژیم حقوقی دریای خزر بین دو کشور قراردادی امضا نشده است.

تقسیم خزر بین ایران و ترکمنستان

ایران و ترکمنستان بر سر تقسیم دریای خزر دیدگاه‌های مشترکی دارند. هر دو کشور با قراردادهای دو جانبه و یا سه جانبه دیگر کشورهای حوزه دریای خزر مخالفت کرده‌اند و تقسیم دریا را بر اساس توافقات همه جانبه، یعنی با موافقت ۵ کشور ساحلی می‌پذیرند. ولی پس از درگذشت صفر مراد نیازاف، رئیس جمهور سابق ترکمنستان و با عادی شدن مناسبات ترکمنستان با جمهوری آذربایجان، برخی از کارشناسان امور خزر پیش بینی کردند که دیدگاه ترکمنستان تغییر خواهد کرد و این کشور نیز قراردادهای دو جانبه و یا سه جانبه تقسیم دریای خزر را خواهد پذیرفت.

شرکت غیرفعال ایران در حل مشکل خزر

سفر مهدی صفری نماینده ویژه ایران در امور خزر به ترکمنستان سبب شد که بار دیگر هر دو کشور روی مواضع و دیدگاه‌های پیشین پیرامون وضعیت حقوقی دریای خزر تاکید کنند.

دالغا خاتین‌اوغلو، تحلیل‌گر خبرگزاری ترند نیوز Trendnews و مدیر بخش فارسی این خبرگزاری، تاکید می‌کند که حتی با تفاهم آذربایجان و ترکمنستان نیز مشکلات حقوقی دریای خزر در قسمت جنوبی آن لاینحل خواهد ماند.

وی در گفت و گوی با دویچه وله چنین توضیح می‌دهد: «شرکت آذربایجان و ترکمنستان در پروژه نابوکو این احتمال را قویتر کرده است که بر سر مسئله منبع گازی "کپز" (و یا "سردار") هر دو کشور به تفاهماتی برسند و بتوانند از این منبع مشترکا استفاده کنند. ولی مشکلات خزر به این زودی حل نخواهد شد. از سوی دیگر ایران هم نمی‌خواهد به صورت فعال در این برهه زمانی در حل مشکل شرکت بکند، زیرا در وضعیت کنونی نمی‌تواند حقوقش را از دریای خزر بدست آورد».

در دیدار مهدی صفری نماینده ویژه ایران در امور خزر از ترکمنستان نیز پیرامون چگونگی حل مسائل حقوقی دریای خزر توضیحی داده نشد و مقامات هر دو کشور فقط به مواضع مشترک اشاره کردند.

سکوت درباره قیمت گاز

در خصوص بهای گاز صادراتی ترکمنستان به ایران نیز مقامات هر دو کشور سکوت می‌کنند. مهلت قراداد گازی ایران با ترکمنستان به مدت ۶ ماه است و با گذشت ۳ ماه از این قرارداد تا کنون نرخ گاز صادراتی ترکمنستان اعلام نشده. برخی از نمایندگان مجلس ایران به این مسئله اعتراض کردند و غلامحسین نوذری وزیر نفت ایران را برای توضیح به مجلس فراخواندند.

وزیر نفت ایران با حضور در مجلس اعلام کرد: «مذاکرات با ترکمنستان برای پیگیری خسارات ناشی از قطع گاز این کشور ادامه دارد و اگر به نتیجه نرسد از طریق داوری پیگیری خواهد شد.» اینک با سفر مهدی صفری به ترکمنستان نیز درباره قیمت گاز صادراتی ایران از ترکمنستان هیچگونه اطلاعاتی داده نمی‌شود.

گام‌های کوچک برای اهداف بزرگ‌تر

آنچه نظر کارشناسان محلی را پیش از سفر مهدی صفری به ترکمنستان جلب کرد، توسعه روابط اقتصادی و کنسولی هر دو کشور بود. ترکمنستان قرار است در شهر گرگان مرکز استان گلستان کنسولگری دوم افتتاح کند.

از سوی دیگر موافقت ایران با احداث ۱۸۰ کیلومتر خط راه آهن اینچه برون که از شمال ایران آغاز می‌شود و از طریق راه آهن ترکمنستان و کازاخستان به خط ریل روسیه اتصال پیدا می‌کند، نیز یکی دیگر از عرصه‌های توسعه مناسبات دو کشور اعلام می‌شود. مشارکت فعال ایران در استخراج گاز یول آتان، یکی از بزرگترین میدان‌های گازی کشف شده دنیا که در ۱۸۰ کیلومتری مرزهای ایران واقع است نیز تحول مثبتی در مناسبات هر دو کشور ارزیابی می‌شود.

به نظر برخی از کارشناسان تحولات مثبت در مراودات این دو کشور زمینه را برای حل مشکلات حوزه دریای خزر بویژه مشکل حقوقی این دریا فراهم می‌سازد.

نویسنده: طاهر شیرمحمدی

تحریریه: داود خدابخش