چرا فک‌های خزر می‌میرند؟
۱۳۹۰ اردیبهشت ۲۶, دوشنبه
مرگ جمعی بیش از ۲۰۰ فک دریای خزر در روزهای گذشته در سواحل قزاقستان اعتراض سازمان‌های محیط زیست کشورهای حاشیه خزر را برانگیخت. دراستان "مانگیستاو" قزاقستان، ساحل‌نشینان اجساد فک‌ها را یافتند. کیریل اوسین، مدیر "اکو مانگیستاو" که یک سازمان مستقل و غیردولتی مدافع محیط زیست است، می‌گوید که اجساد را به آزمایشگاهی در شهر آکتاو تحویل داده‌اند. فعالین این سازمان گزارش دادند که در طول فقط یک کیلومتر ۱۲ جسد را جمع‌آوری کردند.
بنابه گزارش ایسنا معاونت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ایران "خواستار پیگیری هرچه سریع‌تر این موضوع توسط مقامات قزاق و مشخص کردن عوامل اصلی این امر و برخورد با متخلفان" شده است.
هرچند نتایج تحقیقات کالبد شکافی اجساد فک‌های یافته شده در قزاقستان هنوز اعلام نشده، اما احتمال داده می‌شود علت مرگ فک‌ها، مسمومیت به دلیل نفت باشد. در سال‌های گذشته نیز اجساد هزاران فک خزر در نزدیکی منطقه‌ی نفتی «کالاما کاس» در قزاقستان یافت شدند. در سال ۲۰۰۰ میلادی حتی بیش از ۱۰ هزار فک خزری در همین منطقه به دلیل مسمومیت با آلاینده‌های نفتی نابود شده بودند.
انقراض نسل فک‌ها چه ضرری به خزر می‌رساند؟
نام علمی فک دریای خزر که ساحل نشینان شمال به آن سگ‌آبی می‌گویند،(Phoca caspica) فوکا کاسپیکاست. فک‌ها در میان هزار نوع جاندار خزر تنها پستاندار این دریا محسوب می‌شوند. پژوشگران می‌گویند، فک‌ها جانورانی با ارزش‌اند که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود می‌آورند و موجب رشد ماهیان و ظرفیت زیستگاه آنان می‌شوند.
امیرحسین خالقی کارشناس حیات وحش از"انجمن طرح سرزمین"، موسسه‌ای غیردولتی که برای حفاظت از حیات وحش و تنوع زیستی فعالیت می‌کند، به دویچه‌وله می‌گوید، با نمونه‌گیری از فک‌ها می‌توان روند آلودگی‌ها را در خزر مشخص کرد.
فک‌ها در تابستان، بهار وپاییز بیشتردر آب‌های ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند. در دوره‌ی زندگی ۵۰ ساله فک‌های خزری آنها به سواحل ایران بیش از سواحل چهار کشور دیگر نزدیک می‌شوند.
دلایل مرگ ومیر فک‌های خزر
تخلیه فاضلاب‌های صنعتی، خانگی و پساب‌های کشاورزی یکی از تهدیدات مهم برای نابودی فک‌ها به شمار می‌آید. دانشمندان در سال‌های اخیراز انتشار ویروس سگ‌سانان واقع در منطقه‌ی شمال شرقی یخ‌زده دریای خزرهم خبر دادند. به گفته‌ی پژوهشگران، انتشار این ویروس در میان جمعیت فک‌های خزر سبب ایجاد مشکل عصبی و در نهایت کاهش شمار آنها گردیده است.
دانشمندان کشورهای ساحلی دریای خزر تا کنون واکسنی علیه این ویروس کشف نکرده‌اند. این ویروس که به‌صورت دوره‌ای عمل می‌کند، به شکل طبیعی از بین رفته است. به قول فک‌شناسان، صید بی‌رویه کلیکا نیز باعث کاهش مواد غذائی فک‌ها شده و در نتیجه ضعف فیزیکی، قدرت ایستادگی این جانور برای مقابله با ویروس‌ها را کاهش داده است.
ادامه‌ی"شکار قانونی" فک‌ها در روسیه!
امیرحسین خالقی از انجمن طرح سرزمین درباره‌ی علل مرگ و میر فک‌های خزر دلایل دیگری از جمله "صید غیرمجاز در کشورهای حاشیه دریای خزر"، "خفه‌گی و گیرکردن در تورهای ماهیگیری" و "تخریب زیستگاه‌ها بر اثر آب شدن یخ‌ها" را هم اضافه می‌کند. به نظر این کارشناس صیادان فک‌ها را رقیب خود می‌پندارند و فکر می‌کنند، مانع رونق کار آنها می‌شود.
وی همچنین اضافه می‌کند که درروسیه فک‌ها را برای استفاده ازپوست، گوشت و روغن آنها شکار می‌کنند. خالقی خاطرنشان می‌کند: «روسیه ادعا می‌کند که زیر سهمیه خود برداشت می‌کند. اما با توجه به جمعیت فک‌ها خود این قضیه هم یک تهدید است». او اما نتیجه می‌گیرد که اطلاعاتی وجود ندارد که بتوان تشخیص دارد که کدام یک از این تهدید‌ها از همه خطرناک‌تر است.
در روسیه شکار "کوتوله‌های دو هفته‌ای" برای دوخت پالتوهای زنانه‌ی خز یک‌دست و سفید انجام می‌گیرد. روس‌ها در گزارشی که به کمیسیون منابع خزر ارائه کردند، به کشتن ۳۷۴۶ فک اعتراف کردند، اما در عین حال گفتند که حتی پائین‌تر از سهم خود فک‌ها را صید کرده‌اند.
نشت سم "د.د.ت" و آلودگی نفتی در مرگ فک‌ها
پژوهشگران کشورهای ساحلی مصرف سموم حاوی د.د.ت را هم به عنوان یکی از مهمترین عامل مرگ و میرفک‌های دریای خزر تشخیص می‌دهند. حدود ۴۰ سال از ممنوعیت مصرف این سم می‌گذرد، اما هنوز هم در بدن فک خزر اثرات د.د.ت کشف می‌شود.
رضا پورغلام رئیس "پژوهشکده‌ی دریای خزر" به خبرگزاری فارس گفته است که سالانه 122 هزار و 350 تن آلودگی نفتی هم وارد دریای خزر می‌شود. وی خاطرنشان می‌کند: «نتایج بررسی روی فک‌ها نشان می‌دهد در سه نقطه در کرانه‌های دریای خزر بیشترین آلودگی وجود دارد. در سواحل باکو به دلیل فعالیت‌های نفتی، درآستارا به سبب انبار آلایندگی‌های انسانی، در شهرستان تنکابن به دلیل زهکشی‌های پساب کشاورزی آلودگی‌ها در حد بسیار بالایی وجود دارد.»
مسئولین محلی استان گیلان هشدارمی‌دهند که میزان فاضلاب شهری دریای خزر بیشتر از فاضلاب صنایع است. امیرعبدوس مدیرکل محیط زیست گیلان می‌گوید: «طبق مطالعات انجام شده بر روی آبزیان دریای خزر دریافته‌اند که فاضلاب‌های موجود در این دریا سبب سرطان در این آبزیان می‌شود و از طرفی استان گیلان بیشترین تعداد سرطانی‌ها را در کشور دارد که با تطبیق این آمارها می‌توان دریافت که آلودگی‌های موجود در دریای خزر می‌تواند بسیار آسیب‌رسان باشد».
سازمان‌های مدافع محیط زیست از فک‌ها دفاع می‌کنند!
در سال‌های گذشته با تاسیس برخی از سازمان‌های مستقل و غیردولتی مدافع زیست محیطی در ایران طرح‌های جدید پژوهشی و آموزشی در مورد فک‌ها نیز اجرا شد.
به گفته‌ی حامد مشیری، مدیر عامل انجمن طرح سرزمین، با "آموزش جوامع محلی" و "آموزش در مدارس" تلاش می‌شود که تعارض به فک‌ها کاهش یابد. وی به دویچه وله در این رابطه می‌گوید: «بیشتر برنامه‌هایمان تمرکز روی آموزش جوامع محلی حاشیه‌نشینان خزراست. بزرگترین مشکل ما عدم شناخت کافی مردم درباره‌ی این حیوان است».
امیر حسین خالقی از موسسه‌ی طرح سرزمین، به تلاش‌های بین‌المللی انستیتو داروین انگلستان و دانشگاه "لییدز"جهت حفظ نسل فک خزراشاره می‌کند و همکاری سازنده‌ی آنها را با کشورهای حاشیه دریای خزر را یادآورمی‌شود.
در عین حال فعالین محیط زیست انتقاد می‌کنند که در کشورهای ساحلی مشکلات زیست محیطی هنوز در اولویت قرار ندارد. در برخی از شهرهای ساحلی قزاقستان، که قتلگاه فک خزر به حساب می‌آید، طرفداران محیط زیست فعالیت‌های خود را آغاز کرده‌اند. در ترکمنستان تا کنون حتی یک نهاد غیردولتی مربوط به محیط زیست هم فعالیت نمی‌کند.
امیر حسین خالقی از موسسه طرح سرزمینی تاکید می‌کند، برای جلوگیری از مرگ ومیر فک‌ها اراده‌ی مشترک همه‌ی کشورهای ساحلی لازم است. فعالین زیست‌محیطی در ایران با توجه به اینکه نیمی ازکل جمعیت حاشیه خزر در ایران ساکن هستند، توجه بیشتر مقام‌های کشور را به این مسئله جلب می‌کنند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شهرام احدی