همانگونه که پیش‌بینی می‌شد بازگشت بنیامین نتانیاهو به ریاست دولت بحران سیاسی در اسرائیل را پایان نبخشید؛ اگر چه ائتلاف حزب لیکود و متحدانش توانست طلسم سه سال و نیمه را بشکند و با اتکا به کرسی‌های به‌دست‌آورده، بدون رایزنی با احزاب کوچک مستقل و یا وابسته به بلوک رقیب، دولت را تشکیل دهد.
اما این پایان ماجرا نبود و اوضاع بعد از شروع به کار دولت در اسرائیل وخیم‌تر شد. اکنون نه تنها شکاف سیاسی در بین یهودی‌های اسرائیل تعمیق و گسترش پیدا کرده، بلکه تنش با اعراب اسرائیلی و فلسطینی‌های ساکن کرانه باختری و نوار غزه نیز تشدید شده است.
در هفته‌های گذشته خیابان‌های تل‌آویو و دیگر شهرهای اسرائیل آماج حضور شهروندان خشمگین اسرائیلی علیه اصلاحات قضایی پیشنهادی دولت اسرائیل بود؛ اصلاحاتی که نتانیاهو می‌تواند با اتکا به آن از احتمال مجازات قضایی رهایی پیدا کند.
طبق لایحه پیشنهادی در کنست اسرائیل به دولت اختیار داده می‌شود که قضات دادگاه‌ها را انتخاب کند و اختیارات دیوان عالی این کشور (به عنوان بالاترین نهاد قضایی اسرائیل) برای ابطال احکام دولتی و نقض تصمیمات دولتی محدود می‌شود. مخالفان این اقدام را کودتایی علیه دمکراسی در اسرائیل می‌پندارند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در شلوغ‌ترین تظاهرات تخمین زده می‌شود که ۱۱۰ هزار نفر حضور داشته‌اند. در شامگاه شنبه چهارم مارس صدها هزار نفر در شهرهای مختلف اسرائیل به خیابان‌ها آمدند تا اراده خود در جلوگیری از اصلاحات قضایی مورد نظر دولت جدید اسرائیل را بار دیگر نشان دهند. این آمار در دهه‌های گذشته بی‌سابقه بوده است.
یائیر لاپید، رئیس مخالفان و نخست‌وزیر سابق، در اظهاراتی متعدد با تجلیل از جمع گسترده معترضان، آنها را میهن‌دوستانی نامید که برای دفاع از دمکراسی اسرائیل و دادگاه‌های آن به خیابان آمده‌اند. او همچنین دولت کنونی اسرائیل را متهم به تحریک معترضان با مقاصد سیاسی کرده است.
درگیری فیزیکی و خشونت‌بار پلیس و معترضان وجه جدید دیگر اعتراضات است که شرایط سیاسی را با بی‌ثباتی مواجه کرده است. این وضعیت از زاویه‌ای دیگر بن‌بست سیاست در اسرائیل و مشکلات ساختار سیاسی آن را بازتاب می‌دهد.
در دو قطبی که یک طرف خود را نگهبان دمکراسی دانسته و طرف دوم دیگری را به آنارشیسم متهم می‌کند، راهی میانه برای کاهش اختلافات و پی‌افکندن مسیری جدید وجود ندارد. بدین‌ترتیب فضای دوقطبی در اسرائیل در حال گسترش است. تنش فزاینده در مناسبات با فلسطینی‌ها و گسترش چشمگیر تنش با حکومت‌های ایران و سوریه باعث شده تا ملاحظات امنیتی دغدغه اصلی اکثریت رای‌دهندگان اسرائیلی شود. منتهی این اکثریت بزرگ نبوده و شکننده است و برتری ملموسی بر مخالفان ندارد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
دولت در اسرائیل در دهه گذشته چرخش زیادی به سمت راست افراطی داشته است. اما نتیجه انتخابات پارلمانی در دسامبر گذشته که باعث روی کار آمدن افراطی‌ترین و مذهبی‌ترین دولت در تاریخ این کشور شد، نتوانست فضا را آرام کند.
مخالفان دولت نتانیاهو طیف متنوعی هستند و انگیزه‌های متفاوتی دارند. جمعی با تغییر در نظام قضایی اسرائیل و به خطر افتادن استقلال آن و تضعیف کنترل متقابل قوای سه‌گانه مشکل دارند. .برخی با نگاه دولت در توسعه اراضی اشغالی در کرانه باختری مخالف هستند. شماری دیگر نگران هستند که سبک زندگی سکولار و حقوق دگرباشان و ال‌جی‌بی‌تی‌کیو‌ها به خاطر دیدگاه‌های تند و سنتی مذهبی دولت جدید به خطر بیفتد. تقابل سکولاریسم و تئوکراسی در یک سطح و تقابل لیبرالیسم و ملی‌گرایی در سطحی دیگر وجه بنیادی منازعات در درون جامعه اسرائیل را تشکیل می‌دهند.
اما در ساحتی دیگر، حضور چهره‌های افراطی مانند بِتسال‌ال اسموتریچ رهبر حزب "صهیونیسم مذهبی" و ایتامار بن‌گویر رهبر تشکل "اقتدار یهودی" در دولت جدید، به عنوان وزیران امور مالی و امنیت ملی، باعث گسترش شهرک‌سازی یهودی در مناطق کرانه باختری شده است.
در این فضا حملات خشونت‌بار برخی از شهرک‌نشین‌های یهودی به فلسطینی‌ها زیاده شده و واکنش متقابل تند آنها را به همراه داشته است. به آتش کشیده شدن روستای هفت هزار نفری "هوارا" و اظهارات اسموتریچ مبنی بر ضرورت نابودی این روستا به دلیل فعالیت زیاد ساکنان آن علیه اسرائیلی‌ها با محکومیت بی‌سابقه مقامات دولت آمریکا مواجه شد.
شهرهای جنین، نابلس، اریحا و دیگر مناطق کرانه باختری در ماه‌های گذشته به شدت ناآرام بوده‌اند. نسل جدیدی از پیکارجویان مسلح فلسطینی تشکیل شده است که ارتباط تشکیلاتی با فتح، حماس و سازمان جهاد اسلامی ندارند، اگرچه ممکن است از امکانات آنها استفاده کنند. آنها در شکل غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند. برخی از آنها هسته‌های کوچک و تیپ‌های سازمان‌یافته‌ای چون "عرین الاسود" و "بلاطه" را تشکیل داده‌اند. ظهور آنها نتیجه بن‌بست موجود در راه‌حل دو دولت و بدتر شدن وضعیت فلسطینی‌ها است.
ناتوانی دولت خودگردان فلسطینی، شکاف موجود در بین نیروهای سیاسی فلسطین و خشونت ناموجه و تنبیه جمعی فلسطینی‌ها از سوی ارتش و نیروهای امنیتی اسرائیل در گذر زمان باعث شده تا در میان برخی نیروها مقاومت مسلحانه همچون راهکاری موثر برای احقاق حقوق فلسطینی‌ها مطرح شود.
این نحوه برخورد باعث رشد افراطی‌گری و تروریسم در بین فلسطینی‌ها شده است. حکومت‌هایی چون جمهوری اسلامی و سوریه در کنار حزب‌الله لبنان، حشد‌الشعبی عراق و گروه‌های اسلام‌گرای جهادی سنی نیز این رویکرد را تقویت می‌کنند. این پدیده رو به گسترش با انتفاضه در دو دهه قبل متفاوت است که بر روش مبارزاتی خشونت‌پرهیز تاکید داشت.
در این فضا مواجهه‌های مرگبار بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها رشد ملموسی داشته است. اگر چه هنوز شمار تلفات انسانی فلسطینی‌ها بیشتر بوده و به رکوردی در سالیان گذشته رسیده، اما در مقایسه با گذشته تعداد کشته‌شده‌های اسرائیلی نیز افزایش یافته و امنیت داخلی اسرائیل آسیب‌پذیر شده است. در سال ۲۰۲۳ تا کنون دست‌کم ۶۰ فلسطینی و ۱۴ اسرائیلی در درگیری‌ها و اقدامات تروریستی کشته شده‌اند.
در واقع حضور چهره‌های تندرو که قائل به برخورد تند و سخت‌افزاری با فلسطینی‌ها هستند و نگاه موافق به گسترش شهرک‌سازی غیرقانونی در کرانه باختری دارند، نه تنها چالش‌های امنیتی اسرائیل را کاهش نداده، بلکه به صورت نسبی افزایش داده است. ظهور فناوری‌های جدید نظامی در ابعادی کوچک امکان مقابله در جمع‌های چریکی کوچک با قابلیت رزمی نامتقارن را افزایش داده است.
در این چارچوب می‌توان پیش‌بینی کرد که نتانیاهو برای رهایی از مشکلات، به سمت گسترش برخوردهای نظامی در کرانه باختری و غزه و عملیات خرابکارانه در داخل ایران حرکت کند و حتی از جنگ سایه و غیرمستقیم به رویارویی نظامی مستقیم با جمهوری اسلامی تغییر فاز دهد.
اما در چشم‌انداز درازمدت شکاف عمیق موجود سیاسی در داخل و خارج از مرزهای اسرائیل ترمیم نمی‌شود. اسرائیل نیازمند تصمیمات بزرگ سیاسی در مصالحه با فلسطینیان و پذیرش حقوق آنها و احترام به جدایی دین و دولت و موازین دمکراسی است.
البته همانطور که راست افراطی در دیگر نقاط جهان چالشی برای دمکراسی، آزادی و عدالت شده است، نمی‌توان انتظار داشت که این جریان در اسرائیل به راحتی صحنه را ترک کند. از سوی دیگر اما بعید به نظر می‌رسد که این دولت توانایی غلبه بر مخالفت‌های رو به افزایش را داشته باشد.
مهارت سیاسی نتانیاهو در انجام نرمش در برابر فشارها می‌تواند باعث نارضایتی متحدان مذهبی افراطی و ارتدوکس او شود. بنابراین احتمال اینکه دولت جدید نیز عمرش به یک سال نرسد کم نیست. ولی روشن است که انتخابات‌های متعارف راه حل بحران سیاست در اسرائیل نیست. همچنین عدم توقف شهرک‌سازی غیرقانونی، استمرار بی‌اعتنایی به قطعنامه‌های سازمان ملل و مقاومت عملی در برابر پذیرش طرح دو دولت، امنیت داخلی اسرائیل را بیش از گذشته در افق زمانی پیش‌رو تهدید می‌کند.
کشمکش‌ها ممکن است شکاف‌های جدید و بی‌سابقه‌ای را در جامعه اسرائیل ایجاد کنند. یکی از سناریوهای بدبینانه بی‌ثباتی و درگیری‌های پایان‌ناپذیر است، اما در عین حال ممکن است شرایط در آینده به سمتی برود که فرجامی مشابه آفریقای جنوبی با یک دولت کاملا سکولار را در مناطق کنونی اسرائیل، کرانه باختری و غزه در پی داشته باشد؛ امری که البته هنوز خیلی دور از واقعیت به نظر می‌رسد.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.