رفراندوم کردستان عراق؛ "استراتژی" مخالفان و "منافع" ایران
۱۳۹۶ مهر ۶, پنجشنبه
نزدیک به ۹۳ درصد مردم اقلیم کردستان عراق به جدا شدن این منطقه از خاک عراق رأی مثبت داده‌اند. رهبران اقلیم البته اعلام کرده‌اند که نتیجه همه‌پرسی الزام‌آور نیست و آنان می‌خواهند در مذاکرات آتی خود با دولت مرکزی عراق، از آن به عنوان "برگی برنده" استفاده کنند و امتیازات بیشتری بگیرند.
دولت مرکزی عراق اما اعلام کرده است که رفراندوم و نتیجه آن را بی‌اعتبار می‌داند و حاضر نیست بر سر آن با رهبران اقلیم مذاکره کند. هم‌زمان اعلام شده است که در پی تصمیم دولت مرکزی عراق، تمام پروازهای بین‌المللی به اربیل (مرکز اقلیم) و از اربیل از شامگاه جمعه (۲۹ سپتامبر) متوقف خواهند شد.
علاوه بر دولت مرکزی عراق، ایران و ترکیه نیز هر یک به شکلی رهبران اقلیم را تهدید کرده‌اند. مقام‌های نظامی این دو کشور پیش‌تر برای هماهنگی مواضع خود با یکدیگر دیدار کرده و مشترکا همه‌پرسی کردستان عراق را محکوم کرده بودند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
هر دو کشور مانورهایی نظامی نیز در مرز مشترک خود با عراق برگزار کرده و بدین‌شکل پیام آشکار خود در مقابل نخستین گام اقلیم کردستان عراق به سوی استقلال را به رهبران این منطقه رسانده‌اند.
"در درازمدت به نفع ایران"
ایران در این میان مرزهای هوایی خود را به روی اقلیم کردستان بسته است. مقام‌های ارشد نظامی جمهوری اسلامی نیز در تهران میزبان رئیس ستاد ارتش عراق بوده‌اند و "آمادگی" ایران برای "استقرار نیروهای دولتی عراق در مناطق مرزی مشترک" را اعلام کرده‌اند.
داود هرمیداس باوند، استاد علوم سیاسی، در گفت‌وگو با دویچه وله، از پیامدهای احتمالی واکنش تند ایران سخن گفته و با تأکید بر اینکه «کردها باید ایران را مرجع و پناهگاه خود تلقی کنند»، جمهوری اسلامی را به پرهیز از مواضع افراطی فرا خوانده است. به گفته‌ی این کارشناس روابط بین‌الملل، از آنجا که ایران همواره در مرزهای غربی خود با مشکلات امنیتی مواجه بوده، "تضعیف" عراق در درازمدت به ضرر ایران نخواهد بود.
داود هرمیداس باوند با اشاره به اینکه استقلال کردستان "در درازمدت" می‌تواند به نفع ایران باشد، هم‌زمان هشدار داده است: «ایران نباید به گونه‌ای عمل کند که کردهای عراق بقای خود را به پشتوانه اسرائیل یا دیگر کشورها وابسته بدانند».
افزون بر این به گفته این دیپلمات پیشین ایرانی، گرچه آمریکایی‌ها پیش‌تر با حرکت اقلیم در جهت استقلال کردستان عراق مخالفت کرده بودند، اما "در درازمدت نظر چندان مخالفی ندارند".
بیشتر بخوانید: تفسیر: کردها جز کوهستان دوست دیگری ندارند
ایران علاوه بر بستن مرزهای هوایی خود به روی اقلیم کردستان، به تحریم اقتصادی این منطقه هم تهدید کرده است. ترکیه هم از انحصار تعاملات نفتی خود فقط با دولت مرکزی عراق خبر داده است؛ امری که می‌تواند در صورت عملی شدن، اقلیم کردستان را با مشکلات جدی اقتصادی روبه‌رو کند.
"سطح" حملات لفظی در برابر عمق منافع "استراتژیک"
اما کامران متین، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه ساسکس بریتانیا، در گفت‌وگو با دویچه وله تأکید می‌کند که به دلیل حجم بالای مبادلات اقتصادی ایران و ترکیه با اقلیم کردستان عراق، بعید است این دو کشور تهدیدهای خود را عملی کنند. علاوه بر این از نظر این کارشناس سیاسی، نمی‌توان واکنش‌های تند و حملات لفظی این دو کشور را بلافاصله پس از رفراندوم، "دید استراتژیک" آنان دانست.
اقلیم کردستان عراق با تهدیدهای دیگری نیز مواجه شده است. از جمله شبه‌نظامیان شیعه عراقی موسوم به "حشد شعبی" که مورد حمایت ایران هستند، پیش‌تر ضمن محکوم کردن همه‌پرسیِ به گفته‌ی آنان "تحریک‌آمیز" استقلال کردستان عراق، گفته بودند که این اقدام "هزینه سنگینی برای کردها" خواهد داشت.
اخیرا از قول قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران نقل شده بود که خطاب به رهبران اقلیم کردستان گفته است: «من تاکنون از حشد شعبی خواسته‌ام به کردستان عراق حمله نکنند. اما دیگر این کار را نخواهم کرد».
در این میان پارلمان عراق هم خواستار اعزام نیروی نظامی برای در دست گرفتن کنترل کرکوک شده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، از این هم فراتر رفت و حتی تهدید به دخالت مستقیم نظامی در اقلیم کردستان عراق کرد.
جنگ "نامحتمل"
کامران متین اما عملی شدن این تهدیدها را بعید می‌داند. از نظر این تحلیل‌گر سیاسی، دولت عراق، با توجه به تجربه‌ی مبارزه‌اش با داعش، بدون حمایت آمریکا قادر به چنین اقدامی نخواهد بود؛ بخشی از تهدیدهای اردوغان مصرف داخلی دارد و دخالت نظامی ایران هم به دلیل "احتمال رویارویی با آمریکا" نامحتمل خواهد بود.
داود هرمیداس باوند نیز حمله نظامی به کردهای عراق را، چه از جانب همسایگان و چه در داخل این کشور، نه چندان محتمل می‌بیند و نه همخوان با "خرد سیاسی".