بازگشت بنیامین نتانیاهو به دولت اسرائیل و پیروزی قاطع ائتلاف حامی او در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۲ این کشور رویدادی دور از انتظار بود. البته سرنوشت انتخابات‌های قبلی از سال ۲۰۱۹ به بعد این احتمال را برجسته می‌ساخت که قفل‌شدگی دولت در اسرائیل ادامه یافته و هیچیک از ائتلاف‌ها نتواند حد نصاب لازم برای تشکیل دولت را به دست آورد. اما این پیش‌بینی محقق نشد.
ائتلاف راست افراطی در اسرائیل توانست در پنجمین انتخابات در سه سال و نیم گذشته سرانجام موفق شود با اتکا به کرسی‌های به دست آورده، بدون رایزنی با احزاب کوچک مستقل و یا وابسته به بلوک مقابل، امکان تشکیل دولت را بیابد.
میزان مشارکت در انتخابات این دوره نزدیک به ۷۱ درصد بود که در مقایسه با انتخابات برگزارشده در مارس ۲۰۲۱ سه درصد بیشتر بود، اما در مقایسه با دوره قبل‌تر از آن کماکان یک درصد کمتر.
تعداد احزابی که در این دوره موفق شدند حداقل یک کرسی کسب کنند، ده تا بود که نسبت به دوره قبل چهار حزب کمتر شده است. حزب لیکود توانست با کسب ۳۲ کرسی نمایندگی، تعداد کرسی‌های خود در کنست را نسبت به دوره قبل دو عدد افزایش داده و بزرگترین حزب برنده انتخابات شود.
اردوگاه جریان راست ارتدوکس اسرائیل متشکل از مذهبی‌های افراطی یهودی و ملی‌گرایان تندرو ۶۴ کرسی را کسب کرد (لیکود ٣۲ کرسی، شاس ۱۱ کرسی، اتحاد یهودیت توراتی ۷ کرسی، صهیونیسم مذهبی ۱۴کرسی). نقش اصلی در این پیروزی را گروه "صهیونیسم مذهبی" بر عهده داشت که موفق شد تعداد کرسی‌هایش را نسبت به دوره قبل ۸ عدد بیشتر کند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
حزب "صهیونیسم مذهبی" به رهبری بِسال‌ال اسموتریچ پدیده انتخابات دوره گذشته بود. نتانیاهو در قدرت گرفتن این حزب و پیوستن تشکل کوچک افراطی "قدرت یهودی" به رهبری ایتامار بن‌گویر به آن نقش اثرگذاری داشت. بن‌گویر در پیروزی این دوره نتانیاهو اثرگذار بود و توانست به ناکامی ائتلاف راست ارتدوکس در چهار سال گذشته پایان دهد.
بن‌گویر سوابق منفی و چالشبرانگیزی داشته است. او پیش‌تر عضو "جنبش کاهانا" بود؛ جنبشی که خاخام مئیر کاهانا ایجاد کرده بود و خواهان انتقال اعراب و فلسطینیان از سرزمین مادری‌شان بود. او علیه همجنس‌گراها، گرایش سکولار در دولت و دادگستری اسرائیل مواضع تندی اتخاذ کرده‌و متهم به طرح مواضع "نژادپرستانه" است.
او وقتی در سال گذشته عضو کنست شد، نمایندگان عرب‌تبار پارلمان اسرائیل را "تروریست" نامید. اقدامات او چون کشیدن اسلحه به روی کارکنان یک پارکینگ فلسطینی در تل آویو- و درگیری شدید با ایمن عوده، قانون‌گذار فلسطینی و رهبر "فهرست مشترک عربی"، بعد از ممانعت از ورود او به اتاق بیمارستانی که یک زندانی فلسطینی در آن اعتصاب غذا کرده بود، جنجالی شد.
از همان زمانی که دولت نفتالی بنت بعد از یک دوره یک ساله فعالیت دچار فروپاشی شد، پیش‌بینی می‌شد که دولت موقت یائیر لاپید توفیقی برای ماندگاری نداشته باشد. البته در عین حال دور از انتظار بود که نتانیاهو چنین بازگشت مقتدرانه‌ای داشته باشد. مخالفان نتانیاهو نتوانستند چشم‌انداز پایداری برای موفقیت ترسیم کنند. اختلافات زیاد بین آنها و جنبه سلبی وحدت آنها اجازه نداد تا اعتمادی در اکثریت رأی‌دهندگان اسرائیلی ایجاد شود. فعالیت بهتر و سازمان‌یافته‌تر ائتلاف حامی نتانیاهو باعث شد تا آنها بتوانند بر چالش قدیمی ناتوانی در کسب اکثریت کرسی‌های کنست غلبه کنند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
مزیتی که این بار نتانیاهو نسبت به گذشته دارد، باز بودن دست او در تشکیل دولت دلخواه است. او مجبور نیست که با رقبا و یا نیروهایی که خارج از مدار نفوذ او بودند ائتلاف و یا توافقاتی داشته باشد. برخی پیش‌بینی می‌کنند که راست‌گراترین دولت‌اسرائیل در طول تاریخ این کشور تشکیل شود. اما سوابق گذشته یادآور می‌شود که باید نسبت به گمانه‌زنی در آینده محتاط بود. سابقه درگیری نتانیاهو در گذشته با متحدانش چون بنی گانتس،آویگدور لیبرمن و... این فرضیه را محتمل می‌سازد که او ممکن است با متحدان تازه نیز بعد از دست گرفتن قدرت به مشکل بربخورد.
قدرت گرفتن راست افراطی در عرصه سیاسی اسرائیل حول هراس‌افکنی در خصوص به خطر افتادن هویت یهودی در این کشور و افزایش ناامنی پدیدار شد. اما پیروزی آنها چالش‌های تشدید افراطی‌گری و افزایش سختگیری بر فلسطینی‌ها، بر همجنس‌گراها، توسعه‌طلبی ارضی و افزایش تقابل با جمهوری اسلامی ایران را افزایش می‌دهد.
چالش جدید دیگر درگیری حقوقی است. مانع اصلی بر سر راه نتانیاهو که می‌تواند مانع تداوم نخست‌وزیری‌پانزده ساله او شود، فرجام دادگاهی است که در آن متهم به اتهاماتی چون "رشوه‌خواری، کلاهبرداری و خیانت در امانت" شده است. نتیجه فرایند دادرسی هنوز مشخص نیست، اما محکوم شدن نتانیاهو محتمل است.
بن گویر که پیش‌بینی می‌شود سمت وزیر امنیت عمومی را به دست بگیرد و خواهان کنترل پلیس اسرائیل است، اعلام کرده است می‌کوشد قوانین و رویه‌هایی را جلو ببرد که بر اساس آنها سربازان اسرائیلی که در کرانه باختری با فلسطینی‌ها درگیر می‌شوند، دارای مصونیت قضایی شوند؛ همچنین خواهان محدودیت بر اعمال دادگستری اسرائیل علیه دولت می‌شود تا دیگر رئیس دولت را نتوانند محاکمه کنند. بن گویر امیدوار است که بتواند جرائم کلاهبرداری و نقض اعتماد را از قوانین کیفری کشور حذف کند که به نفع نتانیاهو و رهایی او از مجازات احتمالی خواهد شد.
تلاش برای کاهش استقلال قوه قضائیه و افزایش نفوذ قوه مجریه بر آن و افزایش شهرک‌سازی در کرانه باختری و نادیده گرفتن تشکیل دولت مستقل فلسطین در صورتی که اصرار بر اجرای آنها وجود داشته باشد، تنش‌ها در جامعه اسرائیل را افزایش می‌دهد.
از یک سو بن‌بست موجود در حل منازعه فلسطین – اسرائیل با تشدید سختگیری بر اسرائیلی‌های عرب‌تبار و مسلمان مشوق بی‌ثباتی است و از سوی دیگر گرایش‌های لیبرال و مدرن با دولت سی و هفتم اسرائیل که امثال بن‌گویر در آن میدان‌داری کنند و گرایش‌های افراطی ارتدوکس یهودی در آن به دنبال افزایش نفوذ خود باشند، دچار اختلاف جدی می‌شوند. از نقطه نظر دمکراسی و فرایند دادرسی منصفانه نیز شکافی در بین نیروهای سیاسی ایجاد خواهد شد. در واقع اصرار بر تقویت بعد مذهبی یهودی و سنت‌گرایی در ساخت دولت و گسترش نقض حقوق فلسطینی‌ها اجازه نخواهد داد تا بحران دولت در اسرائیل فروکش کند.
اگر دولت سی و هفتم اسرائیل نتواند به مطالبات اقتصادی و معیشتی پاسخ مناسبی بدهد، آنگاه ممکن است این چالش در کنار بحران امنیتی، معادله قدرت گرفتن راست افراطی را در اسرائیل وارونه سازد. این سناریو محتمل است، اما نتانیاهو نشان داده که بازیگر قهاری است و کنار گذاشتن او از سیاست اسرائیل کاری دشوار یا ماموریتی ناممکن است.
در سیاست خارجی نیز بازگشت نتانیاهو تاثیر چندانی در بهبود روابط با دولت‌های عربی نخواهد گذاشت. او بنیان‌گذار ایجاد رابطه رسمی با بحرین و امارات متحده عربی بود. این روال ایجاد شده است و آینده آن بستگی به راهبرد درازمدت کشورهای عربی خواهد داشت و تابعی از مسائل سیاسی روزمره و کوتاه‌مدت اسرائیل نیست.
عربستان سعودی ممکن است از فشار نتانیاهو بر سیاستمداران آمریکایی برای تقابل با جمهوری اسلامی ایران و عدم بازگشت به برجام استقبال کند، اما بعید است که عربستان تا زمانی که دولت اسرائیل امتیازی به فلسطینی‌ها ندهد حاضر به عادی‌سازی روابط شود. حضور گرایش‌های افراطی‌تر در دولت آینده نتانیاهو چنین ظرفیتی را نشان نمی‌دهد و حتی ممکن است در روند بهبود رابطه با کشورهای عربی ایجاد اختلال کند.
دولت بایدن نیز نگاه مثبتی به نتانیاهو ندارد، اگرچه سطح تنش به اندازه دولت اوباما نیست. در واقع بایدن و نتانیاهو هر دو اولویت‌های مهم‌تری دارند که باعث می‌شود با همدیگر مدارا کنند. اما در مقایسه با دولت نفتالی بنت، اختلاف نظر بین دولت های آمریکا و اسرائیل در خصوص نحوه مهار جمهوری اسلامی و فلسطینی‌ها، در ابعاد نه چندان وسیعی بیشتر می‌شود.
در مجموع وضعیت کنونی اسرائیل پیچیده شده و آینده آن نامعلوم است. گرایش‌های چپ و میانه در عرصه سیاسی ضعیف شده و در نهادهای حاکمیتی نفوذ قابل اعتنایی ندارند. در واقع رقابت سیاسی در اسرائیل عملا به رویارویی راست افراطی و راست میانه تقلیل یافته است. این چرخش به سمت راست و تضعیف روندهای مصالحه و مشارکت سیاسی در رهیافت ژرف‌کاوانه بستر اصلی بی‌ثباتی در نهاد دولت در اسرائیل است.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.