یک سال پس از اجرای برجام؛ "وضعیت برای ایران بهتر شده است"
۱۳۹۵ دی ۲۷, دوشنبه
۲۷ دی ۱۳۹۴ روزی بود که توافق هسته‌ای میان ایران و شش قدرت جهانی که در تیرماه پیش از آن حاصل شده بود، وارد مرحله اجرایی شد.
در لحظات آغازین آن روز محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با صدور بیانیه‌ای مشترک اجرای "برنامه جامع اقدام مشترک" (برجام) را رسما اعلام کردند.
پس از آن اتحادیه اروپا اعلام کرد تحریم‌ها علیه ایران را رفع کرده و وزارت خارجه آمریکا نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که واشنگتن تعهدات تحریمی خود ذیل برجام را اجرایی کرده است. باراک اوباما رئیس‌جمهوری آمریکا نیز فرمان اجرایی رفع تحریم‌ها علیه ایران را امضا کرد.
وزارت خزانه‌داری آمریکا در همان روز طی دستورالعملی اعلام کرد نمایندگان برون‌مرزی شرکت‌‌های آمریکایی می‌توانند مطابق تعهدات آمریکا ذیل برجام از این پس در ایران فعالیت کنند.
بیشتر بخوانید: موگرینی: اتحادیه اروپا به اجرای برجام پایبند است
بر اساس توافق انجام‌شده ایران موظف بود در حد فاصل تیرماه ۱۳۹۴ تا دی‌ماه همان سال اقدامات زیر را انجام دهد:
خارج ساختن مخزن رآکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک و بتون‌ریزی تمام حفره‌های آن به گونه‌ای که هیچ‌گاه قابل استفاده نباشد، کاهش تعداد سانتریفیوژهای سایت غنی‌سازی نطنز از حدود ۱۹ هزار سانتریفیوژ به ۵۰۶۰ سانتریفیوژ، توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از ۶۷/۳ درصد، کاهش حدود سه هزار سانتریفیوژ سایت غنی‌سازی فردو به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ، قطع تزریق گاز هگزا فلوراید اورانیوم به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ باقی‌مانده و فقط روشن نگه داشتن آن‌ها و چرخش بدون گاز، تغییر کاربری غنی‌سازی فردو و تبدیل آن به مرکز فعالیت‌های تحقیقاتی هسته‌ای به منظور تولید ایزوتوپ‌های پایدار با همکاری روسیه، مبادله و تحویل ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده با کیک زرد و دریافت کیک زرد معادل و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
با انجام این تعهدات از سوی ایران، کشورهای پنج به علاوه یک موظف شده‌اند که اقدامات زیر را انجام دهند:
خاتمه بخشیدن به مفاد هفت قطعنامه الزام‌آور شورای امنیت، لغو قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، لغو تحریم‌های ثانویه آمریکا، ایجاد استثناهایی بر اعمال تحریم‌های اولیه آمریکا، لغو تحریم‌های اتحادیه اروپا و لغو تحریم اشخاص و نهادها.
چند روزی پس از حصول توافق برجام، شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطعنامه ۲۲۳۱ توافق هسته‌ای با ایران را تایید و قطعنامه‌های قبلی این شورا در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران را لغو کرد.
چند ماه بعد در آذرماه ۱۳۹۴ نیز شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که قطعنامه‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را که در گذشته به تصویب رسیده بود لغو می‌کند.
در یک سال گذشته بر سر لغو تحریم‌های اعمال‌شده از سوی آمریکا و اروپا علیه ایران بحث‌های زیادی بوده است. هرچند در دو حوزه نفت و انرژی اغلب این تحریم‌ها برداشته شده‌اند اما همچنان مبادلات مالی با ایران با مشکل روبروست و بانک‌ها و موسسات مالی در معامله با ایران به شدت محتاطانه عمل می‌کنند. ممنوعیت استفاده از دلار در معامله با ایران نیز همچنان پابرجاست.
"شرایط به نسبت دوران پیشابرجام بسیار بهتر شده است"
احمد علوی، اقتصاددان مقیم استکهلم، در گفت‌وگو با دویچه‌وله ضمن تشریح شرایط ایران پیش از برجام و مقایسه آن با وضعیت کنونی می‌گوید شرایط برای ایران بسیار بهتر از قبل شده است.
او می‌گوید: «پیش از برجام دارایی‌های ارزی ایران بلوکه شده بود، جریان ورود ارز بسیار کند شده بود، صادرات نفت ایران بسیار محدود شده بود. با اجرای برجام دست‌کم بخشی از دارایی‌های خارجی ایران به شکل ارز آزاد شد و میزان تولید و صادرات نفت به سطح پیش از تحریم‌ها رسیده است. بنابراین می‌شود گفت دست‌کم در عرصه نفت و پتروشیمی برجام باعث شده که فعالیت‌ها به پیش از دوران تحریم‌ها برگردد.»
بیشتر بخوانید: کشمکش‌های سیاسی ایران و آمریکا بر سر برجام
آقای علوی در مورد احتیاط‌های بانک‌ها و موسسات مالی در معامله با ایران معتقد است که این موضوع ربط مستقیمی به برجام ندارد و بیشتر موضوع تحریم‌هایی است که به دلایلی غیر از فعالیت هسته‌ای ایران اعمال شده است.
او در عین حال تاکید می‌کند که «تحریم‌ها بسیار پیچیده بوده و به همین دلیل با تحریم‌های غیرهسته‌ای آمیخته شده است؛ بنابراین با اجرای کامل برجام هم این داستان به طور کامل حل نمی‌شود.»
"ترامپ نمی‌تواند روند برجام را متوقف کند"
سال دوم اجرای برجام در حالی آغاز می‌شود که سکان سیاست آمریکا به عنوان یکی از مهم‌ترین طرف‌های امضاکننده برجام، به دونالد ترامپ سپرده خواهد شد؛ کسی که چندین بار تا کنون توافق اتمی با ایران را توافقی بد و حتی "بدترین قرارداد در تاریخ آمریکا" نامیده است.
احمد علوی معتقد است حرف‌های پیش از انتخابات ترامپ را نباید چندان جدی گرفت زیرا به گفته او: «رئیس جمهور باید در چارچوب دیوانسالاری آمریکا رفتار کند و این دیوانسالاری عقلانیت خاص خودش را دارد که جدا از شعارهای انتخاباتی ایشان است.»
گذشته از این نکته، این اقتصاددان به هم‌پیمانان اروپایی ایالات متحده اشاره کرده و می‌گوید: «آمریکا هم‌پیمانانی در اروپا دارد که این کشور را محدود می‌کنند و اجازه نمی‌د‌هند رئیس جمهور هر کاری که بخواهد انجام دهد؛ بنابراین می‌شود انتظار داشت که حتی اگر قصدی هم برای ایجاد محدودیت در برجام باشد الزاما به یک کشمکش بزرگ نخواهد انجامید.»
بیشتر بخوانید: نقض برجام، احتمال تحریم‌های جدید از سوی آمریکا و کارت بازی ایران
علوی همچنین بر این نکته تاکید می‌کند که تلاش‌های ترامپ در نهایت برای پایین آوردن هزینه‌های آمریکا و بالا بردن امتیازاتی است که این کشور می‌تواند از ایران بگیرد. بنابراین در صورت وجود شرایط لازم، بالاخره می‌تواند به یک معامله با ایران برسد و این محدودیت‌ها الزاما منجر به بحران نخواهند شد.
از سوی دیگر به عقیده احمد علوی، جمهوری اسلامی ایران نشان داده که در صورت شرایط فشار، حاضر به تغییر سیاست‌اش است؛ بنابراین اگر تهدیدات ترامپ بخواهد عملی شود، محتمل است که ایران نیز سیاست‌هایش را تغییر دهد و در نهایت برجام از مسیر خود خارج نخواهد شد.
"تغییر احتمالی دولت در ایران هم بر برجام بی‌تاثیر خواهد بود"
انتخابات ریاست جمهوری در ایران ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ برگزار می‌شود. هرچند به طور سنتی تمامی رئیس‌جمهوری‌های ایران تا کنون دو دوره انتخاب شده‌اند اما این بار زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه جناح اقتدارگرا قصد دارد جلوی دو دوره‌ای شدن روحانی را بگیرد.
اگر چنین اتفاقی بیفتد چه تاثیری بر اجرای برجام خواهد گذاشت؟
احمد علوی می‌گوید: «با توجه به ابزارهای موثری که در اختیار دولت آمریکاست و با توجه به شرایط داخلی ایران که بسیار شکننده است؛ و افزون بر این با توجه به تجربه‌ای که غرب و آمریکا از خلال تحریم‌های قبلی به دست آورده‌اند، به نظر می‌آید که هر دولتی در ایران سر کار بیاید در نهایت مجبور به پذیرش شرایط می‌شود و به نظر می‌آید که تغییر دولت در ایران هم نتواند تاثیری بر مفاد برجام یا اجرایی شدن آن بگذارد. ممکن است در مواردی به خاطر مسائل تاکتیکی برخی لفاظی‌ها انجام بگیرد، اما این امر در ماهیت برجام تاثیری نخواهد گذاشت.»