Η αθέατη Κύπρος του Γιόαχιμ Σαρτόριους

ΑΓΙΟΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ

(…) Ανατιναγμένα σπίτια: σταματημένος χρόνος. Χωρίς καθόλου νεολαία.

Είναι οι γάτες που κάνουν τις δυο Λευκωσίες έναν τόπο.

Καλοθρεμμένες ακρίδες

πέφτουν από τη σκάλα υπηρεσίας μέσα στις σουβλερές μουσούδες τους.

Κι όλο ακονίζουν τα νύχια τους στην άμμο. Σωροί από άμμο,

συγκεντρώσεις κυττάρων (…)

Γιόαχιμ Σαρτόριους, Μετάφραση Σπύρος Μοσκόβου

Πώς είναι να επιστρέφει ο Γερμανός ποιητής Γιόαχιμ Σαρτόριους το 2024 σε έναν τόπο στον οποίο έζησε πριν από πολλές δεκαετίες όταν ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε Ανατολικό και Δυτικό Μπλοκ κι όταν ο ίδιος ήταν εν ενεργεία διπλωμάτης εν μέσω αυστηρών πρωτοκόλλων και απόρρητων αναφορών, πριν επιλέξει την τέχνη;

Και τα δύο, ο κόσμος με τις γεωπολιτικές του συνισταμένες και ο ίδιος ο Γιόαχιμ Σαρτόριους, έχουν αλλάξει έκτοτε ριζικά. Ένα είναι εκείνο που έχει μείνει αναλλοίωτο. Η διαιρεμένη Κύπρος, η κατοχή, η Πράσινη Γραμμή, η νεκρική ησυχία των ερειπωμένων σπιτιών όταν ο χρόνος σταμάτησε για πάντα εκείνο το καλοκαίρι του '74.

Εκεί, στη μοιραία Κύπρο πέρασε σχεδόν μια τριετία στις αρχές της δεκαετίας του '80 ο Γιόαχιμ Σαρτόριους ως διπλωματικός υπάλληλος με την οικογένειά του. Λίγα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή με ζωντανό ακόμη το δράμα πολλών οικογενειών. Σε ένα νησί με άγρια γοητεία, με ήλιο, φοίνικες, μεσογειακές ακτές και τη βαριά σκιά της τραγικής ιστορίας του πανταχού παρούσα. «Σε σχέση με τη δική μου εποχή πριν από 40 χρόνια, οι αλλαγές που έχουν επέλθει είναι τεράστιες. Το αστικό τοπίο είναι εντελώς διαφορετικό. Το μόνο που στην πραγματικότητα έχει μείνει ίδιο είναι το μεγάλο πρόβλημα. Υπάρχει ακόμη η Πράσινη Γραμμή, υπάρχουν ακόμη προβλήματα με την Τουρκία και δεν μπορούν να βρεθούν λύσεις. Από τη μια πλευρά μου φαίνεται γνώριμη η κατάσταση κι από την άλλη εντελώς διαφορετική» ανέφερε ο Γιόαχιμ Σαρτόριους στην DW στο περιθώριο της πρόσφατης παραμονής του στην Κύπρο.

Αυτή τη φορά επισκέφθηκε την Κύπρο ως προσωπικός προσκεκλημένος του Γερμανού Προέδρου Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, κατά την πρώτη επίσημη επίσκεψη Γερμανού προέδρου στην Κύπρο από την ανεξαρτησία της.Ακόμη κι η ίδια η επίσκεψη του Σταϊνμάιερ είχε κάτι από την αποπνικτική σκόνη αυτού του δύσκολου παρελθόντος. Ανταπέδωσε ουσιαστικά την επίσκεψη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στη Βόννη το 1962.

Έμπνευση η ιστορία και η τέχνη της Κύπρου

Ο Γιόαχιμ Σαρτόριους είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση Γερμανού ποιητή. Μέσα από πολυάριθμα ποιήματα και πεζά έχει καταφέρει να αποτυπώσει όσο λίγοι το αρχέγονο πνεύμα της Μεσογείου και της Ανατολής είτε πρόκειται για την καβαφική Αλεξάνδρεια ή τη Μεγάλη Ελλάδα είτε για την Τύνιδα ή την Κύπρο. Στην Κύπρο ιδιαίτερα έχει αφιερώσει διάφορα ποιήματα αλλά κι ένα ολόκληρο βιβλίο με τον τίτλο «Η Κύπρος μου» (2013). Ένας «αυτοβιογραφικός ύμνος» για την Κύπρο, μια «κριτική δήλωση αγάπης για το ηλιόλουστο κίτρινο χρώμα του Μπελλαπάις» (το γοτθικό μοναστήρι στην κατεχόμενη Κερύνεια) έγραφε η Tagesspiegel.

«Πάντα έγραφα για την Ανατολική Μεσόγειο, ήταν ανέκαθεν για μένα μια σημαντική περιοχή. Επίσης πήρα από την παραμονή μου στην Κύπρο πολλές εικόνες, οι οποίες συνεχίζουν να έχουν αντίκτυπο πάνω μου. Νομίζω ότι, ναι, ήταν μια πολύ σημαντική περίοδος για εμένα ως συγγραφέα, μια περίοδος που επανέρχεται στο έργο μου» θυμάται ο Γιόαχιμ Σαρτόριους μιλώντας στην DW. Αλλά ποια ήταν εκείνα τα στοιχεία που τον ενέπνευσαν; «Η ιστορία της από τη μια πλευρά. Το γεγονός ότι εδώ συνυπάρχουν πολλοί πολιτισμοί, ο ένας πάνω στον άλλον και ότι αυτό μπορεί ακόμη κανείς να το διακρίνει. Και από την άλλη βέβαια είχα πάρα μα πάρα πολλούς υπέροχους φίλους, καλλιτέχνες τόσο από την ελληνοκυπριακή όσο και από την τουρκοκυπριακή πλευρά. Ήξερα επίσης πολλούς ζωγράφους. Έτσι λοιπόν με ενέπνευσαν δύο στοιχεία: η ιστορία και η τέχνη».

Ποίηση και πολιτικός ρεαλισμός

Έχοντας όμως την ευκαιρία για μια σύντομη συνομιλία με έναν σπουδαίο Γερμανό ποιητή στο περιθώριο ενός πολιτικού ταξιδιού με έντονους συμβολισμούς και πολλές υποσχέσεις εκατέρωθεν,δεν γινόταν να μην τον ρωτήσουμε και για την τύχη του Κυπριακού.

Και κάπου εκεί είναι που ο ποιητής δίνει χώρο στον ρεαλιστή νομικό και διπλωμάτη: «Δεν είμαι αισιόδοξος. Πενήντα χρόνια μετά, έχουν γίνει ατελείωτες διαβουλεύσεις και δεν γνωρίζω τι πραγματικά απέφεραν. Όλα απέτυχαν. Νομίζω ότι πρέπει να γίνουν τεράστιες αλλαγές, να έρθει μια νέα Τουρκία. Όπως έχουν τώρα τα πράγματα μοιάζει με ένα status quo που διαιωνίζεται, κάτι που βρίσκω λυπηρό. Φυσικά προσωπικά θα ευχόμουν να επανενωθεί το νησί».

Κλείνουμε το ταξίδι στην Κύπρο με ένα απόσπασμα από το αφήγημα «Τα σαμιαμίδια του Μπελλαπάις:

«(…) Φανταζόμουν ότι μπορούσα να διακρίνω τους Τουρκοκύπριους από τους Τούρκους της ενδοχώρας, από τα ρούχα τους, από τις χειρονομίες τους. Αλλά υπάρχουν καν «Κύπριοι»; Οι Ελληνοκύπριοι πιστεύουν ότι κατάγονται από τους Μυκηναίους, αλλά και από τους Πτολεμαίους και τους Φοίνικες. Υποστηρίζουν ότι τα ελληνικά τους είναι πιο κοντά στον Όμηρο από αυτά που μιλάνε σήμερα οι Αθηναίοι. Οι Τουρκοκύπριοι επικαλούνται τους Οθωμανούς. Αλλά ποιος μπορεί πια να κάνει τέτοιες αναγωγές, μετά από δέκα, δώδεκα, δεκαπέντε κύματα κατακτητών και άλλους τόσους αποικιοκράτες, μετά από τόσες εθνικές και θρησκευτικές ανακατατάξεις;

Ενώ οι δικές μου σκέψεις ξεστράτιζαν, ο Ουζούν είχε καταλήξει στο αγαπημένο θέμα του, τις μέλισσες. Εκείνη τη στιγμή όμως εμφανίστηκε τρέχοντας η Άννα, στύλωσε τα πόδια μπροστά στο τραπέζι μας και φώναξε με τα γαλανά μάτια της να βγάζουν σπίθες: «Σε δέκα λεπτά είναι έτοιμος ο ξιφίας!» Αποχαιρέτισα τις μέλισσες και τους κοπτικούς ανέμους, την παρέα μου, τον καφετζή, το δέντρο της οκνηρίας και πήρα με την Άννα τον ανηφορικό δρόμο που οδηγούσε στη μεγάλη καρυδιά (…)»

Από το βιβλίο «Η Κύπρος μου» του Γιόαχιμ Σαρτόριους. Μετάφραση, Σπύρος Μοσκόβου