سیاست عربستان سعودی در میان ادعا و واقعیت

"حامیان شمالی" عنوان مانور نظامی است که عربستان سعودی و ائتلاف کشورهای عربی موسوم به "اتحاد اسلامی" در ماه فبروری سال روان راه انداختند. تمرین در منطقه "حفر البطین" واقع در شمال این کشور، نزدیک مرز عراق و در فاصله نه چندان دور از خلیج فارس انجام شد. در این مانور 150 هزار سرباز از 20 کشور شرکت داشتند.

اهداف این مانور بر دو چیز متمرکز بود: مبارزه علیه گروه های تروریستی مانند "دولت اسلامی" یا داعش و القاعده؛ و دوم، نشان دادن اتحاد به ایران. عربستان سعودی همواره تلاش کرده است تا نفوذش را بیرون مرزهای خود، در منطقه تثبیت کند.

تقلا برای حوزه نفوذ

در مرکز این تلاش ها، در حال حاضر دو کشور اصلی حضور دارند: سوریه و یمن. عربستان سعودی طی یک سال گذشته ائتلاف نظامی را زیر نام "توفان قاطع " در یمن رهبری می کند. بر خلاف این نام، این مداخله نظامی چندان کارایی نداشته است. حداقل در رسیدن به اهدافی که عربستان سعودی و کشورهای متحد آن برای خود در نظر گرفته بودند.

عربستان سعودی اول از همه می خواهد تا عبد ربه منصور الهادی، رئیس جمهور یمن را حمایت کند. الهادی در ماه فبروی سال 2015 توسط شورشیان حوثی خلع قدرت شد و از صنعا پایتخت به شهر جنوبی عدن رفت. باور بر این است که حوثی ها شرکای ایران در منطقه هستند. تهران، آن گونه که ریاض ابراز نگرانی می کند، می خواهد تا از طریق ناآرامی در یمن، نفوذ خود را در شبه جزیره عربستان گسترش دهد.

وضعیت سیاسی نشان می دهد که گویا نوعی جنگ نیابتی قدرت بین ائتلاف کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی و ایران جریان دارد. وضعیت بعد از امضای توافقنامه ایران با قدرت های جهان بر سر برنامه اتومی تشدید یافته است. حالا ایران بعد از توافق درآمدی را که می تواند از طریق صادرات به دست آورد، آن گونه که سعودی ها ابراز نگرانی می کنند، برای گسترش نفوذ خود در منطقه استفاده کند. عربستان سعودی می تواند به روشنی این موضوع را هم در جنگ سوریه و هم در یمن ببیند.

مجبور به قبول نقش رهبری کننده شده

از آنجایی که ایالات متحده امریکا پیوسته نقش کمتری از خود در منطقه نشان می دهد، عربستان سعودی مجبور شده است تا نقش رهبری را به عهده بگیرد. حسین شبوکشی، تحلیلگر سیاسی چند روز پیش در روزنامه "الشرق الاوسط" نوشت: «عربستان سعودی می داند که به دلیل موقعیتش در دنیای اسلامی و عربی نمی تواند بیش از این تنها به نقش تماشاگر راضی باشد و پیامد های آشوب سیاسی و ناامنی را صرف نظاره کند».

با این همه، به نظر می رسد که عربستان سعودی در ماموریت نظامی خود درمانده شده است؛ هر چند که این کشور سلطنتی اردویی با 230 هزار سرباز دارد. مجله انترنتی "المونیتور" اخیرا نوشته است: «این شمار سرباز کافی نخواهد بود اگر ریاض خود را در عملیات نظامی بیشتر در یمن، بحرین، و احتمالا سوریه، و دیگر کشورها درگیر کند».

موفقیت نظامی دشوار

واقعیت این است که مداخله نظامی عربستان سعودی در یمن چندان موفقیت آمیز نبوده است. حوثی ها چندین ماه است که مواضع عربستان سعودی را نزدیک مرز یمن مورد حملات راکتی قرار می دهند. حوثی ها در جنگ علیه نیروهای وفادار به منصور هادی و ائتلاف کشورهای عربی تاکنون ضعیف ظاهر نشده اند. بنابراین آنها بخش های زیادی از صنعا، پایتخت و بخش هایی از شمال را زیر کنترول خود دارند.

با این همه، بر اساس آمار سازمان ملل متحد، حدود 2.4 میلیون نفر به دلیل جنگ و ناآرامی در داخل یمن بیجا شده اند و بیش از 8 هزار نفر جان های شان را از دست دادند.

کارزار تهاجمی دیپلوماتیک

در حال حاضر به نظر می رسد که عربستان سعودی کوشش می کند متحدان بیشتری پیدا کند. در پایان ماه جنوری، ملک سلمان میزبان یک هیئت بلندرتبه از ترکیه بود. در این هیئت احمد داوود اغلو، نخست وزیر و وزیران کلیدی کابینه حضور داشتند. موضوع اصلی این دیدار قراردادهای اقتصادی بود اما با آن هم، مسائل سیاسی نیز مورد بحث قرار گرفتند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پیش از این از با صراحت از نقش جدید ایران در منطقه انتقاد کرده بود.

همزمان، عربستان سعودی مذاکرات فشرده ای را با روسیه روی دست گرفته است. خروج نیروهای روسی از سوریه در عین زمان می تواند این پیام را به اسد بدهد که مسکو به هر قیمتی از او حمایت نمی کند. ریاض نیز این پیام را فهمیده است. تحلیلگر روزنامه "الشرق الاوسط" در این باره نوشته است: «دیپلوماسی روسیه به دیپلومات های کشورهای حاشیه خلیج فارس فهمانده است که مسکو آمده است تا صفحه جدیدی را در جنگ سوریه بگشاید». به گفته این تحلیلگر، "اما با این حال، روس ها از (کشورهای عربی خلیج فارس) انتظار دارند تا همکاری فعال خود را در جنگ علیه تروریسم افزایش دهند و از تلاش ها برای جلوگیری از بنیادگرایی حمایت کنند».

با وجود این ، عقب نشینی روسیه از سوریه پیامی به ایران نیز دارد. روسیه منافع محدودی در شکل گیری یک ائتلاف شیعی متشکل از ایران، سوریه، عراق و حزب الله لبنان می بیند. این پیام به هرحال باید نگرانی عربستان سعودی را کاهش بدهد و بحران در یمن به پایان برسد.