هفت کشور صنعتی دموکراتیک جهان شامل آمریکا، کانادا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن ۱۱ شهریورماه بر سر اعمال سقف قیمت برای نفت روسیه به توافق رسیدند و بی‌هیچ تردیدی اتحادیه اروپا نیز به آن خواهد پیوست.
در این میان اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، روز چهارشنبه ۱۶ شهریورماه اعلام کرد، طرح اعمال سقف قیمت بر گاز وارداتی اعضای اتحادیه از روسیه نیز در دست بررسی است.
طبق گزارش گمرک روسیه، این کشور روی‌هم رفته در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۴۴ میلیارد دلار صادرات انرژی، شامل نفت، گاز و زغال‌سنگ داشت. این رقم معادل ۴۵ درصد از کل صادرات روسیه (شامل خدمات) است که سهمی ۳۶ درصدی در تامین بودجه کرملین داشت.
مرکز پژوهش‌های انرژی و هوای پاک می‌گوید، صادرات نفت، گاز و خصوصا زغال‌سنگ روسیه از لحاظ حجمی به خاطر تحریم‌های غرب، همچنین تصمیم روسیه برای کاهش صادرات گاز به اروپا کاهش یافته، اما از لحاظ ارزشی، به خاطر اوج‌گیری قیمت حامل‌های انرژی در جهان رشد داشته است.
این گزارش می‌افزاید، از زمان تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، این کشور بیش از ۱۶۶ میلیارد یورو صادرات انرژی داشته که ۱۰۷ میلیارد یورو آن مربوط به صادرات نفت و محصولات نفتی، ۴۵.۵ میلیارد یورو صادرات گاز و ۱۴ میلیارد یورو زغال‌سنگ بوده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
دقیقا نصف صادرات انرژی روسیه راهی اتحادیه اروپا شده است؛ بدین ترتیب که از زمان تهاجم نظامی به اوکراین (حدود شش ماه گذشته) اعضای اتحادیه اروپا نزدیک به ۵۰ میلیارد یورو نفت، ۳۶ میلیارد یورو گاز و ۳ میلیارد یورو زغال‌سنگ از روسیه خریداری کرده‌اند.
کفه انرژی در ترازوی روسیه و اروپا
کشورهای غربی طی سال‌های گذشته همواره روسیه را متهم به استفاده ابزاری از انرژی برای اعمال فشار بر غرب کرده و می‌گویند، روسیه با کاهش عرضه انرژی، قیمت‌ها را دستکاری می‌کند.
حتی قبل از تهاجم نظامی کرملین به اوکراین، کاهش عرضه گاز روسیه به اتحادیه اروپا در سال گذشته منجر به اوج‌گیری قیمت گاز در پاییز شد.
روسیه سال ۲۰۲۰ روزانه نزدیک به ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی راهی اروپا می‌کرد، اما سال گذشته این رقم را به ۳۸۰ میلیون متر مکعب کاهش داد و از زمان تهاجم به اوکراین این رقم را هر ماه کاهش داده و به زیر ۱۰۰ میلیون متر مکعب رسانده است.
نتیجه اینکه قیمت گاز وارداتی اروپا از حدود ۵ دلار برای هر میلیون بی‌تی‌یو (یکی از واحدهای سنجش انرژی معادل حدود ۲۷ متر مکعب گاز) در سال ۲۰۲۰، به بالای ۳۰ دلار در فصول سرد سال گذشته رسید و اکنون به بالای ۹۰ دلار اوج گرفته است.
ناگفته پیداست که قیمت گاز در تمامی بازارها از غرب تا شرق اوج گرفته و این وضعیت تنها مختص اروپا نیست.
به هر تقدیر، اکنون کمیسیون اروپا در نظر دارد طرح سقف قیمت برای گاز روسیه را اعمال کند؛ بدین ترتیب که اعضای اتحادیه اروپا تنها زیر قیمتی که کمیسیون اتحادیه تعیین می‌کند، مجاز به خرید گاز روسیه هستند.
روسیه سال گذشته سهمی ۴۰ درصدی در تامین گاز اتحادیه اروپا داشت و یافتن منابع جایگزین برای گاز روسیه بسیار دشوار و در کوتاه‌مدت غیرممکن است.
برای نمونه، آلمان که سال گذشته ۵۵ درصد از ۹۰ میلیارد متر مکعب گاز مصرفی خود را از روسیه خریداری کرده بود، در نیمه ابتدایی امسال سهم روسیه از واردات گاز آلمان به ۱۰ درصد سقوط کرده، اما از سوی دیگر کل واردات گاز آلمان از منابع مختلف نیز نسبت به نیمه ابتدایی پارسال ۲۴ درصد کاهش یافته است.
از طرفی هزینه واردات گاز آلمان در این مدت نیز ۲.۵ برابر شده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
آمارهای مرکز پژوهش‌های انرژی و هوای پاک نشان می‌دهد، از زمان تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، آلمان در مجموع بیش از ۲۰ میلیارد دلار انرژی، شامل ۱۰.۵ میلیارد دلار گاز از روسیه خریداری کرده و هنوز هم بعد از چین بزرگترین مشتری انرژی روسیه است.
اگر روسیه حاضر به تحویل گاز به اعضای اتحادیه اروپا، به قیمتی پایین‌تر از سقف تعیین شده نباشد، صنعت گاز روسیه عملا به اغما خواهد رفت؛ چرا که چنانچه اشاره شد، حتی با افت چشمگیر صادرات گاز به اتحادیه اروپا، هنوز هم طی شش ماه گذشته ۸۰ درصد درآمدهای صادرات گازش از این اتحادیه بوده است.
چین و ترکیه به عنوان بزرگترین مشتریان گاز روسیه بعد از اتحادیه اروپا طی شش ماه گذشته به ترتیب تنها ۲.۸ میلیارد یورو و ۴.۲ میلیارد یورو از روسیه گاز خریداری کرده‌اند.
روسیه خطوط لوله‌ای به غیر از "قدرت سیبری" با ظرفیت محدود به چین ندارد و کشورهای دیگر آسیایی مانند هند نیز تنها می‌توانند گاز مایع از روسیه خریداری کنند. سال گذشته ۴۰ میلیارد متر مکعب از صادرات ۲۴۰ میلیارد متر مکعبی گاز روسیه، مربوط به گاز مایع (ال‌ان‌جی) بود. طی شش ماه گذشته نیز هند به رغم اوج‌گیری واردات نفت‌اش از روسیه، گاز مایعی از این کشور خریداری نکرده است.
ژاپن و کره جنوبی نیز روی هم رفته در شش ماه گذشته کمتر از ۱.۵ میلیارد دلار واردات ال‌ان‌جی از روسیه داشته‌اند.
به رغم خطر از دست دادن بخش اعظم صادرات گاز، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه روز چهارشنبه تهدید کرد که این کشور برای مشتریانی که سقف قیمت تعیین کنند، گاز نخواهد فروخت.
احتمال اعمال سقف قیمت تا چه حد عملی است؟
چنانچه اشاره شد، روسیه برای صادرات گاز خود تقریبا وابستگی کامل به اروپا دارد.
آمارهای مرکز پژوهش‌های انرژی و هوای پاک نیز نشان می‌دهد که به غیر از ترکیه، چین و هند به عنوان مشتریان عمده نفتی روسیه در خارج از اتحادیه اروپا، مشتریان بالقوه اندکی برای کرملین باقی می‌ماند. سه کشور یاد شده نیز روی هم رفته در شش ماه گذشته سهمی ۲۵ درصدی از درآمدهای صادرات نفتی روسیه داشته‌اند.
بدین ترتیب اگر اتحادیه اروپا نیز وارد طرح اعمال سقف قیمت برای نفت روسیه شود، روسیه در عمل یا باید با فروپاشی صنعت نفت و گاز خود و سقوط اقتصادی روبه‌رو شود، یا تن به سقف قیمت بدهد.
روسیه هم‌اکنون نیز بر اساس گزارش‌های مختلف، از جمله استناد رویترز به منابع صنعتی، نفت خود را ۱۸ تا ۲۵ دلار زیر قیمت‌های جهانی به چین و هند عرضه می‌کند و آمارهای گمرک چین نیز نشان می‌دهد، این کشور گاز روسیه را چند برابر زیر قیمت بازار خریداری می‌کند.
بدین ترتیب، روسیه از هم‌اکنون نیز به صورت غیر رسمی تن به سقف قیمت نفت و گاز برای مشتریان آسیایی داده است.
اما اگر کرملین تن به صادرات نفت و گاز به کشورهایی ندهد که به کارزار تعیین سقف قیمت می‌پیوندند، می‌تواند کل جهان را حداقل در میان‌مدت با بحران انرژی مواجه سازد.
عدم ارائه نفت روسیه به اتحادیه اروپا در صورت نبود جایگزین در بازارهای آسیایی، می‌تواند تولید نفت جهانی را حدود ۴ میلیون بشکه در روز، معادل ۴ درصد، کاهش دهد.
این کاهش تنها زمانی قابل جبران است که هم عربستان و امارات از ظرفیت تولید اضافی ۲.۵ میلیون بشکه‌ای خود استفاده کنند که بسیار بعید به نظر می‌رسد و هم کشورهای اروپایی به شدت در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند که منجر به افت رشد اقتصادی آنها و اوج‌گیری بیشتر قیمت انرژی در بازارهای جهانی و تورم افسارگسیخته خواهد شد.