ارزیابی انتقادی از سوخت‌های زیستی

جرمی زاکس مشاور ویژه‌ی سازمان ملل متحد در امور علمی، در روز دوشنبه شانزدهم اردیبهشت‌ماه، خواستار عدم گسترش استفاده از سوخت‌های زیستی شد. وی که ریاست مؤسسه‌ی زمین‌شناسی دانشگاه آمریکایی کلمبیا را نیز بر عهده دارد، از آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا به دلیل توسعه‌ی استفاده از سوخت‌های زیستی به شدت انتقاد کرد و گفت، این طرح‌ها از عواملی بوده که باعث کمبود مواد غذایی در سراسر جهان و افزایش بهای آن شده است.

سوخت زیستی چیست؟

"سوخت زیستی" (Biofuel) نوعی از سوخت است که از منابع "زیست‌توده" یا (Biomass) به دست می‌آید. دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در تهران، در تعریف سوخت‌های زیستی می‌گوید: « تمام سوخت‌ها زیستی هستند، یعنی حتی همین نفت از موجودات زنده حاصل شده؛ منشأ ذغال‌سنگ ه موجودات زنده است. ولی ما امروز برای راحتی مطالعه یک تقسیم‌بندی کرده‌ایم. به آنها می‌گوییم، سوخت‌های فسیلی؛ و سوخت زیستی یا بایوفیول را به سوخت‌هایی می‌گوییم که منشأ آنها حیاتی است. حالا ممکن است مقصود ما از منشأ حیاتی گیاهان باشد یا جانوران. یعنی اگر مثلا در آمریکای جنوبی، برزیل یا مکزیک از چوب الکل می‌گیرند و این الکل را وارد موتورهای خاصی بخصوص در ماشین‌های فولکس‌واگن قدیمی می‌کنند و می‌‌سوزانند، این می‌شود، سوخت زیستی یا بایو‌فیول. چون منشأ آن گیاهان بوده و یا اینکه اگر در هندوستان دستگاه‌هایی درست شده که توسط آنها فضولات گاو و گوسفند را در بشکه‌هایی می‌ریزند و گازش را می‌سوزانند و بعد تفاله را به عنوان کود به زمین برمی‌گردانند، باز هم این می‌شود، سوخت زیستی.»

منابع تولید سوخت زیستی

دکتر کهرم از منابعی سخن می‌گوید که به منظور تولید سوخت زیستی مورد استفاده قرار می‌گیرند: «مقدار زیادی از آنها از چوب‌هایی هستند که زود به بار می‌نشیند. یعنی درخت‌هایی که در ظرف حداکثر ۱۵ تا ۲۰ سال به بهره می‌‌نشینند، بالغ می‌شوند یا درخت‌هایی که رشد سرسام‌آوری نسبت به سایر درخت‌ها دارند. بسیاری از علوفه‌ها هستند که قابل استفاده‌اند. بسیاری از زمین‌های کشاورزی زیر کاشت گیاهانی قرار می‌گیرند‌، مثل نیشکر که هم زود در یک فصل رشد می‌کند و ارتفاعش خیلی زیاد می‌شود، هم شکر می‌دهد و هم می‌شود، از تفاله‌های آنها سوخت تهیه کرد. البته استفاده از فضولات حیوانات هم عملی است. بخصوص در مملکت‌هایی مانند مملکت ما که تعداد بسیار زیادی دام دارد، حدود هشتاد میلیون دام در مراتع ما وجود دارد و یا در هندوستان که چهار برابر این دام وجود دارد.»

موارد کاربرد سوخت زیستی

دکتر مجید عباس‌پور، رییس دانشکده‌ی محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد تهران، در باره‌ی موارد کاربرد بایوفیول توضیح می‌دهد: «سوخت زيستى را در جاهاى مختلف مى‌توان استفاده كرد، از جمله در خودروها. يعنى يكى از كاربردهايى كه به صورت گسترده دنبال آن هستند،‌ توليد سوختى است كه براى احتراق موتور مناسب باشد و لذا كاربرد عمده‌اى در خودروها دارد.»

به گفته‌ی دکتر اسماعیل کهرم نیروگاه‌ها از دیگر مراکزی است که می‌توان در آنها از سوخت زیستی استفاده کرد: «سوخت زیستی را حتی می‌توان در داخل نیروگاه‌ها استفاده کرد، به فرض در نیروگاه برق انگلستان از ذغال سنگ استفاده می‌شود، در بسیاری از کشورها از مازوت، گازوییل و نفت استفاده می‌شود. با تغییرات مختصری که در موتورهای درون‌سوز این تأسیسات به انجام می‌رسانند، می‌توانند از این سوخت‌های زیستی استفاده بکنند. ولی بنده تصور می‌کنم، الان با این اخطار سازمان ملل تغییر دادن و تکامل این موتورها و دستگاه‌های درون‌سوز دچار وقفه شود. به خاطر اینکه شاید دولت‌ها دیگر سرمایه‌گذاری لازم را در تکمیل این نوع موتورها عملی نکنند.»

نوسان در ارزیابی از سوخت زیستی

گسترش مصرف سوخت‌های زیستی در خودروها یکی از مواردی است که مشاور ویژه‌ی سازمان ملل متحد در روز دوشنبه به شدت از آن انتقاد کرد. وی گفت: در ایالات متحده‌ی آمریکا یک‌سوم کشت ذرت به مخازن بنزین وارد می‌شود. این امر ضربه‌ی سنگینی به تأمین مواد غذایی در سراسر جهان وارد می‌آورد. این برنامه باید به میزان قابل ملاحظه‌ای اصلاح شده و کاهش یابد.

دکتر اسماعیل کهرم واکنش سازمان ملل نسبت به افزایش بهره‌وری از سوخت‌های زیستی را شتاب‌زده دانسته و از آن انتقاد می‌کند: «اتفاقا استفاده از این منابع یک حرکت جهشی رو به جلو بود. من امیدوارم این اخطاری که سازمان ملل متحد داده از روی مطالعه‌ی درازمدت بوده باشد. یعنی مسایل و بحران‌های غذا را که اخیر بشر را درگیر کرده، نخواهند به صورت ‌آنی حل کنند و بعد از مدتی برگردند، بگویند که حالا باز هم برویم سراغ بایوفیول. سوخت‌های زیستی جواب بسیار مناسبی بودند، از چند جهت. یکی اینکه موجب کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شدند، به این ترتیب که با سوختن نفت و ذغال‌‌سنگ و گاز ما باعث گرمایش زمین می‌شدیم. در حالیکه الکل‌هایی که از چوب به وجود می‌آیند، الکل‌ متیلیک و یا گازهایی که از فضولات جانوران، بخصوص در کشورهای جهان سوم به وجود می‌آمدند، اینها باعث کاهش گرمایش زمین می‌شدند. بنابراین من تصور می‌کنم و امیدوارم که این مطالعه دقیق و عمیق بوده باشد.

مشاور ویژه‌ی سازمان ملل در امور علمی فواید زیر کشت بردن زمین برای تولید سوخت زیستی را با تأثیرات مثبت استفاده از سوخت زیستی مقایسه کرده و معتقد است که اثرات منفی این سیاست در نهایت بسیار بیشتر از تأثیرات مثبت خواهد بود: اگر به تأثیری که افزایش سوخت زیستی بر محیط زیست،‌ تعادل انرژی و مواد غذایی باقی می‌گذارد بنگریم، می‌بینیم که طرح‌های اروپا و آمریکا در این جهت، بیهوده است.

اهمیت استفاده از پسماندها

دکتر مجید عباس‌پور نیز استفاده از زمین برای تولید سوخت زیستی را مناسب ندانسته و بر استفاده از پسماندها تأکید دارد: «من فكر مى‌كنم كه سوخت‌هاى گياهى يا زيستى نمى‌توانند، به عنوان عامل جايگزين سوخت‌هاى فسيلى عملا مورد توجه قرار بگيرند. يعنى اگر بنا باشد كه زمين را كشت كنند، براى اينكه سوخت توليد بكنند. اما از اين ديدگاه، يعنى اگر كشت را براى توليد محصولات مورد استفاده‌ى انسان داشته باشيم، ولى پسماندها يا دورريزهاى كشت را مثل ساقه‌ى نيشكر يا بخش‌هاى ديگر را براى توليد سوخت استفاده كنيم، هم از نظر اقتصادى مقرون به صرفه است، هم از نظرى ديگر. چون آن پسماند بايد سوزانده شود كه آلاينده هست. پس بهتر است كه در قالب سوخت زيستى مورد استفاده قرار بگيرد كه از نظر اقتصادى هم پاسخگو است.»

فریبا والیات