Κινδυνεύουν τα υπόγεια ύδατα στην Εγγύς Ανατολή

Βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και συμβάλλουν στον πλούτο μιας χώρας. Στην περίπτωση της Εγγύς Ανατολής ευθύνονται για την καλή συγκομιδή σιταριού στο Ιράκ, την αύξηση της παραγωγής χουρμάδων στην Τυνησία και την ύδρευση πόλεων της Λιβύης, αλλά κι άλλων 10 αραβικών χωρών. Πρόκειται για το γλυκό νερό που μπορεί κανείς να αντλήσει από πηγάδια και επειδή ακριβώς είναι υπόγειο δεν επηρεάζεται και τόσο από τη ζέστη και την ξηρασία. Λόγω της κλιματικής αλλαγής με τις ελάχιστες βροχοπτώσεις τα υπόγεια ύδατα θεωρούνται ακόμη πιο σημαντικά, αλλά συνεχώς λιγοστεύουν.

Δύσκολη η μέτρηση

«Η ευαισθητοποίηση είναι υψηλή και αυξάνεται επειδή οι άνθρωποι βλέπουν τις επιπτώσεις», υποστηρίζει η Αναμπέλ Ουντρέ, ερευνήτρια στο Γερμανικό Ινστιτούτο Ανάπτυξης και Βιωσιμότητας, η οποία ασχολείται με τη διαχείριση υδάτων στο Μαρόκο. «Και οι περισσότερες χώρες της περιοχής έχουν υιοθετήσει κανονισμούς για το νερό. Ορίζουν περιοχές που επηρεάζονται από την υπερβολική χρήση. Έχουν μηχανισμούς αδειοδότησης, μέτρησης και μερικές φορές τιμολόγησης. Αλλά όλα αυτά είναι πολύ θεωρητικά, οπότε η επιβολή τους είναι προβληματική. Εργάζομαι πολύ στο Μαρόκο. Έτσι, ο άνθρωπος που είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο των πηγών έχει ένα αυτοκίνητο με πολύ περιορισμένα καύσιμα και μια τεράστια περιοχή να καλύψει. Και κάθε φορά που αρχίζει να πηγαίνει επί τόπου για να δει ποιος έχει παράνομα πηγάδια, που είναι περίπου στο 90%, οι άνθρωποι άρχιζαν να του πετάνε ακόμα και πέτρες".

Πως θα κρατηθεί ισορροπία; Μια πολύ δύσκολη ερώτηση. Γιατί λόγω της θέσης που βρίσκονται τα υπόγεια ύδατα και της διαμόρφωσης του υπεδάφους είναι δύσκολο να μετρηθεί η ανισορροπία στη διαχείρισή τους. Εκτός αυτού, ο βαθμός που η κάθε χώρα μετρά τα ύδατα, είτε πάνω είτε κάτω από το έδαφος, ποικίλλει. Για παράδειγμα στην Υεμένη, η οποία βρίσκεται στη δίνη ενός πολέμου που διαρκεί πάνω από δέκα χρόνια, είναι εξαιρετικά δύσκολο να μετρηθούν. Από την άλλη πλευρά, η Σαουδική Αραβία σταμάτησε το εξαντλητικό πρόγραμμα αγροτικής καλλιέργειας που άρχισε το 1970 χρησιμοποιώντας υπόγεια ύδατα για το σιτάρι. Αυτό δείχνει ότι οι Σαουδάραβες αντελήφθησαν τη σημασία των υπογείων υδάτων και τί θα σήμαινε η έλλειψή τους.

Αόρατα τα υπόγεια ύδατα

«Πιστεύω ότι δεν το σκεφτόμαστε όσο θα έπρεπε, επειδή δεν το βλέπουμε» λέει η Αναμπέλ Ουντρέ. «Αν δεις ένα μολυσμένο ποτάμι, βλέπεις αμέσως την αντίδραση των ανθρώπων ή αν δεις ότι οι βόμβες από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίζονται στον Ρήνο, όπως το είδαμε πέρυσι μεταξύ Βόννης και Κολωνίας, βλέπεις την έλλειψη του νερού. Αλλά όταν δεν μπορείς να το μετρήσεις και δεν μπορείς να το δεις, είναι κάπως αφηρημένο και δεν σε ενδιαφέρει τόσο πολύ. Υπάρχουν όμως εκστρατείες για να το αλλάξουμε αυτό".

Το κρίσιμο ερώτημα ωστόσο παραμένει. Εάν τα υπόγεια νερά είναι αόρατα, δεν γνωρίζει κανείς την ποσότητά τους και η χρήση τους αυξάνεται, πότε υπάρχει πιθανότητα να εξαντληθούν στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής; Δορυφορικές φωτογραφίες δείχνουν ότι την τελευταία δεκαετία έχουν μειωθεί σημαντικά. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή του ΟΗΕ για τη Δυτική Ασία σε έκθεσή της μάλιστα επισημαίνει ότι αυτό έχει γίνει πιο γρήγορα από τη δυνατότητα αναπλήρωσής τους. Και επειδή η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις βροχοπτώσεις, τα ποτάμια και οι λίμνες στεγνώνουν και τα καλοκαίρια είναι ακόμη πιο μαρτυρικά, η σημασία των υπόγειων υδάτων γίνεται ακόμη πιο έκδηλη. Η αλήθεια είναι ότι παρά τις προειδοποιήσεις κανείς δεν ξέρει κατ΄ουσίαν, αν και πότε θα εξαντληθούν στην Εγγύς Ανατολής.

Την κατάσταση κάνει ακόμη πιο περίπλοκη το γεγονός ότι δεν καταγράφεται αν μια χώρα αντλεί περισσότερα υπόγεια ύδατα γειτονικές χώρες, με τις οποίες τα μοιράζεται. Υπάρχει το παράδειγμα με τη Λιβύη, την Τυνησία και την Αλγερία. Μοιράζονται την ίδια λεκάνη υπόγειων υδάτων. Πρόσφατα έγινε γνωστό ότι η Λιβύη εκμεταλλεύεται περίπου τα μισά από τα 6.500 πηγάδια, από τα οποία επίσης αντλούν νερό η Τυνησία και η Αλγερία. Άρα; «Η κατανόηση ανάμεσα στην άντληση των υπόγειων υδάτων και τον βαθμό αναπλήρωσής τους διαχρονικά θα δώσει την απάντηση για τη βιωσιμότητα τους» υποστηρίζει η Αναμπέλ Ουντρέ. «Και η πρόκληση είναι να εξισορροπηθούν τα ιδιωτικά με τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά συμφέροντα».

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου